LEOPOLD STAFF  WYBÓR POEZJI BN I, opr. Mieczysław Jastrun
1. WST
P
Leopold Staff  wypełnia lukę po odejściu romantyków w poezji i poetów pozytywistycznych, którzy kontynuowali
temat patriotyczno-społeczny poprzedników. Odnawia związek poezji polskiej z poezją europejską. Skupia w swojej
poezji to, co w modernizmie było budujące, twórcze. Zaciera granice (jak poeci francuscy) pomiędzy innowacjami
symbolizmu, a parnasizmem, czyni to tym intensywniej, że parnasizm polski z wyraz
nym piętnem prowincjonalizmu i
niezdecydowania, ograniczał się właściwie do niewielu utworów Asnyka i Falińskiego. Norwid odkryty na początku
XX wieku nie był jeszcze w pełni zrozumiały
Staff przekłada pisma Leonarda, Nietzschego. Wielkie wykształcenie Staffa. Kultura humanistyczna, studia i podróże
(Włochy  jego drugą ojczyzną)  dzięki temu jego poezja łączy tradycje z nowością. Niejeden rys renesansowy. Staff
tłumaczy łacińskie elegie Kochanowskiego, nowy dosłowny przekład Psalmów. Sięga do poezji innych kultur 
Fletnia chińska, Owocobranie Rabindranatha Tagore, Ogród pieszczot nieznanego Araba.
Liryka Staffa jest klarowna i jednolita w porównaniu z opóz
nionymi i niewyklarowanymi formami poetyckimi
twórców ówczesnej Polski, choć we wczesnych utworach Staff kontynuował  sny o potędze swych poprzedników.
Nigdy jednak nie był  poetą czystym (stwierdzenie francuskiego krytyka Henri Bremonda  modlitwa,
irracjonalność, byt i Bóg).
2. SNY O POT
DZE
Sny o potędze należą do poezji typu  poznawczego , próbują określić  stanowisko człowieka w świecie i
wszechświecie. W stopniu silniejszym następuje przeniesienie świata do wnętrza poety monologującego bez
widzialnej widowni  słynny Kowal, którym rozpoczyna Staff swoja twórczość, przyczynił się do wielu
nieporozumień, jakie osnuły debiut poety. Odczytywano w nim wyzwanie rzucone światu, gdy sonet ów jest tylko
projekcjÄ… marzenia.
Nie ulega żadnej wątpliwości, jakie to znaczenie nadał poeta takim pojęciom jak siła, męstwo, słabość  chora
niemoc. Pojęcia te zostały niemal całkowicie odwrócone, gdyż właśnie czyn oznacza tu słabość, a siła objawia się w
zdolności marzenia tak absolutnego, że nie pragnie wcielenia. Dlatego można tylko z dużymi zastrzeżeniami mówić o
nietzscheanizmie Staffa w tym okresie twórczości. Z postawy Nietzschego pozostały mit apoliński, któremu tamten
zaprzeczył swoim  orgiazmem dionizyjskim . W pierwszych zbiorach Staffa widoczne są lektury Nietzschego. Wziął
on z jego filozofii to, co odpowiadało jego własnej psychice. Nie troszcząc się o resztę, tworzy sam siebie, w życiu
samym w sobie widzi cel, ale nie pamięta o słowach Nietzschego  Nie jestem człowiekiem, jestem dynamitem.
Mistrz Twardowski. Pięć śpiewów o czynie.
jedna z wczesnych prób samookreślania, samostworzenia;
próba stworzenia epopei wewnętrznej życia, obserwowanie fenomenu ducha od wewnątrz (w liście do Miriama
poeta wyjaśnia ideę swego poematu)
tu polski Faust wynajduje eliksir mogący uszczęśliwiać ludzi. W obawie jednak, by eliksir ten nie obezwładnił
ludzi, nie odwrócił ich od czynu (czyn według Staffa to jedynie dążenie, nie spełnienie), rozbija czarę z tym
płynem. W szale nienawiści Twardowski mówi o sobie, że się urodził mścicielem męki. Przemienia się w świecie
w Króla-Ducha
ta kreacja polskiego romantyzmu była najbliższa w swym dwuznacznym nadczłowieczeństwie kreacjom
Nietzschego, była wyrazem tęsknot za czynem poetów Młodej Polski  Wyspiański, wizje Micińskiego,
sadystyczny erotyzm Króla zbrodniarza Nalepińskiego.
