683539919

Ciekawe i zagadkowe jest występowanie we wszystkich utworach Terakowskiej tych samych lub podobnych imion: Adam, Ewa, Bartek, Jan, Jon, Jonyk... Tę identyczność imion można by uznać - idąc torem krytyki fantazmatycznej Marii Janion - za próbę ujawnienia „człowieka podświadomego", który może objawiać się w literaturze poprzez sobowtóry, lustrzane odbicia, fantastyczne migotanie bytów realnych i nierealnych. Ów „człowiek wewnętrzny”, właściwy bohater książek Terakowskiej, w fenomenologicznej interpretacji dąży do osiągnięcia istoty zjawiska, a więc głębi i prawdy swojej osobowości bez maski. Bowiem według Ronalda Davida Lainga, twórcy antypsychiatrii:

każda osoba spowita jest - jakby na podobieństwo mumii pokrytej materialnymi warstwami - w ogromne ilości fantazmatów, wyobrażeń, urojeń, które uniemożliwiają dotarcie do „tego, co rzeczywiste”. Ukrywa się ono w kokonie, którego nie możemy rozerwać, zniszczyć, zdemistyfikować, a więc nie umiemy do niego dotrzeć¹.

Do upośledzonej Myszki broni dostępu także jej nieposłuszne ciało-skorupa, które dopiero po przekroczeniu granicy światów pęka...

Krytyka fantazmatyczna w swoich dociekaniach porusza się pomiędzy przedstawieniami wyobraźniowymi, czyli fantazmatami twórczymi (w Poczwarce są nimi akty kreacyjne i teofanie), a obrazami kiczowatymi, zaczerpniętymi między innymi z telewizyjnej reklamy. W ten sposób odkrywa się jeden z podstawowych fantazmatów, dotyczący początków świata i pochodzenia człowieka. W utworze Terakowskiej objawia się on w marzeniach rodziców oczekujących idealnego dziecka. Dopełniają go inne pragnienia, krążące wokół tego „tematu spełnienia”. Są to: poszukiwanie przez ojca zdrowego genotypu, odkrycie przez Ewę i Myszkę tajemniczego ogrodu, pojawienie się w porę symbolicznego drzewka-dziecka szepczącego liśćmi „oć, oć”, wstąpienie Myszki do raju. Wszystkie te fantazmaty łączy mit narodzin bohatera, wypełniony w Poczwarce fatalnością ciążącą nad całym rodem ludzkim. Fatum to obecne jest we wszystkich książkach Doroty Terakowskiej, zwłaszcza tych zbliżonych do nurtu Familienroman.

Propozycja krytyki fantazmatycznej Marii Janion, odwołująca się także do rozważań Milana Kundery o sztuce powieści, zmierza w kierunku sformułowania definicji powieści epistemologicznej

100

1

Cyt. za: M. Janion, Projekt krytyki fantazmatycznej, op. cit., s. 20-21.