o c h r o n a p r z e c i w p o r a ż e n i o w a
o c h r o n a p r z e c i w p o r a ż e n i o w a
zagrożenia porażeniem
prÄ…dem elektrycznym
spowodowane przez człowieka
dr inż. Stefan Gierlotka  Kopalnia  WUJEK w Katowicach
Wypadki porażeń prądem elektrycznym są zazwyczaj spowodowane błędami popełnia-
nymi przez ludzi podczas wykonywanych czynności oraz uszkodzeniami urządzeń elek-
trycznych. Przyczyny prowadzące do wypadków porażeń prądem można podzielić na:
techniczne, środowiskowe, ludzkie i organizacyjne. Do tych pierwszych możemy zali-
czyć uszkodzenia urządzeń elektrycznych nie naruszające sprawności ich funkcjonowa-
nia, a prowadzące do wypadku porażenia prądem elektrycznym. Analiza zdarzeń wska-
zuje, że na ich powstawanie w bardzo istotnym stopniu wpływają też czynniki związane
z postępowaniem człowieka, często określane mianem czynników ludzkich.
dzenia izolacji roboczej lub przy- kach normalnych jest zapewniona dzię- nie potu, co obniża wartość impedan-
uraz elektryczny i jego
padkowo znalazły się pod napię- ki środkom ochrony podstawowej, któ- cji ciała i powoduje wzrost natężenia
powstawanie
ciem zabłąkanym. re chronią przed dotykiem bezpośred- prądu w przypadku rażenia.
razem elektrycznym nazywa się Osoby zagrożone porażeniem prą- nim. W celu ochrony uzupełniającej
Uzaburzenia w organizmie czło- dem elektrycznym można podzielić często stosuje się urządzenia ochron- analiza wypadków
wieka wywołane działaniem prądu na profesjonalistów, czyli elektryków, ne różnicowoprądowe o znamiono-
porażenia prądem
elektrycznego. Przepływ prądu raże- i użytkowników urządzeń elektrycz- wym różnicowym prądzie zadziałania
elektrycznym
niowego w ciele człowieka następuje nych. Porażenia w grupie elektryków nieprzekraczającym 30 mA. Wyłączni-
w przypadku jednoczesnego dotknię- są zazwyczaj spowodowane nieprze- ki różnicowoprądowe nie są w instala- Analiza zaistniałych wypadków elek-
cia dwóch punktów obwodu elek- strzeganiem zasad bezpiecznej pracy cji elektrycznej autonomicznym środ- trycznych wykazuje, że najwięcej z nich
trycznego o różnych potencjałach. przy wykonywaniu czynności eksplo- kiem ochrony od porażeń elektrycz- wydarzyło się na stanowiskach pracy
Najczęściej przepływ prądu rażenio- atacyjnych i naprawczych. Dlatego pora- nych, ale elementem uzupełniającym. podczas wykonywania czynności zawo-
wego przez ciało człowieka występu- żenia w tej grupie są często bardzo cięż- Skuteczność ochrony wynika z techni- dowych. Porażenia prądem elektrycz-
je na drodze ręka  ręka lub ręka  sto- kie. Szczegółowa analiza wypadków po- cznych możliwości ograniczenia wiel- nym ze skutkiem śmiertelnym sta-
py. Na możliwość porażenia prądem rażeń prądem elektrycznym wykazuje kości prądu rażeniowego oraz czasu nowią około 5 % wszystkich śmiertel-
elektrycznym istotny wpływ ma duży udział rażeń bezpośrednich  czy- rażenia. Przepływ prądu rażeniowego nych wypadków zaistniałych w pracy.
