METODY NAUCZANIA ORTOGRAFII
Proces kształcenia poprawności ortograficznej polega na
opanowaniu umiejętności i nawyku bezbłędnego pisania. O takiej
umiejętności można mówić wówczas, gdy uczeń rozumie budowę i sens
logiczny pisanych słów, dokonuje wyboru właściwych liter i sprawnie
posługuje się zasadami ortograficznymi. W wyniku systematycznych
ćwiczeń, czynności poprawnego pisania automatyzują się, przechodząc
w nawyk ortograficzny, t.j. bezbłędne pisanie, które przebiega już bez
udziału świadomości piszącego.
Dziecko odzwierciedla materiał ortograficzny za pomocą
analizatorów. Zapisany wyraz spostrzega wzrokowo i wymawia go,
uruchamiając ośrodki motoryczne mowy. Wymówiony wyraz kojarzy z
akustycznym wyobrażeniem słuchowym i jego optycznym obrazem, a
zapisanie wyrazu, wzmacnia zapamiętanie obrazu graficznego i
ruchowego. Przy takim połączeniu czynności, w umyśle dziecka
powstają skojarzenia pomiędzy spostrzeżeniami wzrokowymi,
słuchowymi i ruchowymi narządów mowy oraz ruchów ręki. Skojarzenia
te muszą być utrwalane poprzez ćwiczenia w dostrzeganiu i
zapamiętywaniu wyrazów w coraz trudniejszych formach pisania. Dużą
rolę w nauce ortografii odgrywa poziom pamięci, w szczególności
pamięci wzrokowej i ruchowej oraz umiejętności koncentracji uwagi.
Jeżeli uczeń nie potrafi skoncentrować uwagi na wyrazie, jego
spostrzeganie jest niedokładne, nie sprzyja zapamiętywaniu i powoduje
powstawanie błędów.
Nie mniej istotne są motywy uczenia się ortografii. Dziecko
podejmuje działania ponieważ chce się uczyć, otrzymać pochwałę,
dobrą ocenę, czy też jest zainteresowane tematyką lekcyjną
(zadaniową).
Metody nauczania
- ćwiczenia poprawnej wymowy
- analizowanie trudności ortograficznych (ich dostrzeganie i analiza)
- wyjaśnienie pisowni wyrazów
- pamięciowe ćwiczenia zapisu wyrazów
- praca ze słownikiem ortograficznym
- gry i zabawy dydaktyczne
- kontrola własnoręcznie napisanego tekstu
Formy ćwiczeń w pisaniu
Najprostszą formą pisania jest przepisywanie. Polega ono na
wiernym odtwarzaniu wyrazów czy zdań obserwowanych jako całość.
Aby ćwiczenie to nie było tylko kopiowaniem tekstu należy dodać
polecenie: zaobserwuj, policz, wyjaśnij, zapamiętaj, wybierz, dopisz,
uzupełnij. Przepisywanie kształci umiejętność:
- słuchania i rozumienia poleceń
- całościowego spostrzegania materiału przeznaczonego do pisania
- poprawnego odczytywania tekstu i rozumienia jego treści
- dokonywania analizy gramatyczno  ortograficznej
- sprawdzania własnej pracy z wzorem
Pisanie z pamięci to odtwarzanie zapamiętanego , graficznego obrazu
czy zdań oraz porównywanie zapisu z udostępnionym poniżej wzorem.
Praca uczniów polega na:
- odczytaniu i zrozumieniu tekstu przeznaczonego do pisania
- analiza gramatyczno  ortograficzna (podział na zdania, rodzaj zdań,
omówienie trudności ortograficznych, uzasadnienie)
- odczytywanie i próba powtórzenia zapamiętanego tekstu
- pisanie z pamięci (bez wzoru)
- sprawdzanie z wzorem
Materiał do pisania z pamięci powinien być ciekawy i niezbyt długi.
Pisanie ze słuchu tzw. dyktando polega na zapisaniu dyktowanych
wyrazów i zdań bez możliwości korzystania z wzoru. W pracy z uczniami
klas I  III najczęściej stosuje się dyktando z objaśnieniem i dyktando
sprawdzające. Dyktowanie z objaśnieniem to dyktowanie tekstu po
uprzednim objaśnieniu pisowni trudnych wyrazów, które odbywa się
bezpośrednio przed pisaniem lub w jego trakcie. Podstawę kształcenia
umiejętności poprawnego pisania stanowi tu znajomość zasad pisowni
oraz pamięć wzrokowa i słuchowa.
