628033152

186

URANIA

6/1994

cie gdy Słońce znajduje się 18° pod horyzontem; przedyskutować przyczyny i skutki rozdzielenia związku okres-jasność absolutna dla gwiazd zmiennych na dwie odrębne gałęzie.

Wraz z rozwiązaniami drugiej serii należało przesłać wyniki zadania obserwacyjnego. Tym razem dwa (do wyboru) zadania obserwacyjne wymagały: wykonania fotografii okolic zenitu i określenia na jej podstawie szerokości geograficznej lub też przeprowadzenia obserwacji planetoidy Westa i wykreślenia mapki z naniesieniem jej pozycji względem gwiazd. Wzorem ubiegłych lat również inne, samodzielnie przeprowadzone obserwacje astronomiczne dopuszczono jako rozwiązanie zadania obserwacyjnego.

Na podstawie łącznej oceny 6 zadań z obydwu serii zawodów I stopnia, wraz z zadaniem obserwacyjnym, do zawodów II stopnia zakwalifikowano 47 uczestników. Eliminacje II stopnia przeprowadzono, podobnie jak w roku ubiegłym, w Łodzi i w Katowicach, w dniu 10 stycznia 1994 roku.

Kolejne cztery zadania rozwiązywane były już pod kontrolą i w ograniczonym do 4 godzin czasie. Należało: obliczyć prędkość, z jaką kometa Shoemaker-Levy 9 powinna zderzyć się z Jowiszem w lipcu br.; oszacować minimalną masę astcroi-du umożliwiającą przy zderzeniu z kometą trwały rozpad jej jądra, przy znanym promieniu i gęstości komety oraz względnej prędkości obu ciał przed zderzeniem; wyznaczyć czas od początku do chwili całkowitego zakrycia Antaresa przez tarczę Księżyca — na podstawie typu widmowego, klasy jasności i jasności obserwowanej tej gwiazdy; określić, w oparciu o fotografię i fragment mapy nieba, współrzędne supernowej SN 1993 J w galaktyce M 81 i jej odległość od centrum galaktyki.

Ocena rozwiązań zadań eliminacji II stopnia pozwoliła wyłonić wymienioną na początku czternastkę uczestników ostatniego, III etapu olimpiady.

Rozgrywki finałowe przeprowadzono 4 i 5 marca br., stawiając uczestnikom sześć kolejnych problemów teoretycznych i praktycznych: wykazać słuszność przytoczonego w zadaniu wzoru na moment pędu gwiazdy podwójnej wynikający z ruchów orbitalnych jej składników, oszacować błąd jaki w obliczeniach ruchu Plutona wprowadza zastąpienie wpływu planet grupy ziemskiej poprawką do masy Słońca; wyznaczyć maksymalną możliwą zmianę jasności satelity Io wskutek dodatkowego oświetlenia pochodzącego od energii zderzeń fragmentów jądra komety Schoema-ker-Levy 9 z Jowiszem; przedyskutować czym jest niewidzialny towarzysz gwiazdy HD 114762 - w oparciu o wyznaczone parametry ruchu układu. Oryginalne zadanie graficzne wymagało wyznaczenia mi-mośrodu i wielkiej półosi orbity Merkurego na podstawie dat oraz wartości maksymalnych elongacji tej planety wciągu trzech ostatnich lat. W zadaniu praktycznym, realizowanym przy pomocy projekcji sztucznego nieba — należało określić przybliżony czas słoneczny i gwiazdowy, miesiąc i szerokość geograficzną obu obserwacji.

Najwytrwalszym przedstawiono więc łącznie, we wszystkich etapach olimpiady, 21 zadań o wzrastającym stopniu trudności. Ich trud wynagrodzony został dyplomami oraz cennymi nagrodami książkowymi i rzeczowymi, ufundowanymi m. in. przez Polskie Tbwarzystwo Miłośników Astronomii.

Główną nagrodę, teleskop Newtona 90/900 mm dla zwycięzcy i dwa teleskopy 70/800 mm dla pozostałych laureatów u-fundował, już tradycyjnie, Zakład Budowy Tfeleskopów Uniwersał w Żywcu.

Zakończyła się kolejna przygoda uzdolnionych uczniów z astronomią. W Planetarium Śląskim czynione są ostatnie przygotowania do następnej, XXXVIII Olimpiady Astronomicznej.

Jan Desselberger