prawdopodobieństwo dotyku do ele- li dotknięcia części znajdujących się nor- może spowodować u człowieka: Wśród śmiertelnych porażeń prądem
mentu pod niebezpiecznym napię- malnie pod napięciem. Nieobliczalność porażenie systemu nerwowego, 44 % wydarzyło się przy urządzeniach
żð
ciem lub pojawienie się napięcia na zachowań ludzkich nie pozwala jednak wystąpienie migotania komór elektrycznych o napięciu do 1 kV, a 56 %
żð
obudowie urządzenia elektrycznego na wypracowanie w pełni bezpiecznych serca, przy urządzeniach średniego i wysokie-
w wyniku jego uszkodzenia. zasad pracy i obsługi urządzeń elektrycz- termiczne uszkodzenie tkanek or- go napięcia. Z powodu niewłaściwego
żð
Wypadki porażeń prądem elek- nych dla tej grupy zagrożonych. ganizmu, zabezpieczenia miejsca pracy przy urzą-
trycznym są spowodowane: Wypadki porażeń prądem wśród oparzenia łukiem elektrycznym, dzeniach elektrycznych wydarzyło się
żð
rażeniem w następstwie bezpo- użytkowników, często nieświadomych uszkodzenia wzroku na skutek 66 % porażeń śmiertelnych. Wypadki
żð żð
średniego dotknięcia do nieizo- potencjalnego zagrożenia, występują działania łuku elektrycznego, powstałe z winy człowieka stanowiły
lowanych części urządzeń elek- najczęściej podczas obsługi urządzeń urazy mechaniczne w wyniku 68 % wszystkich wypadków przy urzą-
żð
trycznych znajdujących się nor- elektrycznych, które są uszkodzone lub upadku spowodowanego raże- dzeniach elektrycznych do 1 kV oraz
malnie pod napięciem roboczym, mają uszkodzenia w ruchomych prze- niem elektrycznym. 75 % przy urządzeniach elektrycznych
rażeniem w następstwie pośred- wodach zasilających. Podstawowa zasa- Duży wpływ na zwiększone praw- średniego i wysokiego napięcia.
żð
niego dotknięcia do dostępnych da ochrony przeciwporażeniowej mówi dopodobieństwo wystąpienia skut- Duży udział w przypadkach po-
części urządzeń elektrycznych o tym, że niebezpieczne części czynne ków patologicznych wywołanych prą- rażeń prądem elektrycznym stano-
niebędących normalnie pod na- nie powinny być dostępne, a dostęp- dem rażeniowym mają specyficzne wią rażenia piorunem. Śmiertelność
pięciem (obudowy silników, osło- ne części przewodzące nie mogą stwa- warunki środowiska pracy. Organizm w wypadkach powodowanych ude-
ny aparatów), na których pojawi- rzać zagrożenia w normalnych warun- człowieka przy podwyższonej tempe- rzeniem pioruna wynosi około 0,63
ło się napięcie w wyniku uszko- kach użytkowania. Ochrona w warun- raturze otoczenia zwiększa wydziela- wypadków na 1 mln ludności. W la-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l n r 7 - 8 / 2 0 0 5
30
Droga przepływu prądu rażenia Wypadkowość [%]
Ręka  tułów  ręka 24,64
Ręka  tułów  nogi 37,58
Ręka  plecy  tułów 18,27
Głowa  tułów  nogi 19,51
Tab. 1 Wypadkowość porażenia prądem elektrycznym w zależności od drogi przepły-
wu prądu rażenia w ciele poszkodowanego
tach 1990-1995 zanotowano ogółem Przytoczone dane ze statystyk obej-
145 śmiertelnych wypadków (104 męż- mują populację wypadków oficjalnie
czyzn i 41 kobiet), spowodowanych ra- zgłoszonych, wobec których prowadzo-
żeniem piorunem. no dochodzenie powypadkowe. Zda-
Wypadkom elektrycznym najczę- rzają się jednak przypadki, że pracow-
ściej ulegają mężczyz
ni, stanowiÄ…- nicy dozoru oraz sami poszkodowani
cy około 90 % przypadków. Obserwu- nie chcą ujawniać tego typu zdarzeń.
