WYKŁAD 7 PSYCHOLOGIA INWALIDZTWA
Inwalidztwa nie należy traktować jako jedynego wyizolowanego czynnika, który
kształtuje osobowość. Jest to wypadkowa wielu czynników z których jedne
odgrywaj ą ważniejszą role, inne mniej ważną. Jednym ze skutków fizycznego
inwalidztwa jest występowanie u osób niepełnosprawnych zaniżonego obrazu samego
siebie a związku z tym niższego poczucia, które wiąże się z nieadekwatną
samooceną. Wpływa to mocno na formowanie się niewłaściwego obrazu samego
siebie. Wyobraźmy sobie obraz osoby na podstawie różnych czynników. Z jednej
strony opinie środowiska mocno wpływają na kształtowanie się obrazu samego
siebie, ale z drugiej strony mocno wpływa również nasza własna sprawność,
własna świadomość. Obraz samego siebie u osób dotkniętych niepełnosprawnością
jest NIŻSZY. U wielu osób niepełnosprawnych występuje w związku z tym obrazem
zaniżonej samooceny i niskim obrazem samego siebie niniejsze poczucie wartości
( są to elementy ściśle ze sobą połączone)Do takich wniosków doszedł SCHELSKY.
Nie ulega wątpliwości, że istnieje ścisły związek pomiędzy poczuciem niższej
wartości a defektami fizycznymi jakie dotykają człowieka niepełnosprawnego.
Odwołując się do teorii ADLERA stwierdzamy, że fizyczne ubytki mogą być powodem
i motywacją do pierwszych osiągnięć, czyli nie zawsze niepełnosprawność musi
być związana z poczuciem niższej wartości. Są badacze, którzy próbuj ą wiązać
poczucie niższej wartości u inwalidów z teorią Adlera. Można powiedzieć, że to
poczucie niższej wartości wiąże się z faktem zaistniałego kalectwa i z
konsekwencją jaka z tego wynika , jednak na to wszystko składa się cały zespół
czynników osobowościowych. Badania psychologiczne SEIDENFELDA wykazały , że
osoby niepeł. miały większe poczucie własnej wartości niż osoby zdrowe.
Takie badania się zdarzają, ale należy je traktować ze znakiem zapytania. Bo
trzeba by było zbadać jaka to była grupa ludzi zdrowych ( czy nie była to grupa
neurotyków). BEATRYCHE WRIGAY analizowała, czy istnieje związek pomiędzy
inwalidztwem fizycznym a poczuciem niższej wartości. Stwierdza, że obiektywny
fakt kalectwa, inwalidztwa wskazuje niezwykle wąskie kryterium do oceny, która
jednostka jest nadmiernie zdolna przekreślać swoją wartość a która nie. Osoba,
która stała się niepełnosprawną reaguje na tą reakcję. Osoba taka będzie po
prostu bazowała na całej strukturze osobowości przed wypadkiem. Reasumując
należy stwierdzić, że inwalidztwo fizyczne może wywierać na osobowość danej
jednostki dodatni .(teoria kompensacji Adlera, która na tym bazuje)lub ujemny (
w zależności od ich potencjału, okresu przed doznaniem niepełnosprawności)
wpływ.
Każda osoba odpowiedzialna jest za rozwój swojej osobowości i rozwiązywanie
problemów, których obiektywnie ma mniej niż osoba niepełnosprawna. Rozwój
osobowości zależy też od środowiska w jakim się wychowuje. Żeby wychować
człowieka dojrzałego, trzeba uwzględnić wiele czynników przede wszystkim;
zależy to od niego samego, od wychowawców, od samego procesu wychowawczego.
Jeżeli założymy. że wszystkie te trzy czynniki są pozytywne to osiągnęliśmy
sukces w wychowaniu.
Druga sprawa; dziecko może być bardzo dobre, ale jeżeli rodzice będą źli, to
dziecko wychowuje się przecież w takim środowisku Jakie narzuca mu rodzina ono
przyjmuje pewne rady, nakazy, zakazy, to co rodzice mu przekazuj ą. Jeżeli
rodzice będą złymi wychowawcami, to nawet to dobre dziecko nie rozwinie się tak
jak powinno, może pójść w kierunku nie przystosowania społecznego.
Załóżmy że dziecko jest dobre, rodzice też, ale rodzice nie potrafią
wychowywać, wtedy dziecko ma rozchwiany system wartości.