1
 Staff nie oparł się też pokusom nadczłowieka, ale poniósł porażkę. Te wzloty dionizyjskie odruchy zdobywcze są
słabe artystycznie, bo właściwie to jest Staffowi obce. Te utwory jego są niedojrzałe. W dojrzałym okresie 
spokój, równowaga, miara apollińska.
U Staffa i jego współczesnych silniejsze niż u romantyków przeniesienie świata do wnętrza poety monologicznego,
bez widzialnej widowni (sonet Ja-wyśniony)
Porównanie z Kordianem na Mont Blanc. Jego samotność pozorna, bo szukał on ujście w czynie (spisek koronacyjny).
Staff monologując poprzestaje na marzeniu, śnie o potędze. Śni świadomie, igrając z własna wyobraz
niÄ….
Staff w swoim okresie nietzscheańskim również nie oparł się pokusom  nadczłowieka i poniósł porażkę zarówno
jako myśliciel, jak i artysta. To, co w  Snach o potędze wyraziło formę liryki, tu rozlało się w nudę.
Póz
niejsza twórczość wykazała spokój, równowagę, miarę apolińską, które stanowią o odrębności Staffa i są
najbliższe jego odczuwaniu i wyobraz
ni. W dojrzałym okresie Staff wymieni Apollina na Chrystusa i św. Franciszka.
Rozwinął on w swoich utworach dramatycznych niektóre motywy swojej liryki. Pierwsze zbiory Staffa pełne są
dramatycznego wysiłku tworzenia różnych postaw, przezwyciężania ich i czekania na siebie  prawdziwego. Staff
mimo wszystko wierzy do końca w sens sztuki i jego poszukiwania własnej autentyczności nie prowadzą go do
porzucenia, choćby na krótki okres, poezji, która dla niego jest wyznaniem.
Dalsze zbiory wierszy pozwalają wierzyć, że ta jasna miara była miarą naprawdę apollińską. Nawet w utworach, przy
których czytaniu nie możemy oprzeć się wrażeniu stylizacji, ważny jest sam jej kierunek, napięcie, zdradzające
przecież jakąś rzeczywistą, podziemną pracę pragnień i marzenia.
Każdy tom Staffa zawiera obok kilku utworów, które rozstrzygają o jego charakterze, liczne wiersze mniej doskonałe,
uboczne, niekiedy zbędne .
Utwory dramatyczne Staffa: Skart (1904), Godiwa (1906), Igrzysko (1909), To samo (1912), Wawrzyny (1912),
Południca (1920)
Igrzysko  uważa się za najpełniejszy wyraz staffizmu. Jest akcja, lecz mimo to  tragiczność tych dwóch dramatów
jest problematyczna (Brzozowski). Skarb  parabola urodzona z rozmyślań o ideale, Południca  dramat agrarny.
Najsurowszy i największy oponent Staffa  Brzozowski. Według niego i Karola Irzykowskiego, postawa Staffa była
stylizacją. Brzozowski przeciwstawia Staffowi (i innym artystom młodopolskim) woluntarystyczność i dynamiczną
postawÄ™ Nietzschego.
Staff stylizował, owszem, przybierał różne maski, ale był to objaw poszukiwania swego  ja . Pierwsze zbiory Staffa
są wynikiem wysiłku tworzenia różnych postaw, czekania na siebie  prawdziwego. Staff mimo wszystko wierzy do
końca w sens sztuki. Poezja jest dla niego wyzwaniem. Dążenie Staffa do jasności, do przezwyciężenia dekadentyzmu
symbolistów.