je się również sezonowy rozkład liczby Dlatego rzeczywiste statystyki wypad-
wypadków w pracy  latem, od czerw- ków elektrycznych są z pewnością zu-
ca do września, przypada 50 % wszyst- pełnie inne.
kich wypadków elektrycznych. Jest Skutki rażenia w dużym stopniu za-
to okres intensywnych prac budow- leżą od tego, czy na drodze przepływu
lanych, remontowych, i rolniczych. prądu rażenia znajdują się ważne dla ży-
Badany jest także wpływ wieku, sta- cia organy człowieka jak serce, płuca czy
żu pracy i doświadczenia zawodowe- mózg. Analiza wypadków elektrycznych
go poszkodowanych na liczbę wypad- pozwala wyodrębnić cztery typowe dro-
ków elektrycznych. Najczęściej ulegają gi przepływu prądu rażenia w ciele po-
im pracownicy w wieku 36-39 lat oraz szkodowanych. StatystycznÄ… wypadko-
o stażu pracy 10-15 lat. Bezpieczeństwo wość porażeń w poszczególnych drogach
użytkowania energii elektrycznej opi- rażenia przedstawiono w tabeli 1.
suje siÄ™ wskaz
nikiem wypadkowości
W, określającym liczbę śmiertelnych wypadki elektryczne
wypadków porażeń prądem elektrycz-
spowodowane przez
nym przypadajÄ…cych w ciÄ…gu roku na
człowieka
1 mln mieszkańców kraju. Zależność
wskaz
nika wypadkowości od wieku Analiza wypadków porażeń prądem
(lat życia) poszkodowanych przedsta- elektrycznym wskazuje, że na ich po-
wia rysunek 1. Około 20 % poszkodo- wstawanie w bardzo istotnym stopniu
wanych w wypadkach elektrycznych wpływają czynniki związane z postę-
miało staż pracy zawodowej krótszy powaniem człowieka, określane mia-
niż 2 lata. Można obserwować także nem czynników ludzkich, do których
wpływ czasu pracy w dniu wypadku zalicza się: brak odpowiedniej wiedzy,
 badania pokazują, że najwięcej, 34 % nieprzestrzeganie zasad bezpiecznej
wypadków, powstaje w trzeciej i czwar- pracy, pomyłki, bezmyślność oraz błę-
tej godzinie pracy. dy organizacyjne. Zagrożenie wystą-
pienia wypadku elek-
trycznego powoduje
przede wszystkim nie-
uwaga, brawura, brak
ostrożności oraz zdol-
ności przewidywania
skutków wykonywa-
nych czynności.
Na przyczynÄ™ po-
wstania wypadku duży
wpływ mają też niewy-
Rys. 1 Rozkład wskaz
nika wypadkowości W w stosun- starczające kwalifikacje
ku do lat życia poszkodowanych
i wiedza techniczna lu-
n r 7 - 8 / 2 0 0 5 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
31
dzi stykających się z urządzeniami elek- ników o krótkim stażu pracy. Inną przy-
trycznymi. Dotyczy to zarówno elektry- czyną, nie mniej ważną, jest brak lub
ków, jak i użytkowników sprzętu i urzą- niewłaściwe przeszkolenie osób do prac
dzeń elektrycznych. Szczególnie niepo- pomocniczych na wyłączonych urządze-
kojący jest wysoki udział elektryków niach elektroenergetycznych lub do ro-
wśród ogółu ofiar wypadków porażeń bót w pobliżu czynnych urządzeń elek-
prądem. Świadczy to o tym, że mimo troenergetycznych.
