870127059

Wprowadzenie 17

Obywatelom zaczęła doskwierać nie tylko niesprawność administracji. Równocześnie zaczęła się bowiem era zachłyśnięcia się rynkiem jako uniwersalnym i niezawodnym mechanizmem rozwiązywania problemów i zaspokajania potrzeb zbiorowych. Na początku w państwach anglosaskich (Nowa Zelandia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania), ale stopniowo na skalę globalną upowszechniło się przekonanie, że państwo ze swej natury nie jest w stanie skutecznie odpowiadać na potrzeby obywateli i dlatego zakres zadań publicznych powinien zostać ograniczony. Tam, gdzie państwo w dalszym ciągu zaspokaja i finansuje usługi na rzecz obywateli, należy powierzyć ich bezpośrednie świadczenie podmiotom prywatnym wyłonionym w konkurencyjnej procedurze. Sama administracja ma zaś kopiować metody i techniki zarządzania stosowane w biznesie.

W ten sposób ukształtował się paradygmat nowego zarządzania publicznego {New Public Management), który w myśleniu administracji publicznej odzwierciedla główne postulaty neoliberalnej szkoły ekonomicznej. Sztandarowymi hasłami NPM stała się nie tylko radykalna krytyka biurokracji, ale także deregulacja, prywatyzacja czy mene-dżeryzacja administracji. Rozprzestrzeniły się rozmaite metody kontraktowania usług publicznych w wielu sferach - od usług budowlanych czy transportowych, poprzez doradztwo prawne czy księgowość, na prowadzeniu zakładów karnych skończywszy. Administracja miała zaś stać się przedsiębiorstwem nastawionym na ekonomiczną efektywność i zarządzanym przez menedżerów rozliczanych za osiągane rezultaty, a nie sztywne trzymanie się procedur.

NPM, podobnie jak cała agenda neoliberalna, swój globalny wpływ zawdzięcza w dużej mierze rozmaitym projektom „transferowania polityk” czy dzielenia się wiedzą, inspirowanym i forsowanym przez instytucje międzynarodowe, w tym Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy czy Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju¹. Na tej zasadzie również w państwach postsocjalistycznych (w tym w Polsce), korzystających ze wsparcia tych instytucji, nowe zarządzanie publiczne stało się jedną z głównych inspiracji w procesie transformacji ustrojowej i gospodarczej.

Już jednak po kilku latach okazało się, że „koniec historii” w reformowaniu administracji publicznej trzeba odwołać, ponieważ New Public Management me. tylko zawodzi jako uniwersalna recepta na sprawną administrację, ale także niszczy istotne wartości starej administracji. Po zbiorowym zaczadzeniu ideologią rynkową zaczęto dostrzegać niedoskonałości i patologie rynku, takie jak brak rzeczywistej konkurencji na wielu rynkach, zastępowanie monopoli państwowych prywatnymi, nierówny dostęp do usług publicznych, zbyt często uzależniony od sytuacji ekonomicznej obywatela etc. Praktyka zarządzania publicznego dowiodła, że rynek nie tylko nie jest doskonałym regulatorem, ale też nie może funkcjonować bez silnego i sprawnego państwa zdolnego do skutecznego wypełniania funkcji regulatora, koordynatora, rozsądnego planisty i korektora ułomności rynku. Jak to podsumował jeden z najbardziej przenikliwych krytyków przemian społeczno-gospodarczych ostatnich dziesięcioleci T. Judt: „Wyzwoliliśmy się

1

S.F. Goldfinch, Introduction, w: S.F. Goldfinch, J.L. Wallis (red.), International Handbook of Public Management Reform, Cheltenham 2009, s. 9.