6700450146

bezpieczeństwa jest kształtowanie tożsamości obronnej w warunkach, gdy więzi obywateli z własnym państwem wykazują raczej tendencję do osłabienia, nie zaś wzmocnienia.

W warunkach polskich można ów problem widzieć w następujący sposób: współczesne państwo przechodzi okres transformacji systemowej, modernizacji, poddawane jest globalnym wpływom gospodarki i polityki światowej. Tworzą one sytuację, w której narodowe centra decyzyjne (rząd i jego agendy) wykazują ograniczone możliwości kreowania polityki, szczególnie w sferze społecznej, co wyraża się ograniczeniem możliwości spełniania społecznych postulatów socjalnych i ekonomicznych - dotyka nas rosnące bezrobocie, dramatycznie rosną szeregi młodzieży pozbawionej perspektyw rozwoju zawodowego.

Kryzysowi na rynku pracy towarzyszy niewydolność państwa w zapewnieniu realizacji niektórych konstytucyjnych praw ekonomicznych czy socjalnych - w zakresie ochrony zdrowia, powszechnego i równego dostępu do wykształcenia, warunków pracy czy publicznego bezpieczeństwa. Jest to tym bardziej dotkliwe, że obowiązkowe obciążenia podatkowe oraz z tytułu ubezpieczenia społecznego nie ulegają w długim okresie znaczącym ograniczeniom. Wymienione czynniki oraz spadek społecznego zaufania do establishmentu politycznego, osłabiają naturalną więź z państwem, jako wspólnym dobrem wszystkich obywateli. Jest to obecnie istotna przesłanka szeroko rozumianej polityki bezpieczeństwa państwa.

W tak zarysowanych warunkach, racją bytu i rozwoju państwa jest wzmacnianie poczucia narodowej wspólnoty, akcentowanie obecności tendencji prorozwojowych, wskazywanie szans i działanie na rzecz ich wykorzystania.

Jak pisze Jan Szczepański, o narodzie można mówić w dwóch zasadniczych znaczeniach. W pierwszym, który spotykany jest w krajach Europy Zachodniej, naród postrzegany jest przede wszystkim jako zbiór obywateli danego państwa. W tym ujęciu właśnie państwo jest najważniejsze, ono bowiem gwarantuje i zabezpiecza dalszy rozwój narodu. W krajach Europy Środkowo-Wschodniej naród definiuje się nie przez pryzmat państwa, lecz traktuje się go jako społeczność ukształtowaną na mocy wspólnej historii, kultury czy języka.¹⁵ To podejście w sposób niejako naturalny określa obszar integracji, artykulacji wspólnego, grupowego interesu, kształtowania społecznych postaw. Tożsamość narodową można zatem rozumieć - za Antoniną Kłoskowską - przede wszystkim jako świadomą postawę członków grupy kulturowej, która sprowadza się z jednej strony do poczucia odrębności względem obcych, z drugiej zaś do odczuwania bliskości wobec własnej grupy.¹⁶ Obecnie jednak w procesie edukacyjnym, obok akcentowania czynnika narodowego, konieczne wydaje się wzmacnianie znaczenia czynnika obywatelskiego - więzi z państwem demokratycznym, jako gwarantem poszanowania praw i swobód, ale również obowiązków na rzecz obrony i ochrony tychże praw i swobód.

Obserwowany obecnie gwałtowny skok cywilizacyjny, potęgujące się możliwości komunikowania (wymiany informacji) oraz przemieszczania się, niewątpliwie skutkują zacieraniem różnic występujących pomiędzy poszczególnymi kręgami kulturowymi czy narodowymi. Aktualnie więc, na narodową przynależność oddziałuje tendencja zacierania poczucia odrębności i świadomości narodowej, którą w pewnym uproszczeniu można utożsamiać z kosmopolityzmem, ale również tendencja zróżnicowania regionalnego i etnicznego, akcentująca odrębności. Warto przy tym podkreślić, że możliwościom porozumiewania się w skali globalnej nie towarzyszy globalne porozumienie, co również można postrzegać jako zmienną charakteryzującą sytuację w zakresie bezpieczeństwa.

Odnosząc się do problemów kształtowania świadomości narodowej i obronnej, Jerzy Kunikowski podkreśla, że pojęcia narodu i świadomości narodowej są pojęciami ściśle

¹⁵    J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii. Warszawa 1967, s. 209.

¹⁶    A. Kłoskowską, Tożsamość i identyfikacja narodowa w perspektywie historycznej i psychologicznej, Kultura i Społeczeństwo, 1992, nr 1 s. 134.

7