Psychosomatyka
Zakład Psychologii Lekarskiej
Paweł Rasmus
2016 Zakład Psychologii Lekarskiej
HISTORIA POJ
CIA PSYCHOSOMATYKA
" Termin psychosomatyka został ogłoszony na początku XIX, w ale
zainteresowanie nim zaczęło narastad dopiero w wieku XX pod wpływem
poglądów psychoanalityków z Freudem na czele.
" W rozwoju tej dziedziny wyróżnia się dwa okresy:
�� Pierwszy zwany psychodynamicznym zdominowany przez przedstawicieli
psychoanalizy  Franz Alexander i Flanders Dunbar.
�� Drugi okres trwający do dziś określany bywa psychofizjologicznym.
Zapoczątkowany został w USA na początku lat 60 tych przez Wolffa wiązał
się ściśle z badaniami nad stresem i jego wpływem na powstawanie
chorób.
HISTORIA POJ
CIA PSYCHOSOMATYKA
" Franz Alexander uważany jest za klasyka psychosomatyki, do chorób
psychosomatycznych zaliczył 7 jednostek chorobowych:
��nadciśnienie samoistne,
��dychawicę oskrzelową,
��zapalenia wrzodziejące jelit,
��atopowe zapalenie skóry,
��chorobę wrzodową,
��nadczynnośd tarczycy
��gościec pierwotnie przewlekły.
HISTORIA POJ
CIA PSYCHOSOMATYKA
" Flanders Dunbar wprowadził hipotetyczną klasyfikację typów
osobowości usposabiających do zachorowania na określoną chorobę
psychosomatyczną np. osobowośd wrzodowca, cukrzyka, zawałowca,
astmatyka itp.
" Rosenman  był twórcą profilu osobowości (zachowania) ludzi
zagrożonych chorobą wieocową Typ A Typ B.
�� Typ A  charakteryzuje się: silną potrzebą osiągnięd, ambicją, tendencją do
współzawodniczenia, rywalizacji, tendencją do dominacji, pośpiechem,
niecierpliwośd.
Wykazuje inicjatywę w grupie, stara sprawowad kontrolę nad otoczeniem.
Przejawia zachowania agresywne  często o charakterze instrumentalnym
związane z pokonywaniem przeszkody.
CHOROBA PSYCHOSOMATYCZNA - UJ
CIE
HISTORYCZNE
" Klasyczna definicja choroby psychosomatycznej określała tym terminem
taką chorobę somatyczną, w której ostry lub przewlekły uraz psychiczny
był jedyną podstawową lub znaczącą przyczyną jej wystąpienia lub
zaostrzenia.
Wedle koncepcji psychofizjologicznych  uraz psychiczny należy zastąpid
pojęciem stresu.
CHOROBA PSYCHOSOMATYCZNA - UJ
CIE
HISTORYCZNE
" Termin  psychosomatyczny bywał używany w dwojakim znaczeniu:
�� odnosił się do koncepcji choroby, czyli ogólnego kierunku teoretycznego
zwanego medycyną psychosomatyczną , podkreślającego znaczenie
czynników psychicznych w powstawaniu wszelkich chorób
�� terminem tym określało się konkretną grupę chorób w etiopatogenezie w
których dowiedziono znaczącą rolę czynnika psychologicznego  głównie
emocjonalnego - w takim przypadku mówiło się o chorobach
psychosomatycznych w węższym znaczeniu.
KLASYFIKACJA CHORÓB
PSYCHOSOMATYCZNYCH ( wg. Ścigały)
1.Choroby, których czynnikami etiologicznymi są bodz
ce psychiczne, są to
tzw. nerwice wegetatywne, czyli bóle głowy, których z
ródłem jest napięcie
psychiczne, nawykowe wymioty, jadłowstręt psychiczny, niektóre postaci
otyłości
2.Zaburzenia psychosomatyczne, w których czynnikiem istotnym są urazy
psychiczne. Do grupy tej należą: choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,
zapalenie jelita grubego, samoistne nadciśnienie tętnicze, choroba
wieocowa, dychawica oskrzelowa, choroby alergiczne
3.Choroby, w których ,,czynnik psychiczny jest czynnikiem zaostrzającym
proces chorobowy  . Są to: cukrzyca, nadczynnośd tarczycy, gościec
pierwotnie przewlekły.
