456719659

lo najbardziej typowe przykład) takich utworów, które czytelnik, współczując oczywiście zwierzęciu, odbiera jednak często jako alegorię własnych losów. Zainteresowanie ekologią czy wegetarianizmem wydaje się wskazywać na rosnące zapotrzebowanie na tego rodzaju utwór)’.

Choć więc klasyczne powieści sentymentu i współczucia wciąż odnoszą sukces) czytelnicze, obserwując dzisiejsze drogi rozwoju tej literatury, zauważyć możemy najwyraźniej utratę jego odrębności gatunkowej, zawłaszczanie nowych obszarów piśmienniczych i różnicowanie się zarówno świata przedstawionego, jak i czytelniczego adresu.

Bardzo wyraźnie wyodrębnia się gnipa powieści pisanych raczej ..dla dziewczynek niż -dla dziewcząt”, zachowujących opisany wyżej schemat, lecz w znacznie bardziej infantylnej wersji, z młodszą bohaterką —choć wiek metrykalny nic ma tu zasadniczego znaczenia, liczy się raczej skala problemów i rozpiętość fabularna utworu. Modelowym przykładem powieści „dla dziewczynek” może być lu Bułeczka Jadwigi Korczakowskiej czy Oto jest Kasia Miry Jaworczakowcj Obie ukazują sytuacje proste, proste konflikt) i rozwiązania. kiedy to bezpieczeństwo uczuciowe bohaterki zostaje zagrożone i musi ona przezwyciężyć swój egoizm, aby ową pierwotną utratę milośd przekształcić w stan. w którym dotychczasowy ty wal emocjonalny (w pierwszym wypadku jest lo przyjęta na wychowanie sierota, a w drugim nowo urodzony członek rodziny) poszerza, a nic zwęża jej uczuciowe możliw ości

Nurtem bardzo ciekawym i zachowującym wiele prymamych cech gatunku, przy pozornym wejściu w zupełnie nową czasoprzestrzeń, jest „dziewczęca” sentymentalna odmiana pow ieści fantasy. Tekstem bodaj najwybitniejszym i o naj-większym rozmachu literackim jest utwór Ursuli K Le Guiń Miejscepoczątku. ukazująca cierpienie, zwątpienie i samotność okresu dojrzewania poprzez poetykę jungów skich symboli, takich jak motyw „walki z cieniem” i dorastanie do miłości

Powieść Stephena Kinga Carrie. wykorzystująca wątki parapsychologu i czarnej magii, rów nież jest baśniową transpozy cją okresu dojrzewania, w której samotność, poczucie odrzucenia i poniżenia przekształca się u bohaterki w ba-śniową „moc", potężną i złowrogą silę dcstmkcyjną. niszczącą w szystko wokół siebie.

W ślad za tynu autorami podążały również pisarki polskie, jak Marta Tomaszewska. autorka powieści Królowa Niewidzialnych Jeźdźców. Utwór ten. który Lech Isaktewicz określa jako „pisany jakby pod dyktando psychoanalityka^-'¹. dopasowuje symbolikę baśniową do takich zjawisk jak miłość cdypalna, utrata i odzy skanic tożsamości, wprowadza także typowe wątki powieści senty mentu; tajcmiucę pochodzenia, cudow ne odnalezienie rodzeństwa itp

Wy daną w kilka lat później pow ieść Doroty Tcrakowskiej ('órka czarownic, a częściow o też następny utwór tej autoiki. Lustro pana Grymsa. również można zaliczyć do tego nurtu. Obie baśnie łączą wątki społeczne, takie jak moty w zniewolonego królestwa i walki o jego oswobodzenie, z wątkami samotnej wędrówki przez, cierpienie i trwogę, uzyskiwaniem dojrzałości rozumianej jako zdolność do współczucia i pomocy innym.

Sięganie do wątków ponadnatumłnych. łączenie typowo dziewczęcych rozterek uczuciowych z takimi motywami, jak przesłanie z zaświatów, pomoc zmarłym, możemy spotkać również w utworach autorów klasyki, czego przykładem tom opowiadań Montgomery Biała magm. Penetrują to terytorium rów nież autorki pow ojenne Anna Mana Gripc w pow ieści Żuki latają o zmierzchu, Philippa Pcarcc w tomie opowiadańShadaw Cage (Klatka dema). Współczesna pisarka polska Ewa Nowacka w ostatnim swym utworze Emilia z kwiatem lila leśnej dala świadectwo równoczesnego ulegania tej pokusie i opierania się jej. Broniąc się przed naruszeniem racjonalistycznej wizji świata umieściła w jednym utworze dwa teksty paralclnc: współczesne, realistyczne opowiadanie o perypetiach sercowych młodej bohaterki, ojej pierwszym serdecznym rozczarowaniu i nawiązaniu nowego związku uczuciowego oraz stylizowaną na ludową legendę opowieść o tragicznej — opętańczej miłości wiejskiej dziewczyny. Oba wątki, baśniowy i realistyczny, biegną w rozgraniczeniu, połączone tylko wspólnym miejscem akcji, a smutna stara legenda stanów i jedynie dla współczesnej bołui-łerki rodzaj mementa, ostrzeżenia, by nic poddawała się bez reszty niszczącym porywom odtrąconej miłości.

Gatunek fantasy, baśń literacka czy tak zwane ghost story (opowieść o duchach) z pozoru tyiko stanowią łatwe zaproszenie do oś więżenia klasycznych konwencji powieści inicjalnej dła dziewcząt Otwierają wprawdzie wielkie możliwości komplikowania fabuły, zaskoczenia czytelniczek nowymi rozw iązaniami. wprowadzania szerokiej skali emocji, lecz wymagają zarówno dogłębnej wiedzy psychologicznej i antropologicznej, jak w izjonerskiego talentu połączonego z wielką dyscypliną pisarską, które uchronią autora przed pułapką pogubienia się w nadmiarze wykreowanych symboli, nic znajdujących oddźwięku w świadomości odbiorcy, czego przykładem może być Królowa Niewidzialnych Jeźdźców.

Ku powszechnemu zaskoczeniu, kopemikańshim odkryciem powieści sentymentalnej okazał się w Polsce powrót do „literatury dobroci", która przeżyła apogeum w latach dwudziestych i trzydziestych naszego stulecia a po wojnie została potępiona i skazana na banicję jako nosicielka „burżuazyjnej filantropii", skautów jdacj filozofii dobrych uczynków" i innych jeszcze, nieodpowiednich dla socjalistycznego wychowania herezji-'.

Autorką, która odważyła się — wbrew panującemu w latach jej debiutu przekonaniu, że młode pokolenie zdecydowanie odrzuca wszelkie manifestacje czułości, serdeczności i wspaniałomyślności, skrywając głęboko swe dobre od-riichy pod powloką zgorzknienia i cynizmu — podjąć ostentacjijnic wątek dobroci W' swym pisarstwie, jest oczy wiście Małgorzata Musierowicz Niewiarygodny

71

1

1- lwkicwic/. Znacząca w dorobku ..Nowe Knotki" 19X9 nr 4 *. 27.