4989291990

14

Zofia Adamczykowa

sławem Konarskim, Komisji Edukacji Narodowej powstałej w 1773 roku, Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych — w 1792 roku). Polskie piśmiennictwo adresowane do młodego czytelnika zrodziło się i wzrastało na podłożu literatury doby stanisławowskiej, walczącej o nowy typ człowieka i obywatela oraz akcentującej społeczną i narodową rangę wychowania młodego pokolenia. Tendencje te szczególnie wyraźnie zaznaczyły się w oświeceniowych bajkach, satyrach, komediach obyczajowych i tekstach o charakterze parenetycznym (np. Mikołaja Do świadczy ńskiego przypadki i Pan Podstoli Ignacego Krasickiego). Nie bez wpływu na powstanie oryginalnej polskiej literatury dla dzieci i młodzieży oraz jej charakter pozostawał też fakt, że w oświeceniowej Polsce funkcjonowały w obiegu czytelniczym liczne oryginały, tłumaczenia i przeróbki z obcej beletrystyki moralizatorskiej, głównie francuskiej, przeznaczonej dla młodego odbiorcy, by wymienić popularne autorki: Jeanne Marie Leprince de Beaumont (1711—1780) oraz Stefanię Felicytę de Genlis (1745—1830).

Zanim pojawili się pierwsi oryginalni polscy autorzy utworów dla młodych czytelników, już w dobie Oświecenia drukowano dla nich zbiorki kompilacyj-ne. Same ich tytuły¹ świadczyły o rozumieniu potrzeby i odrębności pisarstwa dla młodych odbiorców, ale nie sposób ich nazwać literaturą piękną, gdyż były nastawione głównie na realizację celów edukacyjno-wychowawczych, co w dużej mierze wynikało z sytuacji politycznej Polski. Historycznie zmiennym tendencjom dydaktyczno-wychowawczym i celom pedagogicznym podporządkowana była w dużej mierze twórczość wszystkich dziewiętnastowiecznych autorów piszących dla młodego wieku, zwłaszcza dwojga pierwszych oryginalnych polskich pisarzy „dziecięcych”, zarazem czynnych pedagogów, działaczy oświatowych i redaktorów pierwszych polskich czasopism dla dzieci. Jako pierwszą wypada wymienić rówieśnicę Adama Mickiewicza — Klementynę z Tańskich Hoffmanową (1798—1845)², autorkę rozprawy Pamiątka po dobrej matce (1819), licznych powiastek, opowiadań, pogadanek pedagogicznych dla dzieci oraz beletrystyki dla panien i kobiet. Drugim z autorów był Stanisław Jachowicz (1796—1957)³, dziennikarz i pedagog, wybitny działacz społeczno--oświatowy oraz poeta i bajkopisarz, którego wierszyki, zwłaszcza udramaty-zowana i pobudzająca wyobraźnię dzieci bajeczka o chorym kotku (Pan kotek był chory i leżał w łóżeczku...), zabawiają i uczą wiele już pokoleń młodych

1

   Np.: Zdrowe rady dla młodzieży z „Monitora" wybrane i dla powszechnego użytku osobno przedrukowane (Warszawa 1777); Zbiór przystojnych rozrywek, czyli sposoby uczciwe i ucieszne dla przystojnego rozweselenia umysłu na użytek powszechności, a szczególniej dla młodzi wiejskiej parafialnej (Wilno 1783).

2

   Por.: I. Kaniowska-Lewańska: Twórczość dla dzieci i młodzieży Klementyny z Tańskich Hoffmanowej. Opole 1964; E a d e m: Literatura dla dzieci i młodzieży do roku 1864. Warszawa 1960 (2. wyd. 1973).

3

   Por.: Eadem: Stanisław Jachowicz. Życie i działalność. Opole 1970, wyd. 2: Stanisław Jachowicz. Życie, twórczość i działalność. Warszawa 1986; Eadem: Literatura dla dzieci...