7648595135

248

PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA

•w

urzędy przywłaszczać sobie umiał. Utrzymywał się chętniej z handlu, przynoszącego wielkie dochody, niż z pracy rąk lub przemysłu. Uważał lud ten chrześcijan za Egipcyan gnębicieli, których oszukiwać i okradać jest zasługą. Ohydnymi swymi wybiegami zebrali sobie ogromne bogactwa^. Że autor tych rysów z powietrza nie uchwycił; to chyba każdy z nas przyzna. Nie dziw więc, że antysemityzm w gorętszych umysłach hiszpańskich w końcu XV wieku przybrał rozmiary rozruchów, w których ginie nawet wysoki urzędnik królewski, nie dziw, że Izabella i Ferdynand usilnym naleganiom narodu całego ulegli i stworzyli trybunał królewski, duchowną bronią wyposażony^{ŁC 3}, który w owych czasach był — wedle najnowszych badań Rodriga^{1 2} nad inkwi-zycyą—koniecznością historyczną- Gzy była rzeczywiście tak straszną, jak ją protestanci, a za nimi p. Korzon, przedstawiają, wątpić należy; przynajmniej o owym inkwizytorze Pedrze Arbues de Epila, który, jak opiewa ustęp na str. 53, wielkie auto da fe urządził w Saragosie i wskutek tego zamordowanym został, niewiadomo, czy w ogóle kogo na śmierć skazał ^{3 4}. Niedawno zaś temu Pius IX go w poczet świętych policzył. Lecz mniejsza o inkwizycyę, która ze stanowiska ogólno ludzkiego zawsze jest potępienia godną, ale i w innych wypadkach autor uległ wpływowi pisarzy protestanckich.

Jan Tetzel, wedle p. K. (str. 79) _rzachęcał wymownie, ale też nieprzyzwoicie, licznych słuchaczy swoich do kupowania kart odpustowych, zapewniając, że jak tylko wpadnie do skarbony i brzęknie groszak, zaraz jedna dusza pójdzie z czyśca do nieba^a. Otóż Tetzel ogłasza przy swej doktoryzacyi we Frankfurcie nad Odrą 106 antitez przeciw Lutrowi, z których 56 brzmi: „Dusza, oczyściwszy się, wznosi się bez przeszkody przed oblicze Boże, a kto twierdzi, że to nie prędzej może się stać, aż grosz na dnie skarbony zadzwoni, ten błądzi^. Ze zaś nie rzekome nadużycia Tetzla wywołały oburzenie Lutra, dowodzą własne słowa reformatora. Dowiedziawszy się bowiem, że Tetzel, zmartwiony oszczerstwami, śmiertelnie zachorował, kazał umierającemu powiedzieć, aby się nie martwił: „sprawa bowiem nie z przyczyny jego (tj. Tetzla) się wszczęła, lecz dziecko (tj. reformacya) ma całkiem innego ojca^u L

Madrit 1876.

1882. t. XXIII str, 208

1

   Rankę, Bom, 'Piipste I 242.

2

   Historia rerdadera de la inąuisicion.

3

   Bauer. Stimmen ans Maria Lotach.

4

   Ewers. Martin Luiher t. I str. 22.