IMG78 (7)

PRIAPOS

Poematy późniejsze od Iliady podawały liczne szczegóły śmierci Priama. Gdy stary król usłyszał, że wrogowie wtargnęli do jego pałacu, chciał chwycić za oręż i bronić rodziny. Lecz Hekabe przeszkodziła w tym zamiarze, ciągnąc staro, w głąb pałacu, przed ołtarz ozdobny w wawrzyny, aby oddać się bogom w opiekę. Na oczach Priama z ręki Neoptolema zginął tam młody Polites. który też szukał schronienia przy ołtarzu. Potem Neoptołemos chwyciwszy Priama za włosy, odciągnął od ołtarza i zarżnął. Trup starca pozostał nie pogrzebany. Według innej wersji Neoptołemos miał zawlec Priama do grobu Achillesa poza miastem, aby go tam zabić, an

H III 146 a: VII365 n.; XX 237; XXI84 n.:526 n.: XXII21 n.;405 n.; XXIV 143 n.. IN n.: 322 n.:440 n.; 677 n.: Apd. BiU II6,4; III 12, 3 n.; Hyc FM> S9;90:91:93; 101; I0S; 106; 108; 109; 111; 113; 128;240; 243; 244; 256; 270:273; Paus. U 24.3; IV 17.4; X 27,2; Apd. Ep. V 21; E. Hec. 23 a; 7>. 16 n.; 481 a: Serv. in Verj. Aen. II 557

PRIAPOS (np(aaoę) - patron miasta azjatyckiego, Lampsakos. uchodził najczęściej za syna Dionizosa i Afrodyty. Przedstawiano go zwykle w postaci ityfallicz-nej. był opiekunem winnic i ogrodów, w szczególności ■ sadów. Zasadniczą jego cechą była moc odwracania „złego spojrzenia” i niweczenia zabiegów zazdrośników, którzy chcieli zaszkodzić zbiorom. Jako symbol płodności Priapos był „dobrym przykładem” magii I sympatycznej i chronił rośliny w poświęconym sobie kręgu. Jako bóg azjatycki, będący symbolem płodności. Priapos występował w orszaku Dionizosa, zwłaszcza że łączyło go pewne podobieństwo z sylenem i satyrami. Podobnie jak sylenowi towarzyszył mu często osioł. W związku z tym opowiadano, co następuje: W czasie dionizyjskich uroczystości Priapos spotkał nimfę Lotis i zakochał się w niej. Postanowił zaskoczyć ją w nocy, lecz w chwili gdy był bliski spełnienia swych planów, osioł sylena zaczął ryczeć, budząc Lotis i inne bachant-ki. Priapos ze wstydem musiał odejść. Na pamiątkę tego zajścia przydano mu osła za towarzysza. Inną wersję powtarzano w Rzymie, gdzie miejsce Lotis zajęła bogini Westa. W chwili gdy Priapos miał dokonać gwałtu, jakiś osioł rykiem obudził boginię, która zdołała wymknąć się napastnikowi. Odtąd składano Priaposowi w ofierze osła, a w czasie Święta Westy nakładano osłom wieńce.

Różne mity powstały dokoła postaci Priaposa. Tradycja, która czyniła go synem Dionizosa i Afrodyty, nie była ogólnie przyjęta. Niektórzy mitografowie przypisywali jego odrażający wygląd złośliwości Hery. Gdy Afrodyta przybyła z Etiopii, jej piękność wzbudziła zachwyt na Olimpie, Zeus zakochał się i uwiódł ją. Afrodyta czekała na urodziny dziecka, a Hera obawiała się, że nowo narodzony, piękny jak matka, a mocny jak Zeus, stanie się groźny dla mieszkańców Olimpu. Dotknęła brzucha Afrodyty i od tego dotknięcia dziecko przyszło na świat zniekształcone. Potwornej wielkości członek męski noworodka przeraził matkę, która nie chcąc narazić na pośmiewisko dziecka i siebie, porzuciła chłopca w górach. Znaleźli go tam pasterze, wychowali i oddawali cześć jego męskości. I dlatego, jak powiadają, Priapos stał się bogiem wiejskim.

