8658359167

Regiony geograficzne 493

wystarczalnym i może prosperować tylko w związku z bliższym lub dalszym obszarem ekonomicznym o odmiennej treści.

Zupełnie czymś innym są jednostki polityczne — państwa. Czynnikami geograficznymi państwa są według Ratzla położenie (Lagę) i przestrzeń (Raum). Na tej doktrynie rozwinęła się cała współczesna gospodarka niemiecka, gdyż przestrzeń, jako niczym nieograniczona, mieści już w sobie pojęcie powiększania, a stąd wynika Lebensraum. Inaczej rzecz tę ujmują geografowie francuscy. Uważają oni człowieka za czynnik tworzący ugrupowania narodów w ramach warunków geograficznych. Ale wśród warunków naturalnych narzuconych człowiekowi, jak klimat, gleba, lub rzeźba terenu, są jeszcze i inne, jak np. przyrodzone podstawy warunków komunikacyjnych. Te i inne przyczyny, działające w danej epoce i w danym stadium cywilizacji, wywołują przewagę jednych państw nad drugimi.

Rodzące się w zaraniu dziejów organizacje państwowo-polityczne były społeczeństwami opartymi o swoje środowisko geograficzne, wytworzone w jednym, zwykle stosunkowo niewielkim regionie naturalnym. Później, gdy organizacja społeczna, a zwłaszcza środki komunikacji umożliwiły obejmowanie większych obszarów, okazało się, że więcej danych do wzrostu posiadały te państwa, które łączyły obszary odmienne, bo rozporządzały one większą rozmaitością zasobów naturalnych, niezbędnych do rozwoju ekonomicznego. Przez zetknięcie się dwóch regionów naturalnych powstawała wymiana wytwarzanych w nich produktów. Niejednokrotnie położenie przy drodze sprzyjało powstaniu państwa, tak powstała Polska przy szlaku bursztynowym, a Ruś Kijowska — na drodze Waregów. Położenie przejściowe pod względem przyrodniczym i komunikacyjnym stanowi okoliczność korzystną dla państwa, sadowiącego się w takim miejscu, bo posiada ono różnorodność warunków przyrody i drogi prowadzące w różne, odmienne strony. Takim właśnie było położenie Polski. Państwa nie są jednak tworami li tylko geograficznymi, bo na kształtowanie ich wpływały jeszcze warunki społeczne i polityczne, których rozważanie wychodzi z ram geografii. Toteż na próżno byśmy szukali regionów geograficznych dla każdego z istniejących obecnie państw, tym niemniej jednak istnieją związki pomiędzy tymi dwiema kategoriami obszarów i pojęć.

Nasze podziały regionalne opieramy przede wszystkim na klimacie, jako czynniku decydującym. Powinny by więc one układać się strefami odpowiadającymi strefom klimatycznym. Wiemy jednakże, że strefy klimatyczne w Europie odchylają się znacznie od kierunku równoleżnikowego i biegną z południo-zachodu na północo-wschód. W tym kierunku klimat oceaniczny traci swe atlantyckie cechy i przybiera cechy lądowe. Podziały wielkiej strefy lasów, obejmujących zachód, środek i północno-wschód Europy opieramy nie tylko na zmieniającej się wraz z klimatem roślinności, ale i na orografii (przez co bardziej jeszcze uwydatnia się region przejściowy w środku Europy). Strefy klimatyczne odkształcone są ponadto przez głęboko wkraczające w ląd morza — Śródziemne i Bałtyckie. Okoliczność ta przysporzyła Europie trzy regiony:fennoskandyj-ski, brytyjski i śródziemnomorski.