8960330057

134 | Paweł Sobczak wszystkim wzmocnienie przekazu słownego. Według typologii zaproponowanej przez Jana Poprawę byłyby to więc realizaqe wzorca tzw. „piosenki literackiej"²⁴ (choć preferowałbym raczej sformułowanie „piosenka o walorach literackich") — w odróżnieniu od „rozrywkowej", w której dominuje prosta, chwytliwa melodia, oraz „aktorskiej", której elementem najistotniejszym staje się wykonanie. Wydaje się także, że przedstawione egzemplifikacje pozwalają na odnowienie zaproponowanej przez Calvina S. Browna — jednego z pionierów dwudziestowiecznych badań nad „korespondenq'ą sztuk" na gruncie amerykańskim — formuły „muzyki wokalnej" będącej „współistnieniem muzyki i literatury"²⁵.

Wiersz zostaje piosenką

Drugi rodzaj relacji między dziełem literackim a tekstem piosenki polega na wykorzystaniu „gotowego" utworu poetyckiego w funkcji słów towarzyszących kompozyq'i muzycznej. Szczególny przypadek zachodzi, gdy poeta tworzy wiersz „na zamówienie", z przeznaczeniem na tekst piosenki i — jak sformułował Jan Poprawa — „wpisuje w swój utwór miejsce na muzykę"²⁶. Tak czynił choćby Konstanty Ildefons Gałczyński, pisząc dla Hanki Ordonówny Buty szewca Szymona, wielu przykładów dostarcza popularna twórczość Juliana Tuwima²⁷. „Romansu" z piosenką doświadczyła także Ewa Lipska — autorka tekstu jednego z największych przebojów Skaldów Nie domykajmy drzzvi^2S. Dla potrzeb niniejszego artykułu ograniczę się jednak do utworów eksploatujących takie teksty poetyckie, które w zamierzeniach ich twórców nie były przeznaczone do śpiewania, lecz zaistniały uprzednio za pośrednictwem innych form przekazu. Sięganie po poezję w podobnym celu jest zabiegiem ryzykownym, a niekiedy karkołomnym. Stanowi wyjątkowe wyzwanie, szczególnie jeśli artysta ma świadomość, iż

Muzyka skomponowana do wiersza powinna być piękna, by dorównać pięknu utworu. I jeszcze ktoś musi wyśpiewać taki utwór. Oczywiście — ktoś obdarzony pięknym głosem [...]. Piękno — oto cel, do którego artyści słów i dźwięków muszą dążyć²⁹.

²⁴    J. Poprawa, Porozmawiajmy o słowie w piosence, „Piosenka" 2006, nr 1; dostęp on-line: www.strefa-piosenki.pl.

²⁵    Por. C. S. Brown, Musie and Literaturę. A Comparison ofthe Arts, Athens-Georgia 1963. Por. też A. Hejmej, dz. cyt., s. 9.

²⁶    J. Poprawa, dz. cyt. Formułując zbliżoną myśl, Anna Barańczak (Słowo w piosence. Poetyka współczesnej piosenki estradowej, Wrocław 1983, s. 141) zauważa, że „wzmożenie funkcji poetyckiej" w takich utworach „musi brać pod uwagę problem związku z tekstem muzycznym i [...] koncentrować się na tych środkach poetyckiej nadorganizacji, które nie przeszkadzają zadaniu korelacji obu tekstów".

²⁷    Zob. L. Ignaczak, Tuwimowski romans z piosenką, [w:] Julian Tuwim. Biografia, twórczość, recepcja, red. K. Ratajska, T. Cieślak, Łódź 2007, s. 252-268.

²⁸    Skaldowie, Nie domykajmy drzwi, [w:] Nie dontykajmy drzwi, Polskie Nagrania. Muza, 1989. Świadomie pomijam — istniejącą jako swoisty gatunek literacki — twórczość bardowską (J^aC(,k Kaczmarski, Przemysław Gintrowski, Bułat Okudżawa, Władimir Wysocki, Jaromir Nohavica, Bob Dylan, Leonard Cohen, Georges Brassens, Jacques Brel), w przypadku której len sam artysta jest najczęściej zarówno poetą, jak i kompozytorem, a także wykonawcą utworu. Temu nurtowi muzycznemu i jego najwybitniejszym przedstawicielom poświęcona jest książka Bardowie, red. J. Sawicka, E. Paczoska, Łódź 2001.

²⁴ P. Tański, dz. cyt., s. 93.