7349812187

ZAKOŃCZENIE 137

*

tchnioncgo Duchem Świętym; elekcję uważano za bezpośrednie zrządzenie boże, poczytywano więc za grzech wszelkie środki przedsiębrane z góry dla wywarcia wpływu na wynik elekcji, dla sprzeciwiania się - jak mówiono - dziełu Ducha Świętego.”⁹ „Czynniki integrujące, charakterystyczne dla ustroju dawnej Rzeczypospolitej, widział Mickiewicz wyłącznic w czynnikach emocjonalnych, takich jak zapał, entuzjazm, egzaltacja: »cała władza opierała się na zapale i wyłącznie na zapale«.” Wedle A. Mickiewicza „więź łącząca ludzi w społeczeństwo musi być »duchowa«, a więc nie rozumowa tylko, lecz integralna, oparta nie na kalkulacji interesów, lecz na »prawdzic wcwnętrznej«, »całkowitcj«, na moralności i religii. Zracjonalizowane formy więzi społecznej są najbardziej despotyczne, despotyzm bowiem »nie jest to władza jednego; despotyzm to władza bez miłości, niezależnie od tego, jaką jest forma ustrojowa«.” ¹¹ A. Walicki zauważa, że „identyczną argumentacją posługiwali się slowianofile, zwłaszcza w krytyce monarchii konstytucyjnej i burżuazyjnego rcpublikanizmu.”¹²

W myśli A. Mickiewicza, tak jak w ujęciu J. Lelewela, obok „optymizmu”, a właściwie w jego granicach, mieści się krytyka status quo kultury politycznej w Polsce. A. Mickiewicz „z goryczą stwierdzał - pisze A.Walicki - że pod wpływem cudzoziemszczyzny również w Polsce zanikać zaczęła »tradycja natchnienia«, poczęto opierać władzę na »środkach wy rozumowa nych«, manipulować i kalkulować, tworzyć partie, kupować glosy itp. Główną jednak przyczynę upadku władzy charyzmatycznej upatrywał poeta nic tyle w działaniu racjonalizmu, co w charakterystycznym dla Słowian braku natchnionych przywódców, umiejących wydobyć z głębi swego ducha władczy »ton«, zmuszający do bezwzględnego posłuszeństwa, zmieniający zapał w moc.”¹³ „Nic mamy człowieka! - oto hasło bojowe Polaków od czasów Kościuszki aż do Chlopickicgo” - twierdzi A. Mickiewicz ¹⁴, który „w pełni podzielał i mocno akcentował przekonanie, iż Polska upadla z powodu braku silnego, jednoosobowego przywództwa [,..|; w rzeczywistości jednak idealizował on polską przeszłość i kategorycznie odrzucał poglądy ideologów polskiego Oświecenia i ich późniejszych kontynuatorów głoszących, iż Polska upadla wskutek liberum veto i braku silnej władzy królewskiej na wzór zachodnioeuropejski.”¹⁵ „Dawni Polacy -według A. Mickiewicza, w ujęciu A. Walickiego - podobnie jak inne narody słowiańskie (z wyjątkiem Rosjan) nie mieli wielkich, natchnionych przywódców; było to ich nieszczęściem, ale nic winą ich »rcpublikańskich« instytucji. Polscy »republi-kanic« mieli więc rację, odrzucając »wyrozumowanc doktryny» Zachodu, dążąc do

o Ibidem, s. 278.

10    Ibidem.

11    Ibidem, s. 254-255.

12    Ibidem, s. 255. n Ibidem, s. 278.

14    A. M i c k i e w i c z: Dzieła. T. 11: Literatura słowiańska. Warszawa 1955, s. 15.

15    A. W a I i c k i: Filozofia a mesjanizm..., s. 293.