8658359498

O sporcie Hf

nych. W 1765 r. założyli Szkolę Rycerską, przygotowującą oficerów wojska polskiego. Stosowano w niej najnowsze metody podnoszenia sprawności fizycznej, uczono fechtunku, jazdy konnej i pływania. Jej absolwentami byli bohaterowie walk o niepodległość, m.in. Tadeusz Kościuszko, a także generałowie Karol Knia-ziewicz i Jakub Jasiński.

Zasadnicza reforma oświaty dokonana została w roku 1773 przez ustanowienie w Polsce Komisji Edukacji Narodowej jako pierwszego w Europie państwowego urzędu szkolnego, sprawującego nadzór nad wszystkimi szkołami w kraju. W „Ustawach Komisji Edukacji Narodowej” dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisanych” rozdział „Edukacja fizyczna” poświęcony w całości sprawom wychowania fizycznego młodzieży, zawierał nowatorskie i pionierskie sformułowania dotyczące roli wychowania fizycznego, zadań szkoły i rodziców w procesie wychowania dzieci i młodzieży oraz globalny program óviczeń fizycznych. Rozdział ten jest jednym z najciekawszych dokumentów pedagogicznych owego okresu.

W wieku XVIII wychowanie fizyczne występuje w formie tzw. rekreacji, to znaczy gier i zabaw na otwartej przestrzeni, odbywanych w dni lub godziny wolne od zajęć lekcyjnych. Taka praktyka była wówczas powszechnie stosowana we wszystkich krajach, choć w różnym wymiarze czasu. W Polsce na rekreację poświęcano każdy czwartek. Kitowicz pisze o dwu dniach rekreacji - wtorku i czwartku. Ustawy Komisji Edukacji Narodowej następująco formułują zakres i zadania rekreacji. „Podczas rekreacji ćwiczenia sił, gry, rozrywki cały czas zabierać powinny, miarkując wszystko roztropnością przez wzgląd wieku, równych i nierównych sił dzieci”. Na najniższym stopniu, w szkołach parafialnych, umieszczono wychowanie fizyczne na lekcjach higieny. Zalecano gry ruchowe, jazdę konną, ćwiczenia wojskowa zwane musztrą, a nawet pływanie. Szkoły wyższego stopnia, zwane wydziałowymi i podwydzia-lowynti miały poszerzony program, mieszczący się na lekcjach higieny, fizyki oraz w czasie rekreacji. Do najbardziej kształcących zaliczono różne gry w' piłkę, rzut kamieniem, biegi, „potykanie się w palcaty”, jazdę konną, ćwiczenia wojskowe, różne prace rolne i ogrodowe, podkreślając ich znaczenie dla zdrowia, siły i zręczności fizycznej, odwagi oraz praktycznej użyteczności, zwłaszcza w wojsku i pracy rolnika. Ambicje kształto-w ać miała walka o lepsze wyniki i nagrody.

Dla oceny roli wychowania fizycznego młodzieży w koncepcjach wychowawczych Komisji Edukacji Narodowej charakterystyczne światło rzuca wymiar wychowania fizycznego w tygodniowym rozkładzie zajęć. Na podstawie źródłowych studiów nad wychowaniem fizycznym w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, zw łaszcza opierając się na Raportach generalnych wizytatorów, można z całą pewnością stwierdzić, iż w planie wychowawczym szkół aktywność ruchowa młodzieży zajmowała pozycję kluczową. Według przekonywujących obliczeń Jana Konopnickiego w opracowaniu Wychowanie fizyczne w szkole polskiej na przełomie XVIII i XIX wieku około 25% całego programu stanowiły ćwiczenia ruchowe. Nie we wszystkich szkołach jednak realizowano ten nowatorski program. W niektórych borykano się z trudnościami, takimi jak brak nauczyciela lub sali do ćwiczeń, obojętność rodziców; w jeszcze innych nie realizowano programu w ogóle, już to dla wymienionych trudności, już to z powodu sprzeciwu społeczeństwa lub bojkotu na uczycieli.

Teoretycznym podsumowaniem epoki polskiego Ośw iecenia w dziedzinie wychowania fizycznego, a zarazem największym osiągnięciem polskiej myśli w tym zakresie, była rozprawa Jędrzeja Śniadeckiego (1768-1838) O fizycznym wychowaniu dzieci opu blikowana w „Dzienniku Wileńskim” w 1805 roku Śniadecki po raz pierwszy w Polsce sformułował pod stawowe prawa rządzące procesem fizycznego i psy chicznego rozwoju człowieka i w naukowy sposób uza sadnił potrzebę stosowania ćwiczeń fizycznych w pro cesie wychowania młodego pokolenia. Rozprawa Śnią deckiego przez wiele lat kształtowała teorię pedago giczną w dziedzinie wychow ania fizycznego i w raz po stulatami i koncepcjami pedagogów i lekarzy epoki Odrodzenia i Oświecenia stanowiła źródło twórczych inspiracji dla rozwoju teorii i praktyki wychowania fizycznego w Polsce w XIX wieku.

Czesław Michalski