9003499635

obiektywnego pełni rolę podstawy poprzedzającej podział na ducha i przyrodę. Słowa, gesty i inne formy komunikowania się są rozumiane dlatego, że funkcjonują w sferze tego, co wspólne. Dlatego też akty rozumienia nie dotyczą poszczególnych odizolowanych od innych ekspresji życia, lecz sieci powiązań, ponieważ ekspresje życia są zjawi

198

skami nasyconymi wiedzą o wspólnocie

Natomiast Gadamer nawiązuje w swych rozważaniach do starogreckiego pojęcia phronesis, czyli pojęcia „rozsądku” lub „rozumu praktycznego” w takiej postaci, w jakiej pojawia się ono w pismach Arystotelesa. Istotne jest to, że wiedza tego rodzaju jest tu ujęta jako odmienna od wiedzy empirycznej, ponieważ dotyczy ona człowieka i jego życia jako całości, a nie jakichś jego poszczególnych dziedzin. Jak to ujmuje P. Dybel, życie jest pojęte jako „pewna ogólność, o której nie można powiedzieć, że istnieje w sposób konieczny, zgodnie z jakimiś stwierdzonymi naukowo prawami, ale kształtuje się

199

w zależności od różnych okoliczności” . Dlatego też charakteryzując tego rodzaju poznanie, należałoby mówić raczej o .jednostkowej ogólności”, gdyż dochodzi się tu do wiedzy w pewnym sensie ogólnej, jednakże ściśle powiązanej z tym, co jednostkowe, z tym, co stanowi pewien partykularny kontekst. Zdaniem Gadamera właśnie tak rozumiana phronesis legła u podstaw innych ważnych dla humanistyki pojęć jak sensus commu-nis i Bildung. Odmienność tego typu wiedzy od nauk empirycznych polega na tym, że nie można jej, mimo jej ogólności, odseparować od konkretnych życiowych okoliczności, wiedza ta zawiera bowiem moment zastosowania, „aplikacji”²⁰⁰, co zbliża ją raczej do dziedziny „rozumu praktycznego”, by odwołać się tu do Kanta. Należy zauważyć, że normy i zasady, do jakich odwołuje się rozum praktyczny, nie są niezmienne i ponadhi-storyczne. Chodzi tu raczej o pewną pierwotną, społeczną zgodność odnośnie do tych podstawowych zasad i norm, które są historycznie zmienne. Choć możliwe są momenty zwrotne lub kryzysowe w dziejach, na skutek których podważeniu ulegają normy bazowe, to nie unieważnia to wcale wiedzy tego typu. Istotne jest to, że tożsamość podmiotu jest budowana nie w oparciu o wiedzę naukową, która traktuje byt ludzki fragmentarycznie, lecz w oparciu o sferę ludzkiej praxis, której reguły i zasady nie dają się do końca zracjonalizować. Zaznaczmy jednak, że brak możliwości ostatecznego uzasadnienia ta-

⁹⁸ L. Kleszcz: Boczne drogi..., s. 239.

199

P. Dybel: Granice rozumienia..., s. 102.

²⁰⁰    H.-G. Gadamer: Prawda i metoda..., s. 431.

73