2964938657

PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA. 107

dni k ów i tych samych trzymali się józefińskich kompendyów. Ostatni rzędem i talentem Fiałkowski, później metropolita Mohi-lewski (f 1883) wydal też Klupfela Institutiones, skróciwszy je na kompendyum, dla użytku słuchaczów. W przemowie swej, ogłoszonej drukiem w Wilnie (1834) przestrzegał młodzież duchowną przed niepotrzebnemi dysputami teologicznemi , ciemnemi wyrażeniami i kontrowersyami, do których między innemi zaliczał: Niepokalane Poczęcie N. M. P., istotę grzechu pierworodnego i t. d.

Stanowisko to profesorów samo w sobie zdrożne , a w skutkach jak już wspomnieliśmy opłakane, nabiera tern większej doniosłości, jeźli się weźmie na uwagę, jakie znaczenie mieli ci profesorowie, i jak donośny wpływ na cały Kościół katolicki pod panowaniem rosyjskiem wywierali. A najpierw w ich ręku spoczywało właściwie obsadzanie wszystkich ważniejszych posad duchownych, począwszy od biskupa, aż do kaznodziei po kościołach miejskich. Ukaz Aleksandra T, nakazujący otwarcie seminaryum głównego przy uniwersytecie wileńskim przepisywał, że po upływie lat 10, nikt nie będzie mógł byc biskupem, prałatem, kanonikiem i t d., nikt w zakonie nie będzie mógł byc wybrany przełożonym, kto nie ukończył studyów w uniwersytecie, nie otrzymał stopnia, lub no-stryfikacyi dyplomu, gdzieindziej uzyskanego, albo też przynajmniej nie złoży egzaminu z dostatecznej nauki. Było to naśladowanie józefińskiej instytucyi głównych se mi nary ów, a dawało faktycznie teologicznemu wydziałowi egzempcyę z pod władzy biskupiej,^ i owszem ponad biskupów go stawiało.

Połączone z tern było i drugie, przeciwne duchowi Kościoła urządzenie. Za sprawą rektora uniwersytetu ks. Hieronima Stroy-nowskiego, wcielono do uniwersytetu jedenaście najlepszych benefi-cyów dyecezyi wileńskiej, i to mocą ukazu cesarskiego, który ere-keyę uniwersytetu nakazywał. Jako powód i pozór podano, że uniwersytet będzie temi beueficyami nagradzał profesorów emerytów i innych duchownych, około nauk dobrze zasłużonych. Tak samo oddano uniwersytetowi:    cztery kanonikaty katedry wileńskiej, ty

leż kanonikatów katedry źmudzkiej, scholasteryę łucką i dwa kanonikaty (honorowe) żytomirskie. Właściwe jednakże ostrze tego urządzenia było w tern, że książę Adam Czartoryski wyjednał ukaz (4 marca 1805) mocą którego uniwersytet pobierał z bene-