WSPÓLNE CECHY CHORÓB
PSYCHOSOMATYCZNYCH
��Obecnośd zaburzenia emocjonalnego przed wystąpieniem objawów
choroby oraz w okresie zaostrzeo i nawrotów zaburzeo somatycznych
��Przewlekły fazowy przebieg
��Tendencja do występowania u jednej osoby wielu objawów typu
psychosomatycznego
��Występowanie  rodzinne
��Związek między płcią a występowaniem określonych zaburzeo typu
psychosomatycznego
��Wzajemna indukcja zaburzeo, rodzaj błędnego koła
 CHOROBY W ETIOPATOGENEZIE, KTÓRYCH ZNACZ
C

ROL
ODGRYWAJ
CZYNNIKI EMOCJONALNE:
" Zmiany skórne " Zaburzenia oddychania
��Alergiczne zapalenia skóry ��Astma oskrzelowa
��Nawracające pokrzywki ��Nieżyt błony śluzowej nosa
��A
uszczyca ��Hiperwentylacja
��A
ysienie plackowate u
mężczyzn
" Zaburzenia sercowo naczyniowe
��Trądzik różowaty
��Napadowy częstoskurcz
" Zaburzenia mięśniowo
��Nadciśnienie
szkieletowe
��Migrena
��Młodzieocze zapalenie
��Choroba niedokrwienna serca
stawów
��Reumatoidalne zapalenie
stawów
��Kręcz szyi
 CHOROBY W ETIOPATOGENEZIE, KTÓRYCH ZNACZ
C

ROL
ODGRYWAJ
CZYNNIKI EMOCJONALNE:
" Zaburzenia żołądkowo jelitowe " Choroby układu nerwowego,
zaburzenia psychiczne
��Wrzód żołądka i dwunastnicy
�� Depresja
��Wrzodziejące zapalenie jelita
grubego �� Psychozy reaktywne
��Chroniczna biegunka �� Zaburzenia nerwicowe
��Nawracające bóle brzucha �� Anorexia Nervosa
Zaburzenia endokrynologiczne �� Bulimia
��Cukrzyca
��Nadczynnośd i niedoczynnośd
tarczycy
��Otyłośd
WYBRANE CZYNNIKI ETIOLOGICZNE
" Predyspozycja biologiczne i czynniki genetyczne  przekazywanie
biologicznej wrażliwości, podatności na zachorowanie, związek z płcią
" Środowisko rodzinne  postawa rodziców wobec dziecka
" Psychologiczne uwarunkowania chorób somatycznych:
��w ujęciu psychoanalitycznym choroba jest nieuświadomioną ekspresją
konfliktu wewnętrznego
��wpływ emocji - choroba somatyczna jest wyrazem transformacji
emocji np. lęku na objaw somatyczny
Wpływ stresu na rozwój choroby
" Codzienne drobne incydenty wywołujące reakcję stresową
dwukrotnie zwiększały ryzyko wystąpienia niedokrwienia
mięśnia sercowego (Tylka 2000)
" Chorujący na raka płuc w ciągu ostatnich 5 lat stracili kogoś
bliskiego lub doświadczali poważnych problemów w pracy
(Horne, Pickard)
" 72% pacjentów z łuszczycą potwierdziło wystąpienie
stresującego wydarzenia na miesiąc przed pojawieniem się
objawów choroby (Gupt 2003)
WYBRANE CZYNNIKI ETIOLOGICZNE
��osobowośd a choroba - do najczęściej wymienianych niekorzystnych ze
względów zdrowotnych cech osobowości należą: agresywnośd, silna
potrzeba osiągnięd, dominacja, niezależnośd, a także neurotycznośd,
pesymizm i tendencja do depresji
��zależnośd między zachowaniem a rozwojem choroby
q�wzór zachowania A ( choroba niedokrwienna serca, choroby układu
krążenia oraz dolegliwości układu trawiennego)
q� wzór zachowao C ( nowotwory)
WYBRANE CZYNNIKI ETIOLOGICZNE
" Podejście psychoneuroimmunologiczne
�� Czynniki psychologiczne wchodzą w interakcję z czynnikami biologicznymi i
na tej drodze najczęściej dochodzi do powstania choroby.
