6161620046

romantyzmu. Genetyczne związki polskich pisarzy z Ukrainą, dla których powrót do kraju dzieciństwa na kartach powieści stanowił niekiedy jedną z form kreacji mitu autobiograficznego, były osadzone w konkretnym czasie historycznym. A zatem podejmowanie tematyki ukraińskiej, reinterpretacja mitów i motywów z konieczności nacechowane są nie tylko indywidualnymi sposobami transformacji obrazu Ukrainy, lecz także stosunkiem autora do historii aktualnej i minionej. Nie przypadkowo emigracyjne dzieło zbiorowe Kraj lat dziecinnych²⁹, zawierające wspomnienia polskich pisarzy o „bliskiej ojczyźnie” (a zatem wykorzystujące narrację autobiograficzną), całkowicie mieści się w nurcie literatury kresowej.

W oparciu o poszczególne utwory literackie można zatem mówić o wyraźnym, osobnym nurcie, który pomimo klarowności przesłanek nie ma właściwego miejsca w historii literatury polskiej. Gdyby pokusić się o zakreślenie granic czasowych funkcjonowania tego nurtu, należałoby za datę początkową wybrać rok publikacji Marii (pomimo tego, że wiersze i dumki Zaleskiego pojawiły się w druku wcześniej, uważa się, że to właśnie Malczewski jest twórcą „szkoły ukraińskiej”) z przytoczonym już przeze mnie zastrzeżeniem o obecności tematyki ukrainnej w chronologicznie wcześniejszych tekstach literackich³⁰. Bardziej kłopotliwe, o ile nie niemożliwe, jest natomiast sformułowanie daty zamykającej to zjawisko w literaturze polskiej. Wydaje się jednak, że w tym przypadku pomocne będą kategorie związków genealogicznych polskich pisarzy z Ukrainą. Dopóki literackie istnienie Ukrainy wiązało się z rodzimą identyfikacją bohatera lub podmiotu lirycznego (jakże często noszącego cechy, które pozwalały czytelnikowi na utożsamienie go z autorem), nurt ten był bezsporny i wyrazisty. Można zatem zaryzykować sformułowanie, że okres międzywojenny (w niektórych zaś przypadkach również czas wojenny), był ostatnim momentem trwania „szkoły ukraińskiej” w kwestii związków genealogicznych pisarzy polskich z naddnieprzańskim krajem. Powojenne odejście od tematyki ukraińskiej tłumaczy się w świetle zmian historycznych. Kresy, w tym przypadku Ukraina, zostały

²⁹    Kraj lat dziecinnych, Londyn 1987, wydanie II (pierwsze wydanie ukazało się w Londynie, w roku 1942).

³⁰    Pomimo tego, że romantyczny zwrot ku Ukrainie nie stanowił absolutnego novum w literaturze polskiej, ważnym pozaliterackim czynnikiem, któiy przyczyni! się do popularyzacji tej tematyki, była utrata niepodległości przez Polskę. Jak pisze Dorota Sapa. „Dla pisarzy Polski przedrozbiorowej [Ukraina] nie była niczym zdumiewającym, była swojska". D. Sapa. Między polską wyspą a ukraińskim morzem, op. cit., s. 13. Jednak to właśnie w literaturze romantycznej po raz pierwszy pojawił się motyw tęsknoty, który odtąd nieodłącznie będzie wiązał się z literacką reprezentacją Ukrainy, dlatego przyjmuję datę publikacji Marii Malczewskiego za początek funkcjonowania nurtu „szkoły ukraińskiej" w literaturze polskiej.

10