6355536923

46

gminne itp.). Podziałowi podlegały głównie grunty chłopskie. Łan zazwyczaj dzielony był na pół po dłuższej osi. Powstałe w ten sposób dwie nowe niwy rozdzielał pas, który stawał się drogą dojazdową do obydwu pół. Droga taka należała w połowie do obydwu gospodarzy (Styś 1934). Dalsza fragmentacja była zróżnicowana w zależności od regionu. W okolicy Krakowa we wsi Sułoszowa podział przebiegał nadal wzdłuż dłuższej osi łanu, gdyż uprawa prowadzona była w systemie trójpolowym. Nowy właściciel niwy musiał dostać po części każdego z trzech użytków, aby nie wypaść z systemu i jednocześnie od nowego sezonu móc gospodarować. Spowodowało to, że gęstość dróg dochodziła do 40 km/km² (Grabczuk 1967). Z analizy map katastralnych z połowy XIX wieku wynika, że na Pogórzu Ciężkowickim proces ten przebiegał odmiennie. Niewielka różnica pomiędzy końcami łanu (najczęścioj pomiędzy dnem doliny i wierzchowiną) w żyzności gleb, nachyleniach terenu i dostępie komunikacyjnym sprzyjała dzieleniu powstałych nowych niw prostopadle do dłuższej osi łanu. Od tego momentu, na stoku pojawiły się na dużą skalę nowe formy terenu - terasy rolne. Dna dolin użytkowane były jako łąki, większość gospodarstw miała tam swoją działkę. Każde gospodarstwo mogło też korzystać z gruntów wspólnych.

Mapy katastralne dla byłego województwa tarnowskiego zostały wykonane w latach 1847 1850 (Sobol 1981). Sporządzono je zgodnie z dekretem cesarza Franciszka Józefa. Pomiarami geodezyjnymi objęto areał rolny, który był pod wpływem gospodarki człowieka od kilkuset lat. Znane są starsze mapy badanego terenu ale treść, precyzja wykonania i skala (1:2880) map katastralnych sprawia, że są one najstarszymi opracowaniami kartograficznymi pozwalającymi na stwierdzanie procesów geomorfologicznych zachodzących w obrębie dróg. Ważne jest również, że uchwycony został moment tuż przed masową parcelacją i z widocznymi trwale ustalonymi łanami. Stanowią one pierwszy poważny punkt odniesienia także dla innych badań.

Sposób przedstawienia otoczenia dróg w katastrze sugeruje, że w czasie jego zakładania część z nich była już wcięta. Mapa, jako rzut płaski na powierzchnię terenu odzwierciedlała nie tylko drogę, ale również i jej sąsiedztwo. Mapy katastralne służyć miały celom fiskalnym, stąd ważne było aby jak najdokładniej wymierzyć parcele i ustalić wielkość obciążenia podatkowego właściciela - zwłaszcza, że pomiary odbywały się zazwyczaj w jego obecności (Styś 1934).

Jeżeli droga była wcięta, to na mapie widoczne są wzdłuż niej po obu stronach dwa pasy, które są rzutem ścian formy (ryc. 14).

Pojęcie drogi odbiega dziś od tego, czym była ona w połowie XIX wieku. Drogi polne (dojazdowe do pól) wyglądały podobnie do dzisiejszych, natomiast główne trakty komunikacyjne były ciągami, na których często z trudem mogły się minąć dwa zaprzęgi. Drogą był wydzielony i sporadycznie utwardzony obszar, w obrębie którego poruszał się zaprzęg, starając się ominąć większe niedogodności, tak aby nie uszkodzić wozu i nie utknąć w koleinie, błocie czy wyrwie. Drogę ograniczały skarpy, miedze, rzadko rowy.