8812711355

Wyjaśnienie tytułu oraz zakresu rzeczowego, czasowego i terytorialnego rozprawy

Niniejsza rozprawa podejmuje problematykę historyczno-farmaceutycznych aspektów wytwarzania środków higienicznych i upiększających na ziemiach polskich do 1939 r. W I Rzeczypospolitej aptekarze poza lekami wytwarzali różne artykuły domowego i osobistego użytku, w tym środki higieniczne i upiększające. W dawnych wiekach aptek było jednak niewiele, dlatego podstawowym źródłem zaopatrywania się w takie produkty (podobnie jak w leki) były tzw. apteczki domowe, prowadzone we dworach ziemiańskich przez wyspecjalizowane w ich wytwarzaniu kobiety, tzw. panny apteczkowe¹. Z pokolenia na pokolenie rodziny szlacheckie przekazywały sobie przepisy na domowe środki lecznicze i upiększające oraz mydła w księgach domowych, znanych jako Silva Rerum, a zawierających wypisy m.in. ze starych herbarzy, m.in. Szymona Syreniusza. Apteczki domowe nazywano aptekami, tak samo jak apteki miejskie i klasztorne, co potwierdza Aleksander Bruckner w swojej „Encyklopedii Staropolskiej” z 1939 r.², dlatego w niniejszej rozprawie termin „praktyka apteczna” odnosi się zarówno do officinae sanitatis jak i dworskich apteczek domowych. Jest to uzasadnione przyjętym w rozprawie historyczno-farmaceutycznym podejściem badawczym. W miarę obejmowania ziem polskich zasięgiem rewolucji naukowo-technicznej i związanych z nią przemian gospodarczych, społecznych oraz obyczajowych, apteczną, cechową i domową produkcję środków higieny oraz kosmetyków przejęły manufaktury i fabryki chemiczne oraz chemiczno-farmaceutyczne. Proces ten nasilił się po odzyskaniu przez Polskę niepodległości jesienią 1918 r., a trwał do wybuchu II wojny światowej, co uwzględniono w konstrukcji rozprawy, wprowadzając I wojnę światową jako cezurę czasową.

Określenie zakresu rzeczowego rozprawy może wydawać się trudne nie tylko dlatego, że słowo „apteka” miało kiedyś inne, szersze, znaczenie. Podstawowe dla niniejszego badania pojęcie „kosmetyki” w ogóle nie występuje w dawnej literaturze, choć można takie wyroby rozpoznać w renesansowych herbarzach, kronikach domowych, manuałach i inwentarzach aptecznych. Słowo “kosmetyka” pochodzi od greckiego Koopr|TVKÓę (kosmetikos), czyli

1

Por.: I. Arabas, Apteczki domowe w polskich dworach szlacheckich: Studium z dziejów kultury zdrowotnej, Warszawa 2006.

2

A. Bruckner, Encyklopedia Staropolska, Warszawa 1939 r., s.27.