�� Badania wykazały istnienie ścisłych powiązao pomiędzy układem
nerwowym, dokrewnym i immunologicznym. Bodz
ce stresowe poprzez
pobudzenie układu nerwowego wzmagają jednocześnie aktywnośd
gruczołów dokrewnych. Wydzielane przez nie, określone hormony
wpływają bezpośrednio na funkcje komórek układu immunologicznego
zmniejszając w ten sposób odpornośd organizmu.
ZABURZENIA POD POSTACI
SOMATYCZN

SOMATYZACJE
" Główną cechą zaburzeo pod postacią somatyczną są powtarzające się
skargi na objawy somatyczne  fizyczne, wraz z uporczywym domaganiem
się przez pacjentów kolejnych badao pomimo ich negatywnych wyników i
zapewnieo lekarzy o braku fizycznych podstaw do występowania objawów.
" Nawet, jeżeli w wywiadzie zachodzi wyraz
ny związek pomiędzy przykrymi
wydarzeniami życiowymi, trudnościami konfliktami a pojawieniem się i
utrzymywaniem objawów pacjent często silnie przeciwstawia się
możliwości ich psychologicznego uwarunkowania.
WSPÓA
CZESNA KLASYFIKACJA ZABURZEO
SOMATYZACYJNYCH
" W klasyfikacji ICD 10 nie występuje odrębny rozdział poświęcony
chorobom i zaburzeniom psychosomatycznym.
" Związek czynników psychologicznych z niektórymi objawami i chorobami
somatycznymi można odnalez
d w dwóch rozdziałach  Zaburzenia
nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną (F 40  F48)
oraz  Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i
czynnikami fizycznymi (F50-F59), a w szczególności w Czynnikach
psychologicznych i behawioralnych związanych z zaburzeniami lub
chorobami klasyfikowanymi w innych rozdziałach.
" Termin zaburzenia psychosomatyczne pojawia się w ICD  10 w wielu
miejscach jedynie w podtytułach.
WG ICD  10
" F45 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną  somatoform
disorders
" F45.0 Zaburzenia somatyzacyjne ( z somatyzacją) 
�� Główną cechę stanowią wielorakie nawracające skargi somatyczne, które
zazwyczaj utrzymują się kilka lat zanim pacjent trafi do psychiatry. Objawy
mogą dotyczyd wszelkich części i układów ciała najczęściej należą do nich:
�� ze strony układu trawiennego: bóle, wzdęcia, odbijania, wymioty, nudności
itp.
�� nieprzyjemne doznania: swędzenie, pieczenie, cierpnięcie, drętwienie,
bolesnośd itp.
�� należą tutaj również wykwity skórne (wysypki), skargi dotyczące sfery
seksualnej i menstruacyjnej
WG ICD  10
" Ostateczne rozpoznanie wymaga wystąpienia wszystkich następujących
cech:
�� co najmniej dwuletni okres utrzymywania się wielorakich i zmiennych
dolegliwości somatycznych przy braku adekwatnych przyczyn
somatycznych
�� uporczywa odmowa akceptowania porad i zapewnieo wielu lekarzy w
sprawie nieobecności schorzeo somatycznych warunkujących objawy
�� pewne upośledzenie funkcjonowania społecznego i rodzinnego wynikające
ze zmian zachowania i dolegliwości
WG ICD  10
" F45.1 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną
Niezróżnicowane wielorakie skargi nieukładające się w obraz kliniczny
somatyzacji (zmienne, uporczywe): niezróżnicowane zaburzenia
psychosomatyczne. Kategorię tę należy rozważyd, gdy skargi są wielorakie,
zmienne, uporczywe, ale brak jest pełnego i typowego obrazu klinicznego
somatyzacji np. liczba dolegliwości jest zbyt mała
" F45.2 Zaburzenia hipochondryczne
Przekonanie lub obawa występowania poważnej choroby somatycznej,
której towarzyszą liczne skargi nie mające uzasadnienia przedmiotowego,
błędna interpretacja prawidłowych i pospolitych odczud). Istotną cechą
tych zaburzeo jest trwałe zaabsorbowanie pacjenta możliwością
wystąpienia u niego jednej lub liczniejszych poważnych i postępujących
chorób somatycznych.
