628033284

GŁÓWNE KIERUNKI ETYKI NAUKOWEJ 201

pierwotnie rozumiał przez virtus — dzielność. A dzielne w tym znaczeniu jest wszystko, co zdolne działać w myśl swej istoty, swego przeznaczenia, swych zasadniczych cech i właściwości. Więc może być dzielny lekarz, dzielny szewc, dzielny żołnierz itd. Otóż posiadamy w ten sposób różne dzielności, czyli zalety (cnoty) w owym znaczeniu Arystotelesa. Dzieli [on] je na dwie grupy: aretai dianoetikai i ethikai.

Dianoetikai — to są kierunki i rodzaje dzielności ludzkiej opierające się na rozumie, stronie intelektualnej. Tu należą roztropność, bystrość, mądrość, przytomność umysłu etc. Do aretai ethikai należą takie, jak odwaga, sprawiedliwość, życzliwość etc. Widać, że nasz wyraz „cnota” zacieśniony [został] do tych drugich — do ethikai, tzn. [do] cnót albo rodzajów dzielności charakteru ⁵. Arystoteles o stosunku tych dwóch rodzajów dzielności tak się wyraża: „Dittes de tes aretes ouses, tes men dianoetikes, tes de ethikes; he men dianoetike to pleion ek didaskalias echei kai ten genesin kai ten auxesin, dioper empeirias deitai kai chronou; he de ethike ex ethous perigignetai, hothen kai tounoma escheke, mikron parekklinon apo tou ethous” („Dwojakie są zalety, jedne tkwią w rozumie, drugie w charakterze; te, które tkwią w rozumie, po większej części nauce zawdzięczają swój początek i rozwój; tych, które tkwią w charakterze, nabywa się drogą nawyknienia, skąd też wzięły swą nazwę, mało tylko różniącą się od nawyknienia” — Eth. Nik. II, 1)¹. Więc zakres dzielności etycznej, na charakterze opartej, na charakterze, który się wyrabia nawyknieniem, przyzwyczajeniem, a nie nauką i doświadczeniem. I tą dzielnością głównie zajmuje się dzieło Arystotelesa.

Pozostając na razie jeszcze przy kwestii wyrazów, musimy pamiętać, że odkąd Cicero (Baldwin, Dictionary sub Ethics ²) przełożył Arystotelesowe ethikos przez moralis, wyrazy te są poniekąd synonimiczne, ponie-

«•

kąd w związku bliskim ze sobą, ale nie całkiem równoznaczne.

Oto synonimiczne znaczenia — najogólniejsze [słów] „moralność”, „moralny” — „etyka”, „etyczny”. Ogół poglądów, pojęć co do postępowania, ogół sposobów postępowania, panujących w pewnej sferze, czasie etc.

1

Na odwrocie karty schemat:

dzielność

♦ ♦ dzielność umysłu    dzielność charakteru

(zaleta)    (zaleta)

cnota

⁶    Obok podaje Twardowski inną redakcję przekładu, lepiej uwydatniającą poprzednio pokazany związek znaczeń: „Dwojakie są zalety — jedne intelektualne, drugie obyczajowe [...] obyczajowych nabywa się drogą przyzwyczajenia, skąd też wzięły swą nazwę nieznacznie tylko różniącą się od zwyczaju”.

2

   Chodzi o artykuł W. R. S. Sorleya i H. Sidgwieka w 1. tomie Słownika, gdzie czytamy: „The term moralis was introduced by Cicero as an equivalent of Aristotle */(J. M. Baldwin, Dictionary of Philosophy and Psychology, t. 1, New York 1911, s. 346).