Dyktando sprawdzające jest formą ćwiczeń kontrolującą osiągnięty
przez uczniów poziom poprawności ortograficznej. Pozwala również na
ustalenie rodzaju i zakresu trudności.
Dyktowanie tekstu musi odbywać się następująco:
- odczytanie tekstu (zgodnie z wymową i naturalną intonacją, bez
zniekształcania głosek)
- sprawdzenie stopnia zrozumienia treści tekstu
- dyktowanie (najlepiej zdaniami lub ich logicznymi całościami)
- czytanie sprawdzające
- sprawdzenie i ocena.
Ogromną rolę w kształtowaniu sprawności ortograficznej mają
powtórzenia. Powinny być one rozłożone w czasie i przyjmować różną
treść i formę.
PROPOZYCJE ĆWICZEC
ORTOGRAFICZNYCH
W kratki diagramu wpisz wyrazy o podanych niżej znaczeniach.
1. Coś czego bardzo pragniesz. 8. Dziedzina gospodarki
2. puchowa do przykrywania. 9. Pracują na statkach.
3. Siedzą na niej kury. 10.Głośne wołanie.
4. Obietnica. 11.Miesiąc, w którym rozpoczyna
5. Między lekcjami. się nauka.
6. Wielki krzyk. 12.Marchewka, kapusta, sałata
7. Na powiece. to....
13.W niej skarby.
1
2 3
4
5
6
7 8
9 10
11
12
13
Napisz wyrazy w kolejności alfabetycznej. Podkreśl spółgłoski, po
których piszemy ż.
Odwilż, małżeństwo, lżej, rży, małża;
Pośród jeĄ%yn Ą%mija leĄ%y, Niech tu dąĄ%ą! Ą%al mi jeĄ%y
A tuĄ% jeĄ% szarĄ%ując bieĄ%y. Swym oręĄ%em, jak naleĄ%y,
CięĄ%ko sapiąc, najeĄ%ona Chcę powitać dwóch Ą%arłoków.
Obok męĄ%a drepce Ą%ona, Dalej napĄ%ód! W tył ni kroku .
Uchodz
z Ą%yciem Ą%mijo. Wnet po Ą%ółtej z próchna bieĄ%ni
JeĄ%ów tych złowróĄ%bna szarĄ%a ChyĄ%o smukły mknie drapieĄ%nik:
Mówi, Ą%e z węĄ%owej skórki MieĄ%y, Ą%uca, udeĄ%a!
Będą wkrótce włókna, wiórki. Kolczastego tnie ryceĄ%a,
Na to rozsroĄ%ona Ą%mija: GĄ%moci, gna w koĄ%enie wieĄ%by!
 Mój jad pozabija ! Czy zwycięĄ%y jeĄ%a? GdzieĄ%by!
Z pamiętnika Krzysia Dopisz przeczenie nie do
podawanych wyrazów.
Środa. Kuję: Ą%ez
ba, Ą%ecz ....
Wtem ... Ach, w telewizji mecz. prószy - .....................
W poĄ%ądeczku, ksiąĄ%ki spĄ%ątam! ładny - .....................
ChyĄ%o zleciał czas. Dziesiata. lepią - .....................
Czwartek. Ą%epa, koĄ%eń, świeĄ%y... zręcznie - .....................
PatĄ%ę: szybę mróz ośnieĄ%ył. ciekawa - .....................
Hej, na łyĄ%wy! TuĄ% pĄ%ed ósmą smaczny - .....................
Powróciłem. Alem usnął! piszą - .....................
Piątek, Ą%ąd , reportaĄ%, oręĄ%... grzecznie - .....................
PĄ%yszedł GĄ%egoĄ%. No, nie w porę, wesoły - .....................
Lecz gość. Mata dał z kretesem. brzydko - .....................
RewanĄ%! Migiem wieczór pĄ%eszedł! wysoki - .....................
Wśród koĄ%eni wieĄ%by mieszkał
TchóĄ%, drapieĄ%nik i grabieĄ%ca.
Ą%arłok z niego był niemały,
Ą%aby pĄ%ed nim wprost aĄ% drĄ%ały.
Pod srebĄ%ystą Ą%eki szybą
A
uska się jeĄ%yła rybom.
Na gołąbkach i na kurach
Z pĄ%eraĄ%enia cierpła skóra.
PróĄ%no płacze gospodyni,
Darmo wójt zasadzki czyni!
