Opracowanie: Andrzej Adam Ziętek
Zasady nauczania.
Zasadami nauczania nazywamy normy postępowania dydaktycznego obowiązujące w pracy
dydaktycznej szkół i pozwalające na realizację założonych celów kształcenia. Przestrzeganie zasad
nauczania pozwoli na zaznajomienie się uczniów z podstawami wiedzy, pozwoli na rozwój
zainteresowań, zdolności poznawczych oraz nabycia umiejętności samokształcenia się.
Klasyfikacja zasad nauczania wg Półturzyckiego.
- zasada poglądowości,
- zasada przystępności kształcenia,
- zasada systematyczności,
- zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa uczniów,
- zasada kształcenia umiejętności uczenia się,
- zasada łączenia teorii z praktyką,
- zasada indywidualizacji i zespołowości,
- zasada trwałości wiedzy,
- zasada ustawicznego kształcenia.
Klasyfikacja zasad nauczania wg Nowackiego:
- zasada poglądowości,
- zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa,
- zasada związku teorii z praktyką,
- zasada przystępności,
- zasada trwałości wiedzy i umiejętności,
- zasada indywidualizacji i zespołowości,
- zasada systematyczności.
Zasada poglądowości wyraża konieczność zdobywania wiedzy poprzez:
- bezpośrednie poznanie omawianego aktualnie zjawiska (np. obserwacja zjawiska
fizycznego występującego naturalnie lub wywołanego w laboratorium),
- bezpośrednie poznanie omawianej rzeczy - przedmiotu (model rzeczywisty lub środek
dydaktyczny w postaci modelu, obrazu, schematu, wykresu lub innych).
Przykłady na lekcjach informatyki (technologii informacyjnej):
Na lekcji zatytułowanej  Instalacja i usuwanie programów komputerowych dajemy uczniom
do zainstalowania aplikację komputerową a następnie każemy ja usunąć.
Na lekcji zatytułowanej  Budowa komputera dajemy uczniom komputer do złożenia lub sami
w trakcie pogadanki o budowie komputera montujemy komputer.
Zasada przystępności kształcenia polega na stopniowaniu trudności, czyli dostosowaniu treści i
metod nauczania dostosowanych do stopnia rozwoju i możliwości uczniów.
Przykład na lekcji informatyki (technologii informacyjnej):
Na lekcjach dostosowujemy trudność wykonywanego ćwiczenia polegającego na
odwzorowaniu dokumentu tworzonym za pomocą edytora tekstu do przeciętnych możliwości i
umiejętności uczniów w danej klasie.
Na lekcjach dostosowujemy trudność wykonywanego ćwiczenia polegającego na
odwzorowaniu strony internetowej (dokumentu HTML) tworzonej za pomocą edytora tekstu
Notatnik do przeciętnych możliwości i umiejętności uczniów w danej klasie.
Zasada wydaje się słuszna i pozwala na uzyskaniu pozytywnych ocen uczniom słabszym. Jest
postulowana przez dyrektorów szkół i nadzór pedagogiczny gdyż pozwala na uzyskaniu sukcesu przez
ucznia.
Moje wątpliwości co do stosowania tej metody dotyczą jej zgodności z obowiązującymi wymaganiami
programowymi i egzaminacyjnymi. Dlaczego? Uczeń uzyskuje ocenę bardzo dobrą w wyniku
zaniżonych przez nauczyciela wymagań. Tak naprawdę powinna to być ocena dostateczna. Wszystko
w porządku jeżeli uczeń jest świadomy faktycznej wartości tej oceny. Najczęściej jednak jest inaczej.
1
Opracowanie: Andrzej Adam Ziętek
Weryfikacja oceny a przede wszystkim zdobytej wiedzy i umiejętności następuje w trakcie egzaminów
zewnętrznych lub przy przyjmowaniu do szkoły na kolejnym etapie kształcenia.
Zasada systematyczności mówi o potrzebie systematycznego utrwalania wiedzy.
Zasada ta w dużej mierze odnosi się do ucznia, który chce w sposób systematyczny zdobywać i
utrwalać wiedzę. Systematycznie znaczy codziennie (lub w innym przedziale czasowym) wracamy do
znanych treści i umiejętności.
Dobrym przykładem realizacji tej zasady na lekcjach informatyki (technologii informacyjnej) jest
nauczanie użytkowania arkusza kalkulacyjnego. W trakcie tego nauczania oprócz poznawania nowych
możliwości arkusza powtarzane są wielokrotnie poznane wcześniej umiejętności stosowania formuł
obliczeniowych i formatowania komórek oraz ich zawartości.
Zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa polega na świadomym i aktywnym uczestnictwie
ucznia w procesie uczenia się, czyli braniu udziału w dyskusjach, wykonywaniu doświadczeń,
realizowaniu projektów.
Na lekcjach informatyki (technologii informacyjnej) aktywne uczestnictwo ucznia wynika z charakteru
przedmiotu i stosowanych narzędzi. Nie zwalnia to jednak nauczycieli przedmiotów informatycznych ze
stosowania aktywnych metod nauczania. Metoda tekstu przewodniego (poszukiwanie, porządkowanie i
wykorzystania informacji z różnych z
ródeł), burza mózgów a przede wszystkim metoda projektów
powinny być codziennością w pracy ucznia i nauczyciela.
