IMG 78 (3)

Bez szczegółowej analizy warunków społeczno-strukturalnych dla powstania i istnienia świętego kosmosu²⁶, można zaobserwować, że tego rodzaju społeczne formy rełigii dominują w relatywnie „prostych” społeczeństwach. Przy pomocy tego terminu odnosimy się do społeczeństw o niskim stopniu zróżnicowania instytucjonalnego, a dokładniej, do tych z małym stopniem „autonomii” poszczególnych obszarów instytucjonalnych (co mniej więcej odpowiada „prymitywnej fuzji” Redfielda) i stosunkowo jednorodnej społecznej dystrybucji światopoglądu. W społeczeństwach takich święty kosmos z zasady jest jednakowo dostępny dla wszystkich członków społeczności i jednakowo im odpowiada. Ponieważ nie można sobie wyobrazić idealnie jednorodnego rozkładu światopoglądu, jest rzeczą oczywistą, że jednakowa dostępność i adekwatność świętego kosmosu jest w rzeczywistości jedynie przybliżona. Niezależnie jak ,proste” jest społeczeństwo, charakteryzuje je pewne zróżnicowanie społeczne, nawet jeśli zróżnicowanie to jest w pierwszym rzędzie instytucjonalizowane i formułowane w kategoriach pokrewieństwa. Niezależnie od tego, jakie istnieje zróżnicowanie, może ono, i zwykle to czyni, służyć jako podstawa nierównej dystrybucji nie tylko innych elementów światopoglądu ale i świętego kosmosu.

Tym niemniej możemy powiedzieć, że święty kosmos jest społeczną formą religii, którą charakteryzuje segregacja specyficznie religijnych wyobrażeń w ramach światopoglądu, bez konstruowania podstawy instytucjonalnej dla tych wyobrażeń. Święty kosmos przenika, być może w różnym stopniu, relatywnie niezróżnicowane sfery instytucjonalne. Istnienie kosmosu jako rzeczywistości społecznej i jego transmisja z pokolenia na pokolenie . zależy raczej od ogólnych, niż instytucjonalnie wyspecjalizowanych, proce-/ sów społecznych.

Im bardziej „złożone” społeczeństwo, tym bardziej jest prawdopodobne, że wytworzy ono odrębne instytucje wspierające obiektywność i ważkość społeczną świętego kosmosu. Pełna specjalizacja podstaw społecznych świętego kosmosu zakłada jednak historycznie unikatową zbieżność okoliczności.

²⁶ Por. Guy E. Swanson, The Birth ofthe Gods; The Origin of Pnmitive Beliefs, The Univereity of Michigan Press, Ann Arbor, 1960, oraz Beger i Luckmann, op. ciL, str. 107-118.

W relatywnie „prostych” społeczeństwach można znaleźć rodzące się zróżnicowanie ról społecznych, które są bezpośrednio powiązane ze świętym kosmosem. W tzw. cywilizacjach wyższych kosmos ten opiera się zwykle na instytucjach, które są przynajmniej częściowo różne od instytucji pokrewieństwa oraz na instytucjach regulujących sprawowanie władzy oraz produkcję i dystrybucję towarów i usług. Stąd klasyczne cywilizacje Wschodu, Europy i obu Ameryk charakteryzuje pewna forma zinstytucjonalizowanego kapłaństwa. Całkowita instytucjonalna specjalizacja i „autonomia” religii, ze wszystkimi strukturalnymi powiązaniami, pojawiła się dopiero w judeo-chrześcijańskiej tradycji historii Zachodu. Pewnego rodzaju odległa paralela może być zauważona w święcie Islamu. Ponieważ w sposób oczywisty jesteśmy predysponowani do identyfikowania instytucjonalnie wyspecjalizowanej religii po prostu z religią, jest rzeczą ważną, aby podkreślić fakt, iż pełny rozwój tej społecznej formy religii zakłada skomplikowany wzorzec warunków strukturalnych i intelektualnych.

Społeczeństwo może posiadać światopogląd z mniej lub bardziej wyraźnie zarysowanym świętym kosmosem, nie mając jednocześnie podstawy instytucjonalnej dla tego kosmosu. Powołanie wyspecjalizowanych instytucji religijnych zakłada, z drugiej strony, pewien stopień artykulacji świętego kosmosu w światopoglądzie. Ogólnie rzecz biorąc, można powiedzieć, że im większa odrębność świętego kosmosu, tym jest prawdopodobniejsze pojawienie się wyspecjalizowanej bazy instytucjonalnej dla tegoż kosmosu.

Związek pomiędzy świętym kosmosem, jako częścią światopoglądu, a wyspecjalizowanymi instytucjami religijnymi, nie jest jednak jednostronny. Rodzące się zróżnicowanie instytucji religijnych, jak, na przykład, pojawienie się kapłaństwa, przyspiesza i ułatwia segregację specyficznie religijnych wyobrażeń. Niektóre wydarzenia z życia grupy, takie jak śmierć wodza, lub z życia jednostki, jak pierwsze polowanie, są oczywiście rozumiane we wszystkich społeczeństwach jako mającewiększeznaczenie.niż na przykład, zwykłe sadzenie palm kokosowych lub dziewięćdziesiąte siódme polowanie. Tym niemniej, im ostrzejsze są takie różnice w znaczeniu (tzn. im wyraźniej jest zaznaczony święty kosmos), tym większe jest prawdopodobieństwo, że występujące wydarzenia i wiedza, potrzebna do zajmowania się takimi wydarzeniami, będą związane z relatywnie wyspecjalizowanymi rolami społe-

99