Staff nie był poetą zdolnym do zwięzłych syntez. Nieumiejętność dość surowej selekcji, dużo wierszy nieudanych,
słabych, kilka prawdziwych. Pisał cyklami.
3. DZIEC
DUSZY
Tylko dalszym ciągiem  snów , ale nie spełnia patetycznej zapowiedzi sonetu Dziwaczny tum., gdzie poeta buduje
kościół o jaskrawych malowidłach, dziwaczna katedrę we wnętrzu swej duszy. Symbolistyczny utwór (wyprzedza o
20 lat niewidzialne katedry w ludzkim wnętrzu z Elegii Duinejskich R.M. Rilkego). Zakończenie utworu,
charakterystycznym dla tego okresu twórczości wyznaniem.
2
Cały tom, jak i tom pierwszy, jest zapowiedzią, obietnicą, lecz jeszcze nie spełnieniem.
O życie moje! Bądz
mi święte i olbrzymie!  tymi słowami się kończy cały tom. Kontynuuje tomy nietzscheańskie.
Jeszcze niezdecydowany, niewolny od popularnych wtedy wierszy nastrojowych (niezasłużone uznanie Deszczu
jesiennego). Równocześnie są tu utwory wybitne, odpowiadające najlepszemu Staffowi: Życie bez zdarzeń, sonety:
Pokój wsi, Błogosławiona cisza wieczornej godziny  ich powszechność zawiera w sobie więcej poezji niż jego wizje
dynamiczne.
4. PTAKOM NIEBIESKIM
2 lata po Dniu duszy, wiele utworów  kontynuacją, wiele też zapowiedzi poezji wiejskich (potem: Ścieżki polne), ale
też i inne tony: sonet Dzieciństwo  sonet należący do najlepszych jego utworów, delikatny rysunek pełen drobnych
realiów, które na stale wejdą do liryki Staffa. Piosenka ulicznika  pełna wisielczego humoru i śmiałych obrazów (jak
u Rimbauda). Włóczęga, król gościńców  te dwa wiersze pobudzają poetów następnego okresu  piewców wiosny i
wina. W tym zbiorze pojawia się  wino  potem ulubiony rekwizyt liryki Staffa. Od wina  symbolu radości życia,
po wino Eucharystii.
Odkrywca złotych światów  chyba najpiękniejszy w tomie, dobroczynne wino kołysze do wiecznego snu Verlaine a -
wiersz mu poświęcony. Zapowiada go przetłumaczona przez Staffa piosenka Verlaine a Chanson d automne.
Nazwisko Verlaine a  w całym tomie, typowo verlaine owska atmosfera i nowy ideał poety niebieskiego ptaka,
włóczęgi, czciciela wina i kapłana codziennych, małych misteriów życia. Staff przekształca się w poetę
ewangelicznego. Modli się o zbawienie zbrodniarzy, słucha jęku  wyklętych zaułków .
Równocześnie w Dniu dzisiejszym ukazuje jakby negatyw przypowieści ewangelicznych i kończy utwór strofą, w
której Chrystus beznadziejny poszedł... zbawiać ludy.
Nowa kreacja nie wpłynęła tak na Staffa. Trwalsze okazało się inne wcielenie poety  nauczyciela cnoty i mistrza
piękna, tak jak to przedstawia w wierszu O nauczaniu cnoty, pojętej jako piękno i dobro. Staff jest nauczycielem zbyt
sceptycznym, aby czytelnicy mogli przyjąć jego nauki i przejąć się nimi naprawdę. Przemawia przez niego nie wiara,
lecz tęsknota za wiarą.
Wcielenie, autokreacja Staffa nie są prawie nigdy pełnymi stworzeniami. To wszystko czyni Staffa poetą
nowoczesnym.