Inna, zbliżona do poprzedniej wersja mitu czyni z Priaposa syna Afrodyty i Adonisa i również Herze przypisuje jego brzydotę. W interpretacji euhemery-stycznęj mitu uważano Priaposa za obywatela miasta Lampsakos wygnanego z powodu brzydoty i przygar-

iOM

niętego przez bogów. Bogowie mieli powierzyć nią opiekę nad ogrodami.

Według Diodora Priapos miał być związany z mitem Ozyrysa: za sprawą Izydy miała w nim być ubóstwioną I męskość Ozyrysa. Diodor poza tym łączy Priaposa !■ Hermafrodytem. an

Paus. IX 31.2;Slcph. Byz.s.v. Aap<paKoę;/\puovoę:Ov. Fast. 1391 nr VI 319 n.; Stel IX 347 n.;Scrv. in Vei*. Georg. II 84; IV III; Schol. in Thcoc. I 81; Tzd. in Lyc. 831; Schol. in A R. I 932; D.S. IV 6; Wcstermann, Afyih. AppendLc narrai. LXIII, p. 382; Por. H. Herlcr. Dr Priapo, Giessen 1932.

PROCHYTE (npoxurn) - Trojanka, krewna Enea-sza, zmarła ujrzawszy wybrzeże neapołitańskie, /ostała pogrzebana na wyspie Proscida (dawniej Prochyte), która od niej wzięła swą nazwę, dn

Naev. fragm. 19 (Milller): Serw in Verg- Aen. IX 715; D.H. I 53; Plin.

III 16. 12.

PROJTOS (npoTtoę) - król Tirynsu, syn Abasa, 1 brat bliźniak Aknsjosa (tab. 31): Potomek LynkeuśdFi 1 Hyperraestry. a zatem Danaosa i Ajgyptosa. Już w łonie 9 |matki Aglai, córki Mantineusa, Projtos nienawidził Iswego brata Akrisjosa. Bracia bili się już przed urodzę-Iniem. Gdy osiągnęli wiek męski, podzielili między 1 siebie Algol idę, ojcowskie królestwo: Akrisjos otrzymał fl Argos, Projtos został władcą Tirynsu. Lecz przed tym I podziałem stoczono wiele krwawych walk między 9 stronnikami obu braci, nie rozstrzygniętych. Opowia- .* dano też, aby wytłumaczyć nienawiść obu braci, że Projtos uwiódł swą bratanicę -* Danae, córkę -* A-krisjosa, i że był ojcem Perseusa śmiertelnie znieważą-1 jąc w ten sposób brata.

Objąwszy w posiadanie Tiryns Projtos umocnił 1 obwarowania. Jemu to przypisuje się mury „cyklopie”, . które istnieją do dziś. Podobno mieli mu przy pracy pomagać -» cyklopi. Istnieje jeszcze inna wersja zakoń- | czenia sporu między braćmi: zwyciężyć miał Akrisjos i I wypędził Projtosa, który znalazł schronienie w Azji Mniejszej u króla Lykii, Iobatesa czy Amfianaksa, • którego córka Steneboja została jego żoną. Iobates ’’ zebrał dla zięcia armię Lykijczyków i na jej czele Projtos odzyskał królestwo. Wtedy dopiero nastąpił podział ] dziedzictwa. Projtos osiedlił się w Tirynsie i żył tam z małżonką. Gdy -* Bellerofont przybył do niego, aby znaleźć schronienie i oczyścić się z mimowolnie popełnionego zabójstwa, Steneboja zakochała się w nim,a nie znalazłszy wzajemności, oskarżyła przybysza przed mężem, który odesłał Bellerofonta do swego teścia Iobatesa, a ten miał Bellerofonta uśmiercić. Steneboja | urodziła Projtosowi dwie lub trzy córki, -* Projtydy, które popadły w szaleństwo za sprawą Hery lub Dionizosa i zostały wyleczone przez Melampusa. Lecz to zmusiło Projtosa do podziału królestwa na trzy części, z których jedną zachował dla siebie, zaś dwie pozostałe j odstąpił Melampusowi i jego bratu Biasowi (na temat i skutków tego podziału zob. Adrastos). Gdy córki błąkały się ogarnięte szaleństwem, Steneboja urodziła Projtosowi syna imieniem Megapentes (co oznacza „wielkie zmartwienie” w związku z chorobą córek). Później Megapentes wstąpił po ojcu na tron Tirynsu, lecz zamienił się z -» Perseuszem, który odstąpił mu Argos, nie chcąc zawdzięczać panowania zbrodni (bo Perseusz przypadkiem zabił swego dziadka Akrisjo-sa).    \

Tym również tłumaczy się, dlaczego w czasie

PROMETEUSZ

303

PROKNE (npóKvn)-córka Pandiona, króla Aten, siostra Filomeli. O jej przemianie w słowika -» Filo-mele i tab. 11. an

- Filomele.

