4597124124

podarstw o powierzchni nie przekraczającej 20 bądź ha. Umowy o przeniesieniu prawa własności nierucho-ści ziemskich wymagały do swej ważności uprzedniego Zwolenia władz. Zmiany tytułu własności, dokonane bez kiego zezwolenia, były nieważne, przy czym o nieważ-ści umów orzekały sady na skutek powództwa władz. Ponadto na terenach b. Kongresówki obowiązywała usta-carska z dnia 11. VT. 1891 r. o trybie sprzedaży, wy-ierżawiania lub oddawania w dzierżawę gruntów włoś-ńskich. W świetle tej ustawy zbycie gruntów włości?, ń-ch mogło nastąpić w warunkach, gdy zbywający pozosta-ał przy obszarze co najmniej 6 morgów, a nabywca kupo-ał wydzielony areał wielkości co najmniej 6 morgów, bądź niejszy, o ile łącznie z tym co posiadał obszar gruntów siadanych i nabytych nie był mniejszy niż 6 morgów, świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego można było nakże nabyć, w drodze zasiedzenia, obszar gruntów włoś-ańskich i o mniejszym areale.

Gospodarstwa powstałe w toku parcelacji podlegały ogra-czeniom na podstawie ustawy z dnia 14 kwietnia 1937 r. z. U. R. P. nr 36. poz. 272) i do nich rozporządzenie tym-asowe Rady Ministrów z dnia 1.IX.1919 r. nie miało zasto-wania. W myśl przepisów tej ustawy gospodarstwa powałę z parcelacji nie mogły być zbywane w całości lub części, dzielone, wydzierżawiane, zastawiane lub oboią-ne bez zezwolenia władzy. Ograniczenia te miały zastoso-anie zarówno do pierwotnych, jak i do następnych nabyw-w. Właśaiciele takich gospodarstw obowiązani byli do eso-stego na nich gospodarowania. Umowy zawarte wbrew m wymogom były nieważne.

Poza przeprowadzeniem reformy rolnej, przebudowę troju rolnego w okresie międzywojennym realizowano na wie ustawy z dnia 31. VII. 1923 r. o scaleniu gruntów U. z 1927 r. nr 92 poz. 833), ustawy z maja 1920 r. likwidacji serwitutów, obowiązującej na terenie b. Kró-twa Kongresowego, rozporządzenia z dnia 1. II. 1927 r. . U. nr 10, poz. 75) o likwidacji służebności na terenach tralnych i wschodniej części województwa białostockie-ustawy z dnia 21. VI. 1939 r. (Dz. U. nr 59, poz. 389) znoszeniu służebności na terenach województw poludnio-ch i cieszyńskiej części województwa śląskiego oraz usta-y z dnia 4 maja 1938 r. (Dz. U. nr 33, poz. 290) o uporząd-owaniu wspólnot gruntowych.

W celu ustalenia praw rzeczowych na nieruchomościach rowadzo.no dla tychże nieruchomości księgi wieczyste, łowną funkcją ksiąg wieczystych jest zapewnienie bez-ieczeństwa obrotu gospodarczego prawami na nierucho-ościach. Dotyczy to przede wszystkim umownego naby-własności ctraz transakcji związanych z kredytem hi-tecznym. Chodzi głównie o to, aby przez ujawnienie stanu rawnego nieruchomości stworzyć wiarygodną podstawę do ymiany gospodarczej w zakresie prawa rzeczowego, któ-ch nieruchomość jest przedmiotem.

W wyniku wyzwolenia części kraju, jeszcze w toku trwała II wojny światowej, PKWN, zgodnie z zapowiedzią Ma-ifestu Lipcowego z dnia 22 lipca 1944 r., na podstawie dek-tu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy olnej. zl'kw^:dcwa' radykalnie obszarnictwo jako klasę. \vy-daszozaijąc je z nieruchomości ziemskich bez odszkodowa-ia. Nieruchom ści te zostały rozparcelowane i nadane na łasneść na rzecz robotników rolnych, dzierżawców, bezrol-ych i małorolnych chłopów oraz średniorolnych chłopów •barczcnych licznymi rodzinami. Indywidualna własność ob-zcrnicza nieruchomości ziemskich przestała istnieć.

Na p-ćstawie dekretu z 6. IX. 1946 r. o ustroju rolnym osedrretwie na obszarze Ziem Odzyskanych i b. Wolnego iesta Gdańska przeszły na własność państwa wszelkie nie-uch'mcśc: zemskie w tej części Polski z wyjątkiem tych, tóre w dniu wejścia w życie dekretu stanowiły własność srb fizycznych narodowości polskiej (autochtoni). Na obsza-ac^s objętych tym dekretem przestała istnieć wielka wlas-cść junkierska i arelka własność niemiecka. Ziemie te zo-trły rozparcelowane pomiędzy osadników i repatriantów. Te dwa podstawowe, o historycznym znaczeniu, akty usta-edawcze zmieniły radykalnie ustrój rolny. Zmiana ustroju dnego oraz przeprowadzona nacjonalizacja podstawowych .ałęzi gospodarki narodowej zmieniły gruntownie ustrój po-tyczny i spo'ecznc-gospedarczy. Polska z kraju kapttali-tycrno-ebszarniczego stała s^:ę krajem demokracji ludowej, o jest krajem budującego się socjalizmu.

