8812711356

umiejętność upiększania, które z kolei powstało z greckiego KÓapoę (kosmos), czyli “porządek” albo “piękno”. W literaturze polskiej termin „kosmetyk” pojawił się dopiero w drugiej połowie XIX w., a wcześniej był zastępowany terminem „pięknidło”. W języku polskim środki poprawiające wygląd ciała i upiększające zostały po raz pierwszy opisane w renesansowych dziełach medyczno-botanicznych. Nie zostały zdefiniowane, ale śledząc dawną literaturę można dowiedzieć się, jakie potrzeby w zakresie upiększania mieli kiedyś Polacy, a więc co uważali za kosmetyki. Wydany w 1595 r. „Herbarz Polski to jest o przyrodzeniu ziół i drzew rozmaitych i inszych rzeczy do lekarstw należących księgi dwoje” Marcina z Urzędowa, powołując się na starożytnych uczonych greckich, wymienił środki: „blizny gubiące”^{1 2}, na „głowę oparszywiałą albo łysą”³, na chore paznokcie⁴, na chore i powodujące nieprzyjemny zapach z ust dziąsła⁵, do „włosów farbowania”⁶, a także przeciw: „krostom przy oczach”, „krostom i oszpeceniu lica”⁷, piegom⁸, wypadaniu włosów⁹ oraz „piersi niedostatkom”¹⁰. Warto podkreślić, że ten i inne herbarze odgrywały rolę zbioru przepisów na różne potrzebne przetwory lecznicze, higieniczne i upiększające.

Liczne przetwory farmaceutyczne o działaniu upiększającym wymienił Szymon Syreniusz w swoim „Zielniku” z 1617 r. W ich skład zwykle wchodziły surowce roślinne, a rzadziej zwierzęce. Z niektórych roślin wykonywano kilka postaci preparatów upiększających, np. z kwiatów lawendy otrzymywano wodę aromatyczną, wino, ocet i olejek¹¹. Istotną zmianą w stosunku do herbarza Marcina z Urzędowa jest układ treści „Zielnika” Syreniusza. Wszystkie rośliny i surowce pochodzenia zwierzęcego mają swoje monografie, uwzględniające działanie lecznicze. W tym kontekście warto zauważyć, że dla Syreniusza piegi, krosty i inne problemy skórne wymagały udzielenia pomocy medycznej tak samo jak choroby zagrażające życiu. Niekiedy Syreniusz zalecał dodatek prostych związków chemicznych, np. saletry lub amoniaku do preparatów przeciw piegom¹³. Receptury kosmetyków podane przez Syreniusza są z dzisiejszego punktu widzenia często irracjonalne,

1

   Marcin z Urzędowa, Herbarz polski. Kraków 1595, s. 473.

2

   Ibidem, s. 475.

3

   Ibidem, s. 481.

4

⁶    Ibidem, s. 474.

5

⁷    Marcin, Heibarz.... s. 487.

6

⁸    Marcin, Heibarz.... s. 477.

7

⁹    Ibidem, s. 481.

8

¹⁰    Ibidem, s. 487.

9

¹¹    Ibidem, s. 482.

10

¹²    Simon Syrenius, Zielnik, Kraków 1617, s. 42-43.

11

¹³    Ibidem, s. 212,216.