PROKRIS (npótcpię) — jedna z córek króla Aten Erechteusa (tab. 11), chociaż inna wersja tradycji czyni z niej córkę Kekropsa. Związany z nią mit, bardzo złożony, zawiera liczne nawarstwienia. Prokris poślubiła Kefalosa, syna Dcjona. Lecz zdradziła męża z Pt cl eonem, który kupił jej uległość za złoty wieniec.

Gdy Kefalos odkrył prawdę, Prokris uciekła do Minosa.

Ten zakochał się w niej i usiłował ją uwieść. Lecz Minos był ofiarą klątwy, która rzuciła na niego Pasifae, jego żona: ilekroć posiadł kobiete, wychodzące z niego węże i skorpiony zabijały kochankę. Prokris, chcąc go uwolnić od złego czaru, podarowała mu otrzymane od Kirke zioła. W zamian jednak za swe łaski zażądała dwóch darów: psa, który nie wypuszczał nigdy upolowanej zdobyczy, i oszczepu, który zawsze trafiał do celu. Następnie Prokris, obawiając się zazdrosnej Pasifae, powróciła do Aten i pogodziła się z Kefalosem. Niedługo jednak trwała między nimi harmonia. Gdy -* Kefalos wystawił ją ponownie na próbę, Prokris nie dała się zwieść. Wkrótce zginęła wskutek własnej {zazdrości, an

Apd.BibL III 151; Schol. in Od XI321; Etat. in Od p. 1688; Ani. Lib. 4I;Tzet.CM.I 542 n . Hyg. fa/>189;Ov.Met. VII670n ;Serv. in Vcrg.

Aen. VI445; Paus. X 29,6; ni ciach ow. tragedia S. Procn r. Schol. in A.R. I 211.

PROKRUSTES (IlpoKpoóorąę)- przezwisko zbója zwanego też Damastes lub Polypemon. Czyhał przy drodze z Megary do Aten. Miał dwa łoża: długie i krótkie. Zmuszał podróżnych, aby kładli się na nich, wysokich kierował na krótkie i ucinał im stopy, gdy się nie mogli zmieścić, niskich rozciągał gwałtownie na długim. Zginął z ręki -* Tezeusza. an

Apd. Ep. 14; B. XVII 27 n.; D.S. IV 59; Plu. Thes. 11; Paus. I 38. 5; Schol. in E. Hip. 977; Ov. Met. VII438; Her. U 69; Ps.-Ov. Ibis407; Hyg. Fab. 38.

*PROKULUS - mieszkaniec Alby szlachetnego rodu, któremu objawił się Romulus po apoteozie, wyrażając swe życzenie: miał być czczony pod imieniem Kwirynusa i mieć świątynię na Kwirynale. an

Gic. Leg. 11,3; Rep. II10.20; Liv. 116,5 n.; D.H. U 63,3; Ov. FasL II 499 n.; Plu. Rom. 28.

PROMACH OS (Ilpópax^oę) -1. Promachos i Leu-kokamas, dwaj młodzieńcy z Knossos na Krecie, są bohaterami miłosnej przygody. Promachos pokochał pięknego Leukokamasa, który był dla niego bez litości, i wystawiał go na liczne próby. Promachos zgadzał się na wszystko w nadziei, że zasłuży na wzajemność. Lecz nie uzyskał niczego. Więc po spełnieniu szczególnie trudnego zadania (chodziło o zdobycie pewnego hełmu) na oczach Leukokamasa podarował hełm innemu chłopcu, który był bardziej przystępny. Rozgoryczony Leu-kokamas przebił się mieczem.

