8658359744

dól-góra); modele sugerujące, że przetwarzanie informacji dokonywane jest w kontekście uprzednio sformułowanych przez czytelnika hipotez dotyczących znaczenia tego tekstu (góra-dól) i modele interakcyjne, w ramach których podkreśla się współwy-stępowanie obydwu wymienionych procesów przetwarzania informacji w czasie recepcji tekstu.

MODELE TYPU „DÓL-GÓRA”

Można wskazać empiryczne dowody, przemawiające na rzecz teorii przetwarzania informacji typu „dól-góra”, realizowanego na poziomie słowa. Niestety, tego rodzaju dowody, dotyczące przetwarzania informacji na poziomie zdania oraz większych fragmentów tekstu, są już o wiele mniej jednoznaczne. Co więcej, zdaniem pewnych autorów, związki, jakie zachodzą pomiędzy danymi uzyskanymi „na wejściu sensorycznym" a rozumieniem znaczenia całych wypowiedzi, mają charakter spekulatywny. Wspomniane teorie dostarczyły racjonalnych podstaw nauczania czytania tym nauczycielom, którzy korzystali z instruktażowych programów nauczania, wspomagających rozwój poszczególnych sprawności czytelniczych uczniów. Programy tego rodzaju postulowały, aby uczniowie rozpoczynali przetwarzanie informacji zawartych w tekście „od dołu”, tj. od rozpoznawania poszczególnych liter, a w dalszej swej pracy „wspinali się” wzwyż, czyli opracowywali stopniowo informacje zawarte w tekście na wyższych poziomach ich przetwarzania.

MODELE TYPU „GÓRA-DÓL”

Autorzy, którzy zakładają, że proces przetwarzania informacji zawartych w tekście przebiega w kierunku: z góry w dół, przyjmują, że czytelnik formułuje pewne hipotezy na temat czytanego tekstu i zaangażowany jest w ich testowanie.

Wspomniane powyżej modele rozumienia tekstu opierają się w znacznym stopniu na pojęciu redundancji, która zachodzi wówczas, gdy informacje napływają do odbiorcy z więcej niż jednego źródła, a prawdopodobieństwo podejmowania decyzji dotyczącej jakiegoś fragmentu tekstu wzmacniane jest przez napływ dodatkowych informacji. Autorzy idei

redundancji sądzą, że proces czytania przyspieszany jest nie tyle przez wzrastającą częstotliwość fiksacji wzroku na czytanym tekście, ile dzięki redukowaniu zależności czytelnika od napływających do niego informacji wizualnych poprzez odwoływanie się do znaczenia tych informacji. Smith sądzi, że sprawny czytelnik, dzięki wrażliwości na semantyczną i syn-taktyczną redundancję wynikającą ze zdań tekstu, formułuje hipotezy na temat słów, które kolejno pojawiają się w tekście i potrafi wykryć ich tożsamość, sprawdzając kilka zaledwie cech wizualnego obrazu nowego słowa.

Wyjaśnienie procesu czytania ze zrozumieniem wyłącznie za pomocą idei przetwarzania informacji zawartych w tekście za pomocą modelu „góra-dół" okazało się równie mało realne, jak wyjaśnienie tego procesu wyłącznie przez odwołanie się do koncepcji przetwarzania informacji w sposób wstępujący, tj. „dól-góra”. W pierwszym z nich pominięte zostały wymagania stawiane przez sam tekst, natomiast w drugim zignorowano rolę wyższego rzędu procesów przetwarzania informacji, aktywizowanych przez czytelnika w procesie analizy tekstu. A zatem, każda z zaprezentowanych koncepcji wyjaśniała jedynie fragment fenomenu rozumienia tekstu.

INTERAKCYJNE MODELE CZYTANIA

Ideą wspólną dla wszystkich interakcyjnych modeli przetwarzania informacji jest przekonanie głoszące, że poszczególne aspekty procesu czytania aktywizowane przez pojęcia zawarte w tekście wchodzą, w czasie czytania, we wzajemne interakcje. Żaden z tych procesów nie dominuje nad innymi, a „całość stanowi coś więcej niż sumę części”. Zdaniem autorów modeli interakcyjnego przetwarzania informacji, w tym samym czasie, w którym aktywizowane są procesy wstępujące, typu „dól-góra”, równolegle, aktywizowane są też procesy typu „góra-dół” i umysł poszukuje informacji odpowiadającej częściowo zaktywizowanym kompleksom wiedzy, zorganizowanym na wyższych poziomach przetwarzania informacji.