ZwieĄ%ę zbójecki wciąĄ% o zmieĄ%chu
Do kurnika wpadał z wieĄ%chu
Na kĄ%tałt huraganu, buĄ%y
I Ą%ez
czynił w rodzie kuĄ%ym.
Niektóre wyrazy z ż schowały się w innych. Odszukaj je.
Do  łyżew wskoczył myśliwski pies.
Sprawdz
, proszę, może jeszcze w nich jest? ........................................
Spłoszony złodziej krzyknął:  O, stróż!
Ile stróż dostał w nagrodę róż? ...........................................................
Zrób łańcuszek wyrazów. Nowy wyraz zaczyna się od głoski
kończącej poprzedni wyraz. Podkreśl w wyrazach rz niewymienne i
rz po spółgłoskach:
a. korytarz, chrzan, rzeczownik, orzech, kalendarzyk, elementarz,
korzenie, drzewo, rząd;
b. kurz, korytarz, orzeszek, rzadko, wierzba, rzodkiew, jarzębina,
Andrzej;
Jakie litery wpiszesz w puste okienka?
GĄ%eś niegĄ%eczny był jak Ą%adko:
Ą%ucił śnieĄ%ką za sąsiadką,
rano, kiedy jadł śniadanko
spaĄ%ył kota ciepłą gĄ%anką,
na złość młodszej siostĄ%e Joli
pĄ%erwał koncert dla pĄ%edszkoli,
tĄ%asnął dĄ%wiami z całej siły,
aż psy w całym bloku wyły!
nie chciał w domu siedzieć dłuĄ%ej
i wyskoczył na podwóĄ%e!
Na podwórku dla zabawki
Przestawili z Wickiem ławki,
JeĄ%ykowi zabrał sanki
I pĄ%edĄ%ez
niał koleĄ%anki.
A wieczorem  do rodziny
stroił bardzo bĄ%ydkie miny.
- A co na to, Ą%ekli mama oraz tato?
W tajemnicy wam powtóĄ%ę,
że to było coś o... skóĄ%e...
Przepisz, usuwając nawiasy i łącząc lub oddzielając  nie od
podanego wyrazu.
 Sknera  Milcząca Gaduła
Lewą ręką pewien sknera Na (nie) poważne tematy
Prawej ręce coś wydzierał: (Nie) ustanie pleść gotowa.
 (Nie)dotykaj! (Nie)rusz! (Nie)bierz! Spytał ją pan matematyk...
Krzyczał z pasją sam na siebie. Popatrz. Milczy jak (nie)mowa.
W kratki logogryfu wpisz znaczenia następujących haseł:
1. Ciemnoczerwony owoc kulisty
1
drzewa krajowego.
2
2. Kotki na wierzbie.
3. Zwierzę domowe, pociągowe
3
lub wierzchowe.
4
4. Wysuszona trawa.
5
5. Np. drożdżowiec.
6. Następuje po lecie. 6
7. Pułapka na ryby.
7
Podane wyrazy wpisz do tabelki.
Maślak , ćma, ciepło, śpiew, wisi, niedziela, zima, dz
wig, środa, słoń,
koń, śpi, dłoń, prosi, prośba, dzięcioł.
ć ń ś z
dz
ci ni si zi dzi c n s z dz
przed spółgłoską na końcu wyrazu przed samogłoską przed  i
Przeczytaj płynnie wyrazy podzielone na głoski
p  ł  o  ć d  ł  o  ń r  y  ś
p  ł  o  ci  e d  ł  o  ni  e r  y  si  e
tej p  ł  o  c  i w d  ł  o  n  i 5 r  y  s  i
Wpisz brakujące spółgłoski miękkie.
Ci
Ą%wiatło Ą%emia
z
y

ni
oleĄ%ka Ą%ężko
ń Z
Ś
ś si
Ą%emno śĄ%ana
Ć
ć ci
Ą%ląsk kopalĄ%a
Ni
Si zi
Ą%mno Ą%le
C

( ń, ni) OleĄ%ka mieszka w Katowicach na (Ś, Si) Ą%ląsku. Jej tato (z
, zi)
KaĄ%k jest (ń, ni) górĄ%kiem. Pracuje pod (z
, zi) Ą%emią w (ń, ni) kopalĄ%.
Każdego dnia rąbie on wielkie (ć, ci) śĄ%any węgla. Na głowie ma kask
ze specjalnym (ś, si) Ą%wiatełkiem, który ułatwia mu pracę w (ć, ci)
Ą%emności. Jego praca jest bardzo (ć, ci) Ą%ężka i odpowiedzialna.