WG ICD  10
" F45.3 Zaburzenia (dysfunkcje) autonomiczne występujące pod postacią
somatyczną
Podział uwzględnia narząd lub układ uważany przez pacjenta za z
ródło
dolegliwości.: serce i układ krążenia, górny odcinek przewodu
pokarmowego, dolny odcinek przewodu pokarmowego, układ oddechowy,
układ moczowo-płciowy, inne narządy i układy
" F45.4 Uporczywe bóle psychogenne
Psychalgia, psychogenne bóle krzyża lub głowy, zaburzenia bólowe
psychogenne
WG ICD  10
" F45.8 Inne zaburzenia występujące pod postacią somatyczną
Wszelkie zburzenia czucia nie spowodowane przyczyną fizyczna i ściśle
związane w czasie ze stresującym wydarzeniem- wrażenie kluchy w gardle,
psychogenny kręcz karku i inne kurczowe zaburzenia ruchowe, świąd
psychogenny, psychogenne zaburzenia miesiączkowania, zgrzytania
zębami.
" F45.9 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną nieokreślone.
Nieokreślone zaburzenia psychofizjologiczne i psychosomatyczne
ROZPOZNANIE i LECZENIE ZABURZEO
PSYCHICZNYCH W POZ.
" Wśród pacjentów korzystających z usług podstawowej opieki
zdrowotnej 20-50 % to osoby z problemami dotyczącymi
zdrowia psychicznego. Lekarze POZ rozpoznają zaburzenia
psychiczne jedynie u 2,5-4,9 % zgłaszających się o pomoc.
Najczęstszymi zaburzeniami, z którymi spotykają się lekarze
POZ są depresje i zaburzenia lękowe.
ROZPOZNANIE i LECZENIE ZABURZEO
PSYCHICZNYCH W POZ.
Obecnie Leczenie
Lek został
występujące Rozpowszechnienie Rozpoznanie zostało
zaproponowany
zaburzenie zaproponowane
Zaburzenia
11,7 6,4 5,4 3,5
depresyjne*
Zaburzenia
10,2 5,1 4,2 3,0
lękowe**
* epizod depresyjny aktualnie występujący (F32/F33) lub dystymia (F34)
** zespół lęku uogólnionego (F41.1) lub zespół lęku napadowego (F41.0) lub agorafobia (F40.0)
U niemal połowy pacjentów z zaburzeniami
depresyjnymi lub lękowymi, które spełniają
kryteria ICD10 lekarze POZ nie rozpoznali
jakiegokolwiek zaburzenia psychicznego.
ROZPOZNANIE i LECZENIE ZABURZEO
PSYCHICZNYCH W POZ.
84% chorych z depresją maskowaną kierowanych jest do
psychiatry co najmniej po roku trwania choroby, 69% póz
niej
niż po dwu latach,
a 30% dopiero po 5 latach.
ROZPOZNANIE i LECZENIE ZABURZEO
PSYCHICZNYCH W POZ.
ś� Rozpoznawanie zaburzeo należy do bardzo trudnych zadao stawianych
przed lekarzem. Pacjent wymaga przede wszystkim bardzo dokładnego
zbadania somatycznego gdyż pod niespecyficznymi skargami może się
kryd jakaś choroba somatyczna. Z badaniami pomocniczymi nie należy
jednak przesadzad.
ś� Pacjenci wypowiadający skargi na objawy somatyczne niechętnie
przyjmują wszelkie sugestie dotyczące możliwości ich uwarunkowania
psychologicznego. Pierwsze kroki kierują do specjalistów chorób
wewnętrznych lub lekarzy POZ. Na propozycję konsultacji psychiatrycznej
reagują niechętnie. Domagają się licznych badao potwierdzających
podejrzenia.
ś� Trzeba pamiętad, że na uporczywośd tych dolegliwości ma wpływ wiele
czynników.
ś� Przebieg zaburzeo wiąże się z długotrwałym zakłóceniem
funkcjonowania społecznego, rodzinnego, kontaktów międzyludzkich.
MEDYCYNA PSYCHOSOMATYCZNA
" Medycyna psychosomatyczna to holistyczny system opieki nad pacjentem,
który uwzględnia:
" Rolę czynników psychicznych i społecznych, wpływającą na indywidualną
podatnośd danej osoby na zachorowanie
" Połączenie czynników psychicznych, społecznych oraz biologicznych w
powstaniu i przebiegu choroby
" Zastosowanie terapii psychologicznych w prewencji chorób, leczeniu i
rehabilitacji osób cierpiących na choroby psychosomatyczne