Przykład:
Wyszukaj w dostępnych encyklopediach multimedialnych informacje na temat budowy, zasady
działania i zastosowania lasera. Na podstawie tych informacji sporządz
notatkę (edytor tekstu)
zatytułowaną  Co wiem o laserze? zawierającą oprócz tekstu schemat budowy (rysunek), tabelę
zawierającą dane techniczne różnych laserów, jeżeli znajdziesz wklej do dokumentu klip video
demonstrujące zasadę działania lasera.
Zasada kształtowania umiejętności uczenia się zmierzająca do nabywania umiejętności
samokształcenia się.
Celem stosowania tej zasady jest doprowadzenie do sytuacji, w której uczeń potrafi samodzielnie
zdobywać wiedzę i umiejętności.
Przykłady:
Sporządz
notatkę na temat ...........
Narysuj schemat budowy .........
Wyszukaj w słowniku informatycznym definicje następujących pojęć: ...........
Korzystając z Internetu przygotuj notatkę zawierająca listę uczelni wyższych, na których
można studiować biologię.
Wielka szkoda, że w naszym systemie oświatowym nie ma miejsca na naukę o uczeniu się, czyli o
rodzajach pamięci i przynależnych im metodom uczenia się, o technice szybkiego czytania, technikach
szybkiego liczenia, technikach pamiętania, robieniu notatek i wielu innych.
Zasada łączenia teorii z praktyką, czyli wiązania ze sobą zdobytej wiedzy z praktyką życia
codziennego.
Zrealizowanie tej zasady pozwoli na sprawdzenie prawdziwości zdobytej wiedzy i przygotowanie
uczniów do działalności praktycznej.
Pokazanie, że zdobywana wiedza i umiejętności mogą być wykorzystane w praktyce są również
odpowiedzią na stawiane przez uczniów pytanie  a po co my się tego uczymy ? .
Na lekcjach informatyki (technologii informacyjnej) samo użytkowanie komputera i programów
użytkowych wskazuje na łączenie teorii z praktyką. W praktyce szkolnej możemy spotęgować te
relacje pokazując jak korzystając z narzędzi informatycznych można na przykład:
- przygotować Curriculum Vitae i list motywacyjny jeżeli staramy się o pracę,
- obliczyć należny podatek od dochodów (przy okazji uczeń poznaje pojęcia przychód, dochód,
koszty uzyskania przychodu),
- obliczyć raty kredytu,
- prowadzenie księgowości domowej i inne.
Zasada indywidualizacji i zespołowości mówi o indywidualnych możliwościach członków grupy i
tym samym grupy.
2
Opracowanie: Andrzej Adam Ziętek
Znajomość osobowości i umiejętności uczniów pozwoli w trakcie trwania procesu dydaktycznego na
indywidualizowanie zadań dla uczniów a także wykorzystanie tej wiedzy przy tworzeniu grup
projektowych.
Pamiętajmy o tym, że dzisiaj oczekuje się od pracownika aby był obowiązkowy, odporny na stres,
umiał organizować pracę własną, umiał niekonwencjonalnie myśleć, tworzyć (twórczość 
kreatywność), skutecznie działać, podejmować decyzje i inne.
Zasada trwałości wiedzy mówi o konieczności stosowania takiego przebiegu procesu
dydaktycznego, który pozwoli na trwałe przyswojenie wiedzy.
 Tylko trening czyni mistrza . Nie ulega wątpliwości, że wielokrotne powracanie do poznanych treści
czy też wielokrotne powtarzanie poznanych czynności pozwoli trwale i skutecznie coś zapamiętać.
Pamiętajmy, że dłużej i lepiej pamiętamy rzeczy proste, przejrzyste i konkretne.
Zasada ustawicznego kształcenia, mówi o konieczności ciągłego (od urodzenia do śmierci)
kształcenia się. Celem takiego ustawicznego kształcenia jest aktualizacja posiadanej wiedzy i
doskonalenie się. Wiedzą o tym wszyscy nauczycieli, którzy z własnej woli (?) uczestniczą w różnych
formach doskonalenia zawodowego.
Niewiarygodnie duża ilość informacji i wiedzy jaka przybywa każdego dnia, zmusza nas do ciągłego
kształcenia - uczenia się, część tej nowej wiedzy możemy zdobyć poprzez samokształcenie, część
pozostałą musimy uzupełnić w instytucjach typu ośrodek kursowy, szkoła (dla dorosłych), uczelnia.
Do takiego ciągłego kształcenia zmusza nas nie tylko  nowa wiedza ale również wymagania
pracodawców, którzy wymagają od nas poświadczenia naszej wiedzy i umiejętności za pomocą
zaświadczeń, świadectw, certyfikatów czy tez innych papierków. Zdobywania nowej wiedzy i
umiejętności wynika również z rynku pracy lub raczej jego braku. Przy założeniu, że kilkakrotnie
będziemy musieli zmienić pracę i z dużym prawdopodobieństwem również wykonywany zawód
widzimy jak ważne jest uświadomienie uczniom potrzeby kształcenia ustawicznego.
3