9733773875

3.9. Antropopresja

Pierwsze ślady działalności człowieka na Jurze pochodzą sprzed około 120 tys. lat — mowa tu o nieobrobionych narzędziach kamiennych. Z okresu późnego paleolitu (18—10 tys. lat p.n.e.) oraz mezolitu (10.0—4.5 tys. lal p.n.e.) znajdywane są ślady obozowisk myśliwskich i pracowni krzemieniarskich, natomiast w neolicie (4,5—1,7 tys. lat p.n.e.) znana już była prymitywna orka z użyciem radeł kamiennych, prowadzona na terenach odlesianych z zastosowaniem metody wypaleniskowej. Zaczęto wtedy zakładać stałe osady — oprócz różnorodnych jam i ziemianek, budowano wydłużone, czworokątne, naziemne domy. W epoce brązu (1700—650 lat p.n.e.) pojawiły się narzędzia metalowe i rozwinęła kultura łużycka, a na przełomie starej i naszej ery tereny Jury zostały opanowane najpierw przez plemiona celtyckie, a następnie — germańskie. Od V wieku zaczęli tu napływać Słowianie. Między VI a VII wiekiem zakładano obronne grodziska, które stanowiły ówczesne ośrodki władzy i administracji (http://www.ma.krakow.pl/; Michalik 1974; Zinkow 1988). W XII—XIV wieku powstały na tym terenie niemal wszystkie istniejące do dziś miasteczka i wsie, a w XIV i XV wieku zbudowano liczne zamki i warownie jurajskie. Od XIII wieku nastąpił również rozwój górnictwa i hutnictwa, który podobnie jak rolnictwo spowodował wylesienie znacznych powierzchni Wyżyny. Dalsze zmniejszanie się terenów leśnych nastąpiło w XIX wieku, kiedy to na większą skalę zaczęto stosować zręby zupełne. Wybudowano wiele zakładów przemysłowych oraz nowe drogi i linie kolejowe. Industrializacja i urbanizacja doprowadziły również do gwałtownego wzrostu zanieczyszczenia atmosfery, wód oraz gleb. Negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze miało także osuszanie rozległych obszarów, w wyniku którego wyraźnemu zubożeniu uległa flora torfowisk, wilgotnych łąk, lasów łęgowych i zbiorników wodnych.

Obecnie wpływ działalności człowieka na środowisko przyrodnicze Wyżyny Krakowsko--Częstochowskiej jest zróżnicowany. Oddziaływanie przemysłu i urbanizacji jest szczególnie intensywne w okolicach większych miast (Kraków, Częstochowa. Zawiercie, Olkusz, Trzebinia, Wolbrom), natomiast na terenach o charakterze naturalnym duże zagrożenie dla rodzimej flory stanowi rozwój turystyki.

Do najczęściej spotykanych antropogenicznych przekształceń terenu zaliczamy tu: piaskownie, żwirownie, kamieniołomy, kopalnie gliny, odkrywki, sztolnie, nasypy i hałdy. Najważniejsze obiekty, które z uwagi na emisję zanieczyszczeń oraz zmiany stosunków wodnych i glebowych negatywnie wpływają na środowisko przyrodnicze Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. to:

—    zakłady przemysłowe Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego,

—    Huta Częstochowa,

—    Huta Zawiercie — położona u samego podnóża kuesty,

—    Huta im. T. Sendzimira SA w Krakowie,

—    Rafineria „Trzebinia” SA i Elektrownia „Siersza” w Trzebini,

—    Zakłady Chemiczne „Alwernia” SA w Alwerni,

—    Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław” w Bukownie,

—    Centralna Magistrala Kolejowa i pozostałe linie kolejowe,

—    lotnisko Kraków-Balice,

—    autostrada A4 — przebiegająca przez Garb Tenczyński.

Ważnym czynnikiem powodującym niszczenie rodzimej szaty roślinnej Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej jest także rozwój rolnictwa. Chociaż na Jurze przeważają mało urodzajne gleby bielicowe, powierzchnia użytków rolnych jest stosunkowo duża, szczególnie we wschodniej części tego obszaru, gdzie dominują żyźniejsze gleby brunatne. Najczęściej spotykamy tu uprawy żyta i ziemniaków, a rzadziej — jęczmienia, owsa, pszenicy, roślin pastewnych i warzyw.

3*