Staff unika skrajności, staje zawsze pośrodku spraw ludzkich. Poczucie osaczenia i samotności wśród ludzi i
wszechświata, tak jak w wierszu Więzień zwierciadeł, jest czymś zupełnie wyjątkowym w poezji Staffa.
W Ptakom niebieskim zdobywa po raz pierwszy prowizoryczną pełnię.
5. GAA

y
KWITN
CA
Wydany trzy lata póz
niej. Ogólny ton jest odmienny. Pokusy poezji ewangelicznej i tutaj, ale zwycięża uroda ziemi.
Pochwała życia z całą jego przemijalnością, złem, smutkiem będzie w jego poezji dominowała. Ta pochwała życia z
jego wiedzą o okrucieństwie i daremnością wszystkiego, co żyje. To nie  wiedza radosna Nietzschego. Nie ma w
namiętności, zmysłu tragedii. Pochwała życia  tylko pogodzenie się z koniecznością cierpienia, pojednania z
nieuchronnym. Wie o względności poznania, wybiera nie walkę, lecz unikanie walki. Jego mądrość przypomina
mądrość stoików. Jego sztuka jest doskonale osadzona w tradycji wieków, jest statyczna. Klasycyzm tutaj na wpół
symboliczny, na wpół parnasistowski.
3
Pierwszy raz wpływ Baudelaire a  ojca modernistycznej poezji. W odmiennej jednak wersji (bo np. u Tetmajera 
krańcowość rozpaczy, gwałtowność, perwersyjność wyobraz
ni, w sposób dość prymitywny). Staff zmienia
sadystyczna i masochistyczną erotykę Kwiatów zła w hymn radosnego upojenia. Nawiązuje raczej do rzadkich
renesansowych tonów Baudelaire a. Twe złote włosy. Ale i ten hiperboliczny, zwycięski erotyk o włosach ukochanej 
wyjątkiem. Przeważają u Staffa wiersze miłosne w tonacji melancholijnej idylii:
W moim sercu róż kwitną kielichy  erotyk, zbanalizowane dawno przez poezję miłosną wszystkich czasów sztuczne
klejnoty przenośni grają autentycznym blaskiem, a powolne frazy mają melancholijną słodycz.
Krzyk  erotyk, pełen wspomnień, gniewny. Jakby próba odwrócenia popularnego wówczas wiersza Asnyka Ta łza, co
z oczu twoich spływa, nadanie wyrzutowi sumienia treści gniewnej i ironicznej. Pointa utworu stawia jednak pod
znakiem zapytania prawdę uczucia, o którym mowa: Najgłębszy smutek jest milczeniem,/ A skoro krzyczę tak, czym
smutny? Niejednoznaczność uczucia, podwójność świadomości lirycznej. Wrażenie czytelnika komplikuje się w ciągu
lektury na skutek nagłej negacji czy znaku zapytania, czy zawieszenia głosu, potęgując się w sposób nieoczekiwany.
W cyklu Radość i smutek szczęścia i chwili w tomie Gałąz
kwitnąca. Sprzeczności Staffa. bogactwo, ale i zbytnia
łatwość pisania. U Staffa chyba po raz pierwszy w liryce polskiej ukazana została niejednoznaczność uczuć, złożoność
myśli ludzkiej, podwójne dno życia i sztuki. Odwieczny temat liryki: przemijanie, znajduje tu bardzo skomplikowany
wyraz, i to, jakby z przekory, nie w cyklu Radość życia.
6. UÅšMIECHY GODZIN
Uśmiechy godzin są kontynuacją Gałęzi kwitnącej. Pewne motywy, charakterystyczne dla postawy Staffa, znajdują w
tym zbiorze wyraz jeszcze jaśniejszy i czysty. Pogoda, łagodna radość życia, krajobrazy sielskie, poczucie znikomości
przy wiedzy, że najmilsze jest to, co się traci! Motywy ewangeliczne tu konkretyzują się w takich wierszach, jak:
Skazaniec mój i Krysta spod płota.
