6404671143

Trudne relacje sztuki, nauki i technologii w Polsce 17

naukowych, wytworzyła, zredefiniowała i dała początek licznym modelom poznawczym współczesnych badań¹. Jej rozwój przebiegał jednak odmiennie po obu stronach zimno-wojennego konfliktu i ujawniał różnice w podejściu do relacji społeczeństwa wobec nauki oraz rozwijających się technologii. Od momentu jej powstania była ona ważnym impulsem do tworzenia interdyscyplinarnych zespołów badaczy, praktyków, techników, artystów, miała też stać się metajęzykiem opisującym zarówno technologiczne i naukowe problemy oraz funkcjonowanie nowoczesnego człowieka w ramach społecznych i kulturowych systemów komunikacyjnych. Sam już tytuł wydanej w 1948 roku książki, jednego z ojców tego nurtu: Cybernetyka, czyli sterowanie i komunikacja w zwierzęciu i maszynie, pokazywał wyraźnie, że nowa nauka otwierała możliwości eksperymentów pomiędzy dyscyplinami i koncepcjami do tej pory uprawianymi oddzielnie. Norbert Wiener, który był jej autorem i uczestnikiem The Macy Conferences, twierdził, że jeśli zdefiniuje się zachowanie jako zmianę w stosunku do otoczenia, to jest to charakterystyczne i możliwe do przebadania w odniesieniu do maszyn i zwierząt. Istotne okazały się: kontrola, samoregulacja i sprzężenia zwrotne zachodzące we wszystkich układach, zarówno technologicznych, jak i biologicznych. Przeprowadzone przekonująco wywody na temat paraleli ludzko-maszynowych, jak pisze James Gleick, stanowiły o niesamowitym sukcesie książki zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i w Europie Zachodniej.

Interesowało go nie tylko objaśnianie ludziom rozwoju informatyki - ta zresztą pozostawała na peryferiach jego zainteresowań - ile to, jak informatyka, czy też przetwarzanie danych, może oświecić ludzkość. Jak się okazało, poważnie go obchodziły kwestie chorób umysłowych, mechanicznych protez oraz społeczne wypaczenia. Obawiał się, że może ona zdewaluować ludzki mózg, tak jak fabryczne maszyny zdewaluowały pracę ludzkich rąk².

Wiener rozpoczynał swoją karierę od prowadzenia badań nad kierowaniem ognia przeciwlotniczego, następnie zajmował się głównie szumem i zakłóceniami, metodami statystycznymi prowadzącymi do ustalenia zdarzeń na podstawie zniekształconych danych³ Później stworzył on podstawy cybernetyki jako praktyki zarządzania systemowego w różnych układach maszynowych i ludzkich. Jego teorie na początku przyjęte zostały entuzjastycznie, później coraz bardziej były krytykowane w Stanach Zjednoczonych. Wiener odkrył określone sposoby programowania, projektowania sytuacji przesyłu danych i widział w nich możliwości rozwoju człowieka poprzez ponowne zrozumienie otaczających go systemów komunikacyjnych i wzmocnienie jego ciała oraz umysłu. „Wierzył, że w epoce wielkich korporacyjnych monopoli i broni atomowej teoria, która pozwalała wyjaśnić za-

1

   Innym ważnym ośrodkiem była Wielka Brytania i wcześniejsze jeszcze badania Allana Turinga.

2

   James Gleick Informacja. Bit, wszechświat, rewolucja, przeł. G. Siwek, Kraków 2012. s. 224.

3

   Wiener był współautorem bardzo istotnej pracy zatytułowanej Extrapolation, Interpolation and Smoothing of Stationary Time Series, gdzie omawiał „statystyczną metodę przewidywania przyszłych zdarzeń na podstawie zakłóconych, niepewnych i zniekształconych („uszkodzonych") danych z przeszłości. Była to koncepcja bardzo ambitna, jak na ówczesny stan rozwoju artylerii przeciwlotniczej." James Gleick, op. cit., s. 221.