7349812302

.. PESYMIZM 97

gwałtownym krokiem zbliżamy. Sfera działalności i uprawnienia jednostki coraz więcej się zawęża, a samowładna wola państwa w imię publicznego dobra coraz

I

bezwzględniej posuwa się naprzód.”

Monarchizm koncepcji M. Bobrzyńskiego polega na obronie monarchii, a ściślej - „idei monarchicznej”, realizowanej przez państwo w Europie w czasach nowożytnych. „Idea monarchiczna” nic jest dla M. Bobrzyńskicgo tożsama z monarchią absolutną. „Monarchia absolutna - twierdzi - chociażby mądra i celu swojego świadoma, nic (jest] konieczną cechą państwa nowożytnego, nic [jest] bynajmniej ideałem, do którego byśmy i dzisiaj jeszcze dążyli.”¹⁷⁹

Nie ma w syntezie J. Lelewela i w syntezie M. Bobrzyńskicgo - wbrew ujęciu J. Adamusa - przeciwstawienia republiki i monarchii (monarchii absolutnej), rozumianych jako formy rządu. Monarchia, „idea monarchiczna”, jest przez M. Bobrzyńskicgo rozumiana lak, jak republika przez J. Lelewela - jako określony model państwa, paradygmat ustroju, który może znaleźć realizację w różnych formach rządu. Synteza M. Bobrzyńskicgo jest polityczna w takim samym stopniu, jak synteza J. Lelewela. I w tym samym sensie.

Podstawowy problem syntezy dziejów Polski J. Lelewela i syntezy M. Bobrzyńskicgo to - jak już zaznaczono - kwestia wyjaśnienia istoty i mechanizmu funkcjonowania państwa w Polsce. Idzie - ostatecznie - o państwo w Polsce w czasach nowożytnych. W tym kontekście i J. Lelewel, i M. Bobrzyński chcą zrozumieć przyczyny upadku Polski.

J. Lelewel oraz - za nim - M. Bobrzyński konstatują „upadek” w czasach nowożytnych w Polsce. Dla jednego i drugiego nie jest to „upadek” narodu w tym znaczeniu, że naród przestaje istnieć. Nie jest to także „upadek” państwa w tym samym znaczeniu. J. Lelewel i . Bobrzyński mówiąc o „upadku” Polski w czasach nowożytnych, mają na myśli „upadek” kultury politycznej.

181

moc” . Dla M. Bobrzyńskicgo to - ostatecznie - „gwałt

J. Lelewel dokładnie określa początek „upadku”. W przedstawionej przez niego pcriodyzacji po okresie „samowladzlwa” (860-1139), „możnowładztwa” (1139-1374) i „gminowładzlwa szlacheckiego” (1374-1607), ta ostatnia data wyznacza początek okresu „gminowladztwa szlacheckiego w zawichr/cniu” (1607-1795) ¹⁸². To stanowi granicę jego akceptacji dziejów Polski, obrony Rzeczypospolitej. Wów-

Teoria tak rozumianego „upadku” nie jest tożsama z teorią - taką czy inną -przyczyn rozbiorów. W myśli J. Lelewela i w koncepcji M. Bobrzyńskicgo teoria przyczyn rozbiorów Polski nic ma znaczenia pierwszorzędnego. Dla J. Lelewela rozbiory to sytuacja, kiedy „zazdrośni i chciwi sąsiedzi zmownic wywarli swą prze

178 Ibidem, s. 320-321.

170 Idem: Jan Ostroróg (1884). W: i d e m: Szkice i stadia... T. 2, s. 67.

ISO J. Lelewel: Paralela..., s. 254.

181 M. Bobrzy ń s k i: Uwagi nowe. W: Dzieje Polski iv zarysie. T. 2. Wyd. 4. Warszawa-Kra ków-Lu bl i n-Łódź-Pa ryż-Poznań-W i I no-Za kopa nc 1 ^27, s. 323.

18' J. L c I e w e I: Uwagi..., s. 275.

7 Syniezn ilziejów Polski...