Ale jeżeli będą spełnione wszystkie trzy wyżej wspomniane czynniki, od których
zależy wychowanie (od niego samego, od wychowawców od procesu wychowawczego) to
istnieje prawdopodobieństwo, że człowiek taki będzie dobrze przystosowany, ale
po pewnym czasie, jeżeli wyjdzie z tego środowiska i wejdzie w taką grupę
,która ma inne wartości niż dotychczasowa rodzina, to może wyrosnąć na
niedostosowanego społecznie. W procesie wychowawczym jednym z elementów
wychowania jest samo wychowanie, wychowanie do odpowiedzialności i wychowanie
do samowychowania. Wychowanie powinno prowadzić do odpowiedzialności w
podwójnym wymiarze. Jeżeli w pewnym momencie nie nastąpi( nazwijmy to- moment
zwrotny)to jest bardzo nie dobrze. Człowiek musi się zintemalizować.
Od samej osoby zależy rozwój cech i rozwój jej osobowości, a także stopień
integracji inwalidztwa, który jest niezbędnym czynnikiem trwania zdrowia
psychicznego. Akceptacja psychiczna inwalidztwa dokonuje się na drodze
wyobrażenia swego ciała jako istotnego składowego elementu w osobowości i w
rezultacie prowadzi do osiągnięcia nowej sytuacji-sytuacji niepełnosprawności
pozytywnej stabilizacji, stabilizacji intelektualnej, jak i stabilizacji
emocjonalnej. Przed osiągnięciem tego stanu konstytucja fizyczna inwalidy
wchodziła jako element osobowości w formie nie uszkodzonej. Osoby dotknięte
inwalidztwem rozwiązują te konflikty wewnętrzne w sposób podobny jak osoby
zdrowe Fakt zaistnienia inwalidztwa burzy dotychczasową strukturę psychiczną i
burzy dotychczasowe życie. Jeżeli nagle ktoś doznaje inwalidztwa to całe jego
życie materialne jak i psychiczne zostaje zaburzone. Niektórzy porównują
rodzaj inwalidztwa do śmierci. Reykowski pisząc o osobowości mówi, że polega
ona na przechodzeniu od form niższych do wyższych i odbywa się na różnych
poziomach systemu, które wchodzą w skład osobowości.
Dotyczy to w szczególności inwalidów, którzy muszą dokonać ogromnego wysiłku
rozwojowego, aby zaakceptować i odnaleźć się w zaistniałej sytuacji. Ważnym
procesem jest tu proces akceptacji dla każdego człowieka nawet zdrowego.
Psychologiczne skutki inwalidztwa mogą prowadzić do zaburzeń osobowości, a
szczególnie tj. poczucie niższej wartości, negatywne zmiany wyobrażenie siebie,
zaniżony obraz samego siebie. Wszystko to może prowadzić do większej
frustracji, może prowadzić do wzrostu agresywności, depresji, utraty sensu
życia. Wszystkie te elementy można zaakceptować. Jak się zaakceptuje
inwalidztwo, to można również cieszyć się i funkcjonować zupełnie dobrze w
środowisku społecznym. Zdarza się tak, że inwalidztwo może być przyczyną
zwątpienia psychicznego Poprzez integrację, weryfikację hierarchii wartości i w
rezultacie ustalenie nowej osobowości, można funkcjonować na wyższym poziomie.
Ta sama forma inwalidztwa może być różnie przeżywana przez dwie różne osoby.
Jest to dowód na to, że zależy to. od danej, konkretnej struktury osobowości,
konkretnej osoby.
Jakie są reakcje człowieka, który stracił sprawność. Sytuacja nagłej utraty
sprawności, podobnie jak utrata bliskiej osoby podlega sytuacji trudnej,
sytuacji kryzysowej, które wywołują zmiany w naszej psychice. Rozwój jego
osobowości i wykorzystanie jego możliwości zależą nie tylko od struktury
osobowości ukształtowanej przez doznanie takiego, czy innego rodzaju
niepełnosprawności, ale zależą także od warunków środowiskowych, ale także w
większym stopniu od tego, jak reaguje on na podstawie niepełnosprawności i jaki
jest przebieg tej reakcji w czasie.
Reakcje jednostki na utratę sprawności np. na utratę kończyn, złamanie
kręgosłupa, porażenia kończyn, paraliżu i innych urazów były przedmiotem badań
wielu autorów np. BEATRYCHE WRIGAY Przedstawia ona reakcję na utratę sprawności
jako cennej wartości, zwracając szczególnie uwagę na okres reakcji, w której
występuje szok psychiczny porównuje ten okres analogicznie do utraty kogoś
bliskiego. W momencie kiedy człowiek dowie się, że stracił kogoś bliskiego
przeżywa szok, płacze, ale po trzech dniach już nie ma siły płakać, tak jakby
ten żal, cierpienie otępiło człowieka. Podobną sytuację przedstawia WRIGAY w
sytuacji utraty jakiś sprawności.