6355536960

5. WPŁYW CZYNNIKÓW NATURALNYCH I DZIAŁALNOŚCI CZŁOWIEKA NA PRZEKSZTAŁCENIA DRÓG POLNYCH

5.1. SIEĆ DRÓG A RZEŹBA TERENU

Drogi są elementem antropogenicznym (nie licząc ścieżek wydeptywanych przez zwierzęta) pojawiającym się w przestrzeni geograficznej z chwilą pierwszych akcji osadniczych. Im intensywniejsze osadnictwo tym szybszy rozwój sieci szlaków, dróg i ścieżek. Osadnictwo na terenie badań sięga początku III tysiąclecia BC. Związane było z trzebieniem puszczy karpackiej. Umożliwia! to wypaleniskowy system agrarny, prowadzony przez ludność kultury pucharów lejkowatych. Ludność ta opanowała wierzchowiny płaskich garbów pogórskich. Według J. Machnika (1994) na wierzchowinach panowały dogodne warunki: klimatyczne (powyżej poziomu inwersji temperatury), stosunki wodne (dość płytki poziom wód gruntowych) oraz zasoby leśne (lasy grądowe) sprzyjające gospodarce wypaleniskowej. Wprowadzenie nowych upraw i doskonalszych narzędzi pozwoliło rolnikom, około drugiej połowy II tysiąclecia BC, sprowadzić działalność rolniczą na sterasowane dna dolin. Naturalna sukcesja roślin sprawiła, że wierzchowiny znów porosły lasem. W kolejnej fazie penetracji zasiedlane były doliny rzek, w których wytyczano szlaki komunikacyjne. W dolinach rzek koncentrowało się jeszcze osadnictwo wczesnośredniowieczne (Przyboś 1988). Gdy stopniowo kurczyła się przestrzeń rolna związana z przyrostem liczby ludności, osadnictwo na powrót rozprzestrzeniało się dalej od den dolin i obejmowało wierzchowiny. Stan ten wymuszał wytyczanie nowych szlaków komunikacyjnych, a ich przebieg nie mógł być bez związku z ukształtowaniem terenu. Możemy przyjąć, że od tego momentu funkcjonuje już sieć dróg, rozwijając się z różnym natężeniem regionalnie i czasowo. Wytworzona przez wieki sieć komunikacyjna została zatarta, gdy zaczęto porządkować i reorganizować wieś poprzez wytyczanie i nadawanie niw. Proces ten trwał od późnego średniowiecza. Powstała po wytyczeniu łanów sieć dróg dojazdowych była inna niż układ wcześniejszy, który kształtował się samoistnie. Zapewne wcześniejsza konfiguracja była kompromisem pomiędzy odległością a wysiłkiem potrzebnym do jej pokonania. W układzie łanowym wsi główną doliną biegła droga, z którą łączyły się drogi prostopadłe rozprowadzające ruch na stoki. Silne przeludnienie Galicji, w tym badanych zlewni powodowało, że od początku XIX wieku następowała wyraźna tendencja do rozdrabniania areału rolnego.

Wykorzystując dostępne źródła kartograficzne, w tym kataster austriacki oraz cyfrowy model wysokościowy, sprawdzono czy układ sieci drogowej w połowie XIX wieku i współcześnie jest powiązany z wybranymi elementami rzeźby ba-