Przepisz podane wyrazy z  h w trzech grupach w porządku
alfabetycznym: w pierwszej - rzeczowniki, w drugiej - czasowniki,
w trzeciej  przymiotniki.
hejnał, Hanna, hoduje, huśtać, bohaterski, czyha, hamuje, Henryk,
zhańbiony, harmonia, hałasuje, hamak, harcerski, heblować, hektar,
hodowlany, Honorata, honorowy, hak, herbaciane, hotel
Uzupełnij  h lub  ch
Nieodzowna jestem w Ą%aku,
Ciągle Ą%uśtam się w Ą%amaku.
Przy wykopaĄ% bywam w Ą%utach
Ą%arcerz bierze mnie na zbiórki,
Obce są mi piątki, czwórki.
Lubię jez
dzić Ą%ulajnogą
I Ą%amować lewą nogą.
Wciąż w Ą%ałasie się odzywam.
Powiedz, jak ja się nazywam?
Ma mnie hiacynt i herbata
Zna mnie dobrze Honorata
Co dzień słyszysz mnie w hejnale
W Hondurasie mieszkam stale
Zawsze bywam w Hrubieszowie
Czym ja jestem kto to powie?
...................................................................................................
Wypisz z wiersza wyrazy z  h w porządku alfabetycznym.
Kłopotliwe samo  h ,
dość szczególną skłonność ma,
lubi hałaśliwe słowa:
huk, harmider, hałasować, heca, hurmem,
hej, hop, hura, hola, horda, hejnał, hulać,
hasać, halo, hop, wataha ........................
W tych wypadkach się nie wahaj.
W Ą%amaku Ą%usta się druĄ%na Ą%ania.
Ą%alinka Ą%oduje Ą%iszpańskie Ą%iacynty.
Rymowanka
harcerz - chata
chleb - herbata
hasło - chór
hejnał - chmura
humor - hura!
Połącz sylaby w wyrazy i zapisz
chu Ha
ha cha
ryk ry
cerz mak
Hen chu
Dopisz wyrazy pokrewne
herbata - -
__________________________________________________________
kuchnia -
__________________________________________________________
choinka -
__________________________________________________________
humor -
__________________________________________________________
hak -
__________________________________________________________
słuchawka -
__________________________________________________________
chmura -
__________________________________________________________
haft -
__________________________________________________________
hodowla -
__________________________________________________________
Rozwiąż krzyżówkę
1 1. Domek  Baby Jagi
2. Wbity w ścianę.
2
3. Odpychasz się nogą i jedziesz jak na
3
rowerze
4
4. Gorący napój, może być z cytryną
5
5. Bardzo dzielny człowiek.
Od podanych rzeczowników utwórz czasowniki
hałas - ............................. hamulec - .............................
haft - ............................. hodowla - .............................
handel - ............................. hebel - .............................
Uzupełnij luki wpisując  h lub  ch
....erbata rośnie w ....inach. ....elena ....aftuje ....ustkę. dzieci ....ałasują
koło ....uśtawki. W lesie sły....ać ....uk siekiery. Jurek ....andluje
zbożem.
Rozwiąż krzyżówkę ( h lub  ch )
1
1. Płaczesz, gdy go trzesz
2 2. Do nosa, ma cztery rogi
3. Ochrania głowę strażaka.
3
4. Inaczej linia widnokręgu
4
5. Może być chińska, indyjska
5
lub cejlońska.
Wypisz z tekstu wyrazy z  h i  ch do tabelki
Na leśnej polanie pracują harcerze i zuchy. Z samochodu znoszą
namioty, pojemniki z chlebem, pudełka śrubek i haków. Śpieszą się, bo
dmucha coraz silniejszy wiatr. Może być burza. Druh Henryk pomaga
słabszym i przypomina, że w lesie nie wolno hałasować.
 h  ch
Ćwiczenia utrwalające pisownię wyrazów z ó
1. Wymień wyrazy z ó na wyrazy z o i odwrotnie
brzózka  brzoza
kłódka - ..................... głowa - .....................
róg - ..................... broda - .....................
twaróg - ..................... stopa - .....................
próg - ..................... połowa - .....................
stóg - ..................... słowo - .....................
zamiótł - ..................... wniosła - .....................
urósł - ..................... gniotła - .....................
plótł - ..................... podniosła - .....................
pieróg - ..................... myszołowy - .....................
podróż - ..................... sokoły - .....................
łóżko - ..................... obroty - .....................
Zapamiętaj!
Gdzie się ó na o wymienia, tam je piszę bez zwątpienia.