obowiązku posiadania zaświadczeń Wśród wypadków przy urządzeniach
kwalifikacyjnychuzyskiwanychnapod- elektrycznych niskiego napięcia około
stawie egzaminu składanego przed ko- 24 % spowodowanych zostało pracą pod
misją kwalifikacyjną  posiadana wie- napięciem, którego destrukcyjne działa-
dza, a w szczególności nawyk wykorzy- nie na organizm człowieka jest na ogół
stywania jej w codziennej pracy, są nie- lekceważone przez elektryków. Cechą
wystarczające. Nieprzestrzeganie zasad charakterystyczną takich wypadków
organizacji pracy zawartych w przepi- jest fakt, że dochodzi do nich mimo
sach i instrukcjach, a w szczególności sprawnego działania środków ochro-
niewłaściwe przygotowanie miejsca pra- ny przeciwporażeniowej. Osoba, która
cy, to główne przyczyny wypadków. nie zastanawia się nad swoim postępo-
Przed przystąpieniem do pracy przy waniem, potrafiunieruchomićsystemy
urządzeniach elektrycznych wymagane ochronne, których zadaniem jest chro-
jest wyłączenie napięcia i stworzenie nienie jej życia.
widocznej przerwy izolacyjnej, zasto- Ludzie ulegajÄ…cy wypadkom najczÄ™-
sowanie odpowiedniego zabezpieczenia ściej nie dysponują wiedzą umożliwia-
przed przypadkowym załączeniem na- jącą bezpieczne użytkowanie lub obsłu-
pięcia, stwierdzenie braku napięcia oraz gę urządzeń elektrycznych. Decydującą
założenie uziemień ochronnych w miej- rolę odgrywa często brak wiadomości
scu pracy i wywieszenie tablic ostrze- z zakresu potencjalnych zagrożeń po-
gawczych. Ponadto należy zabezpieczyć wodowanych przepływem prądu ra-
maszyny wirujące przed nieprzewidzia- żeniowego przez organizm człowie-
nym uruchomieniem od strony urzą- ka oraz niedostateczne umiejętności
dzeń napędzanych. Błędy elektryków udzielania pierwszej pomocy. Szanse
w postępowaniu z urządzeniami elek- uratowania życia osoby porażonej zale-
trycznymi polegają często na świado- żą przecież od prawidłowo podjętej ak-
mym niestosowaniu dobrze im znanych cji ratowniczej prowadzonej przez bez-
reguł bezpiecznej eksploatacji. pośrednich świadków wypadku.
W celu ułatwienia sobie pracy,
wcześniejszego jej zakończenia, elek- literatura
trycy często nie stosują podstawowe-
go i dodatkowego sprzętu ochronne- 1. L. Danielski, Wypadki porażeń
go. Do błędów postępowania człowie- prądem elektrycznym w Polsce
ka należy zaliczyć także błędy w meto- w latach 1996-1999, XIII Między-
dologii pracy, np. rozpoczynanie robót narodowa Konferencja Nauko-
przed formalnym dopuszczeniem lub wo-Techniczna Bezpieczeństwo
ich kontynuację po upływie uzgodnio- Elektryczne, Wrocław 2001.
nego terminu jej zakończenia. 2. S. Gierlotka, Modelowanie systemu
Do czynników zwiększających te za- bezpieczeństwa elektrycznego na
grożenia należy zaliczyć brak skuteczne- podstawie czynników ergonomicz-
go nadzoru i niewłaściwe podejście do nych środowiska pracy,  Gospodar-
obowiązków, jakie spoczywają na oso- ka Paliwami i Energią 8/2003.
bie wydającej polecenie pracy. Błędem 3. S. Gierlotka, Wpływ uciążliwości er-
organizacyjnym jest także brak należy- gonomicznych występujących w ko-
tego pouczenia grup roboczych o sposo- palniach węgla kamiennego na im-
bie wykonania pracy i słaba znajomość pedancję elektryczną ciała człowie-
potencjalnych zagrożeń związanych ka, Zeszyty Naukowe Politechniki
z wykonywaniem zadań przez pracow- Śląskiej, z. 252, Gliwice 2002.
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l n r 7 - 8 / 2 0 0 5
32