2. Syn Ajsona i Alkimede (lub Perimede) będąc dzieckiem zginął z ręki Peliasa (tab. 21). an

1. Co non 16. 2. Apd. Bibl. 19, 2-7.

PROMETEUSZ (rłpopip)EÓę) - „krewny" Zeusa jako syn tytana lapetosa, podczas gdy Zeus był synem

wyprawy Siedmiu przeciw Tcbom Adrastos panował w Argos, chociaż jego dziad Bias otrzymał z podziału Tiryns (— również Anaksagoras i tradycja, według której podział miał nastąpić po okresie panowania Mcgapentesn i wymianie Królestw między nim a Per-scuszem).

Owidiusz przekazał jeszcze inną wersję odmienną od mitu Projtosa: Projtos miał napaść na Akrisjosa i oblegać go w Argos, a wtedy Perseusz nadciągnął z pomocą dla dziadka i przemienił Projtosa w posąg kamienny. Możliwe, że był to wariant późniejszy, utworzony na kształt innych dobrze znanych epizodów z mitu Perseusza. an

Apd. Bibl II2,1 n.; 3,1 n.; 4,1 n.; Paus. II2S, 7; Schol. in E. Ot. 965;

Ov. Met. V 236 n.; Schol. in Pi. N. 9, 30; — Projtydy.

PROJTYDY (npoixt8eę)- córki króla Tirynsu (lub Argos) -* Projtosa i Steneboi (tab. 31). Tradycje rozmaicie określają ich liczbę: czasami wymienia się dwie, Lysippe i Ifianassę, inni dorzucają imię trzeciej, Ifinoe. Dziewczyny dorósłszy zostały za sprawą Hery nawiedzone szaleństwem. Rozmaicie określano powód tej klątwy. Niektórzy twierdzili, że dziewczyny uważały się za piękniejsze od bogini i w ten sposób wznieciły jej zazdrość: według innych miały wyśmiewać jej świątynię mówiąc, że pałac ich ojca zawiera więcej skarbów, utrzymywano też, że skradły złoto i szaty bogini na swój użytek. Jakkolwiek rzecz się miała, uwierzyły, że są przemienione w jałówki, uciekły w pole i błąkając się odmawiały powrotu do domu. To zachowanie podobne do zachowania się bachantek dało początek mitowi, według którego Dionizos miał zesłać na nie szaleństwo, ponieważ odmawiały mu czci. Wieszczek Melampus proponował ojcu, że je uzdrowi, ale za cenę jednej trzeciej królestwa Argolidy. Projtos odmówił, uważając cenę za zbyt wygórowaną. Więc szaleństwo córek wzmogło się i dalej w obłąkaniu przebiegały Argolidę i Peloponez. Wówczas Projtos zwrócił się do Melampu-sa. Ten w odpowiedzi zażądał dwóch trzecich królestwa: jednej dla siebie i drugiej dla swego brata, Biasa. W obawie, aby wieszczek nie wysunął jeszcze bardziej wygórowanych żądań, król przystał na jego propozycję. Wówczas Melampus zabrawszy z sobą co najsilniejszych chłopców z Argos począł ścigać szalone po górach, płosząc je krzykami i dzikimi tańcami. Ifinoe, najstarsza z sióstr, zmarła z wyczerpania, lecz dwie pozostałe zostały oczyszczone wypiwszy wodę jednego ze źródeł, zaprawioną ziołami przez Melampusa. Po uzdrowieniu poślubiły Melampusa i Biasa. Inna tradycja datowała szaleństwo niewiast argejskich po Projty-dach za panowania ich bratanka, -» Anaksagorasa. an

B. X 40-112; Apd. Bibl II2,2; Schol. in Od. XV 225; in Pi. P. 3.96; N. 9,30; Hdi. IX 34; D.S. IV 68; Sir. VIII3,19, p. 346; Paus. II7,8;9,8; 16. 2-5; 18,4; 25,7n.; V 5,10; VIII 18,7n.;Hes. fragm.41 i42;Verg. EcL VI 48 n.; Sen-, ad loc.\ Ov. Met XV 322.

PROKLES (npOKArję) - syn Heraklidy Arystode-mosa i Argii: bliźniaczy brat Eurystenesa (tab. 16). Prokles i Eurystenes poślubili Latrię i Anaksandre, dwie córki Heraklidy Tersandrosa, króla Kleonaj. Prokles miał syna Soosa, ojca Eurypona i przodka Likurga, prawodawcy spartańskiego, an

Paus. 111 7, I ; Plu. Lyt. 4 n.