2. Uzupełnij według wzoru.
Siódemka  siedem
szóstka - ..................... zbierać - .....................
otwór - ..................... dobierać - .....................
Zapamiętaj!
Tam o z kreską zawsze piszę, gdzie je zamiast e usłyszę.
3. Wyrazy z ó wymień na wyrazy z a
Wytwórnia  wytwarzać
Powtórka- ..................... wrócić - .....................
Skrót - ..................... powrót - .....................
Krój - ..................... obrócić - .....................
Zapamiętaj!
Piszę ó, to murowane , gdy na a jest wymieniane.
4. Wyniki działań wskażą kolejne litery w wyrazach.
Wybrane litery dadzą rozwiązanie
3 x 11  4 x 8 = 1 (s) k ó r a
2 x 25  8 x 6 = s o k ó ł
5 x 12  7 x 8 = p r ó b a
2 x 24  5 x 9 = w i ó r y
2 x 16  9 x 3 = s k r ó t
5 x 11  6 x 9 = k t ó r y
3 x 22  8 x 8 = n a b ó j
5. Podane wyrazy zapisz w kolejności alfabetycznej. Podkreśl ó.
próżniak, but, córka, ogórek, wróbel, góral, pszczółka, czółno, kura
Pogrupuj wyrazy i napisz je w dwóch rzędach:
jeżyny , struś, żubr, żółw, warzywa, królik, żaba, żyto, jęczmień, jeż,
wąż, zboże, grusza, wiewiórka, śliwa, jarzyny
.........................................................................................................
.........................................................................................................
Uzupełnij zdania, korzystając z zapisanych wyrazów.
Warzywa to inaczej .....................
....................... to owoce krzewów leśnych.
Wieczorem z nad stawu dochodzi rechot .................
W Puszczy Białowieskiej mieszkają ......................
Gospodarze często hodują ......................
Do zwierząt długowiecznych zalicza się .................. i ...................
Ulubionym zwierzątkiem dzieci jest ruda ..................
Przeczytaj wyrazy. Uzupełnij je brakującymi literami.
jeĄ%yny Ą%aba taleĄ%
Ą%ubr jeĄ% łyĄ%ka
jaĄ%yny wąĄ% nóĄ%
waĄ%ywa zboĄ%e
zwieĄ%ęta
Napisz wyrazy w kolejności alfabetycznej:
pożar, koleżanka, dużo, ciężko, kałuża, straż, ryż, jeżyny, łyżwy,
młodzież
Wśród wyrazów z rz po spółgłoskach są wyjątki. Kto szybciej je
znajdzie?
brzoza, grzebień, przerwa, pszenica, wrzosy, pszczoła, krzaki, chrzan,
kształt, brzeg, wrzesień, pszczelarz.
LITERATURA:
1.L.Bandura : Z zagadnień błędów uczniowskich, Warszawa 1963,
PZWS.
2. K.Drzewiecki: Zarys metodyki języka polskiego, Warszawa 1922.
3. M.Froelichowa, J. Ledochowska: Metodyka nauczania ortografii w
szkole ogólnokształcącej, Warszawa 1961,PZWS.
4. W.Gawdzik: Ortografia na wesoło, Warszawa 1969, Instytut
Wydawniczy PAX.
5. A.Jedut, A.Pleskot: Nauczanie ortografii w klasach I-III. Poradnik dla
nauczyciela, Warszawa 1991,WSiP.
6. G.Kapica: Rozrywki umysłowe w nauczaniu początkowym, Warszawa
1986, WSiP.
7. T.Krajewski : U z
ródeł błędów ortograficznych,  Życie Szkoły 1960.
8. J.Kulpa, R.Więckowski: Metodyka nauczania języka polskiego w
klasach początkowych, Warszawa 1983, WSiP.
9. J.Malendowicz: Nauczanie ortografii w klasach I-IV, Warszawa 1976,
WSiP.
10. T.Pasierbiński, J.Starościak: Nauczanie ortografii, Warszawa 1951,
PZWS.
11. E.Polański: Dydaktyka ortografii i interpunkcji, Warszawa 1987,
WSiP.
12. J.Lompscher: Psychologia uczenia się w nauczaniu początkowym,
Warszawa 1976, WSiP.
13. J.Wójcik, M.Staszowa: Zbiór ćwiczeń ortograficznych dla uczniów
klas I-III, Warszawa, 1961, WSiP.
Teresa Popławska
nauczyciel Szkoły Podstawowej
z Oddziałami Integracyjnymi Nr 11
w Suwałkach