Us TÓj demokracji ludowej jesit pewną odmianą ogólnej crksistiwsko-leninowskiej drogi do socjalizmu. Nie jest

on w pełni socjalistyczny, gdyż nie likwiduje całkowicie podziału społeczeństwa na klasy antagonistycznc. W demokracji ludowej, mimo zlikwidowania obszarnictwa, pozostały nadal elementy drobnotowarowe — gospodarstwa chłopskie. Prawem rozwojowym ustroju demokracji ludowej jest coraz bardziej rosnące znaczenie gospodarki drobnotowarowej w gospodarkę socjalistyczną (spółdzielczą), jak również ograniczanie, wypieranie i likwidowanie klas społecznych, żyjących z wyzysku robotników i chłopów. Według tych praw rozwija się w Polsce Ludowej ustrój społeczno-gospodarczy wsi.

W wyniku przeprowadzeńia reformy rolnej i osadnictwa z ogólnie przyjętego na własność państwa areału około 8 milionów ha rozparcelowano ca 6 milionów ha, tworząc i uzupełniając istniejące gospodarstwa w zasadzie do obszaru 5 na Ziemiach Dawnych i do obszaru 15 ha (gospodarstwa rolne) bądź do 20 ha (gospodarstwa hodowlane) na Ziemiach Odzyskanych. Przeprowadzenie reformy rolnej i osadnictwa znacznie wzmocniło gospodarstwa średniackie, które od tej chwili stanowią najsilniejszą grupę gospodarstw chłopskich na wsi, niezależnie od bogaczy wiejskich oraz ugruntowało sojusz robotniczo-chłopski i władzę ludową. Tym niemniej pozostały nadal gospodarstwa wielkochłopskie o obszarach do 100 ha powierzchni ogólnej na terenach województw zachodnich i północnych bądź do 50 ha użytków Tolnych na terenach województw centralnych, południowych i wschodnich.

Szereg następnie wydanych ustaw i dekretów normowało głównie przejęcie na własność państwa niektórych nieruchomości rolnych oraz porządkowało stosunki własnościowe na wsi, jak również tworzyło podstawy do przekształcenia gospodarki drobnotowarowe j w gospodarkę zespołową w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych.

Do takich podstawowych aktów normatywnych należy ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu na własność państwa, tak zwanych dóbr martwej ręki, likwidująca pozostałości stosunków feudalnych w naszym kraju, dekret z dnia 16. VIII. 1949 r. o wymianie gruntów oraz dekret z dnia 6. IX. 1951 r. o ochronie osadniczych gospodarstw chłopskich na obszarze Ziem Odzyskanych i b. Wolnego Miasta Gdańska, a ponadto dekret z dnia 18 kwietnia 1955 r. o uwłaszczeniu i o regulowaniu innych spraw związanych z reformą rolną i osadnictwem rolnym, który dotyczy przede wszystkim uwłaszczenia nabywców z nie zakończonej, przedwojennej parcelacji i niektórych dzierżawców nieruchomości rolnych, pozostających w zarządzie prezydiów rad narodowych.

Należy zaznaczyć, że PRL, przejmując wielką własność obszamiczą i parcelując ją na rzecz uprawnionych nabywców z reformy rolnej i osadnictwa rolnego, zaspokoiła z jednej strony odwieczny głód pracującego chłopstwa do ziemi, z drugiej zaś, rezerwując tereny na ośrodiki kultury toI-niczej oraz na cele państwowe, społeczne i nierolnicze, głównie inwestycyjne — stworzyła dostateczną podstawę do przyszłych przeobrażeń socjalistycznych na wsi, do utworzenia w następnych latach sektora socjalistycznego na wsi w postaci początkowo: Państwowych Nieruchomości Ziemskich (PNZ), przekształconych następnie w przedsiębiorstwa państwowej gospodarki rolnej (PGR), Państwowych Ośrodków Maszynowych (POM) oraz rolniczych spółdzielni produkcyjnych.

W świetle aktów normatywnych, regulujących stosunki własnościowe w toku przebudowy ustroju rolnego, podstawowym źródłem indywidoialnej własności chłopskiej na Ziemiach Dawnych, są dokumenty nadania ziemi, które przenoszą prawo własności na uprawnionych nabywców z reformy rolnej. Dokumenty te, łącznie z orzeczeniami w przedmiecie klasyfikacji i szacunku, stanowią podstawę do dokonania wpisu prawa własności w księgach wieczystych. Źródłem indywidualnej własności są ponadto zarządzenia i orzeczenia wydawane przez organa administracji rolnej, w oparciu o różnego rodzaju akty normatywne, w przedmiocie nadzielania nieruchomościami rolnymi z tytułu ekwiwalentu w zamian za niektóre nieruchomości rolne, przyjęte na własność państwa, a nie podpadające pod działanie dekretu z dnia 6.IX. 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.

Natomiast na obszarze Ziem Odzyskanych i b. Wolnego Miasta Gdańska źródłem indywidualnej własności gospodarstw osadniczych są orzeczenia o wykonaniu aktów nadania, wydane osadnikom i repatriantom, które to orzeczenia stanowią podstawę do dokonania wpisów prawa włas-

44