7292100593

CZAPLA K OCHOCKICH 163

dość dużo jest w tamtych okolicach, taką się odznaczają właściwością, że jeśli która z nich włoży łapę do wody, podpływają do niej często, jak do jakiejś przynęty albo pożywienia, ryby, których pożarciem, gdy blisko podpłyną, zaspokajają głód ²⁰.

To nie jest jeszcze pełny dowód, ale chyba jego przybliżenie. Oczywiście zawsze jest możliwe, że taka wulgata cudownych historii dostała się do jednego czy też obu utworów z innych źródeł. Dodajmy, że reszta rysów zgodna z tym, co rzeczywiście można o czapli powiedzieć, występuje także w uczonym dziele Aldrovandiego. Sama „wrogość” czapli i sokoła, czy dokładniej: czapli i ptaków drapieżnych, ich walki — są rzeczą ogólnie znaną, wręcz przysłowiową, i można ją poprzeć naręczem cytatów z literatur antycznych oraz późniejszych, w tym także i polskiej ²¹; z pojedynków z drapieżnikami wychodzi czapla czasem zwycięsko, tego uczy myśliwskie doświadczenie, ale te dwie niewiarygodne historyjki, pewnie też na jakiejś myśliwskiej bujdzie oparte, są wyznacznikami dostatecznie charakterystycznymi.

Wróćmy do naszego pytania. Taubmann ma oba elementy, Roździeń-ski tylko jeden. Czyżby tu coś opuścił i coś mu nie pasowało do treści wiersza? Pamiętajmy, że cały czas mówi się o czapli, a myśli o Kochcic-kich, jeśli podstęp w walce z sokołem jest z gatunku dopuszczalnych, czy może nawet chwalebnych, to złodziejskie łowienie „na łapę” mniej przystojne, za to znów jako aluzja bardziej pasujące do tego Taubmanna, jakiego nam przekazuje anegdota, złośliwego dowcipnisia. Może ten dowcip jest późniejszy, może wiersz oparty na schemacie istniejącego wiersza, i to poszerzonym? Jeśli źródłem jest — a łatwo może być — nowość naukowa, Ornitologia Aldrovandiego, to można ją znaleźć i w bi-

²⁰    Ibidem, t. 1 (1599), s. 194.

²¹    Co się tyczy erudycyjnej wulgaty wiadomości o czapli, głównym jej źródłem jest Arystotelesa Historia animalium.. IX p. 609 b, zob. też VIII 593 b, IX 616 b, oraz De animalium incessu 710 a, niewolne zresztą od zmyśleń takich, jak wiadomość, że przy parzeniu się czapla płacze krwawymi łzami. W literaturze łacińskiej karierę zrobił wspomniany wiersz Wergilego Georgiki I 364, cytowany w Seneki Naturales quaestiones VII 28, 1, a parafrazowany przez poetów późniejszych: Luka na (Pharsalia V 553), A wie na (Aratea 1717). O tym, że czapli zdarza się zwyciężyć drapieżnika, np. orła, pisze św. Hieronim (tract. in psalm. I p. 165, 17), i kto wie, czy nie tu trzeba by szukać źródła przysłowiowego niemal używania tego obrazu. Zob. u nas Stryjkowski, Kronika 207: „Nie trzeba ważyć lekko mdłych nieprzyjacieli, Bo i mdła czapla czasem jastrząba ubije”; por. odnotowane u Adalberga: „I czapla czasem jastrzębia zwycięży”. Ma Adalberg w innej parze sokoła: „Gdy sokół spieszeje, bije go i wrona”, na co znów przeróbka Knapiusa: „Sokół kiedy więc zepsieje, biedna wrona mu dogrzeje”. Nie znaleźliśmy jednak dokładnej paraleii obrazu pojedynku czapli z sokołem i nadziania go na dziób.