7. W CIENIU MIECZA
Wydany w 1911r. Okres gdy Młoda Polska przeżyła dawno swoje apogeum. Tęsknota za ładem i umiarkowaniem
znajduje wyraz w nowych publikacjach poetyckich. Staff od początku stał w łagodnej opozycji wobec rozwichrzenia i
przesady Młodej Polski, teraz mistrzem dla neoklasycznych debiutantów. Jego język zachowuje nadal pewne zwroty
pseudoludowe i archaizujące, tak charakterystyczne dla polskiej moderny i tak bardzo szpecące urodę słownikową
Staffa. Ciekawą próbą rozszerzenia granic swojej poezji jest cykl Mali ludzie, rozwijający obecne w dawniejszej liryce
Staffa motywy i realia tak zwanej powszedniości. Poematy symboliczne  nieczytelne: Pęta, Pokutnik, Zdobycz, Pod
krzyżem, Śmierć włóczęgi.
8. A
AB
Dy
I LIRA
Nie wnosi nic nowego. Książka ta jest ostatnia przed I wojną światową.
9. T
CZA A
EZ I KRWI
W 1918r. wychodzi Tęcza łez i krwi  zbiór utworów publicystycznych, wrażeń z okresu wojny, refleksji, niekiedy w
formie odezwy poetyckiej lub ody. Wiersze te są świadectwem żywych reakcji poety na wydarzenia, jego
patriotyzmu, umiłowania wolności. Wizję wojny stara się zastąpić uczciwym rzemiosłem, stąd nagła inwazja
pseudoklasycyzmu, którego dotąd zdołał uniknąć.
10. ŚCIEŻKI POLNE
4
O wiele bardziej przekonywający sąd o wojnie, zwłaszcza w zamykającym tom utworze Głóg i tarnina. W zbiorze
tym często rezygnuje z przenośni symbolicznej, z alegoryzowania, tak częstego w jego praktyce poetyckiej. Na plan
pierwszy  opis zjawisk.  Sprozaizowanie utworów. Obserwacja, notowanie szczegółu, naturalistyczny niemal opis.
Podój, Wieprz, Kartoflisko, Gęsiarka, Chleb.
Sonet Wół  sonet o gnoju. Przy pomocy różnych zabiegów dostępuje wzniesienia w krainę poezji: gnój ma  dziką
Å›wieżość· potÄ™gi odwiecznej , dymi jak kadzielnica przed oÅ‚tarzami bogów pracy, pachnie  jak wszystkie wonnoÅ›ci
Arabii . Poeta podnosi rzeczy odrażające do rangi poezji.
11. SOWIM OKIEM, ŻYWI
C SI
W LOCIE, UCHO IGIELNE
Poetyka wzniosła, klasycznie już dla Staffa nastroje, formuły przemijania, szczęścia, zachwycenia.
Żywiąc się w locie kończy się Tryptykiem ewangelicznym, inscenizującym na nowo wydarzenia opowiedziane w
Ewangelii. Cały ten tom należy do najsłabszych tworów Staffa. Wszystko tu jest pozorne, bo nieprzekonywające.
Ucho igielne  regeneracja Staffa. Prawda wewnętrzna. Cykl wierszy religijnych. Religijność Staffa daleka jest od
wszelkiego dogmatyzmu. Miał raczej pragnienie wiary niż określoną wiarę. Był sobą wtedy, gdy  rozmawiał z
Bogiem jak równy z równym. Najlepsze są nie patetyczne sonety, lecz małe liryki.
12. WYSOKIE DRZEWA BARWA MIODU
Ukoronowanie poezji Staffa sprzed drugiej wojny. W latach, gdy się ukazywały, widziano w nich wpływy Skamandra.
Odnowa poezji w okresie XX-lecia międzywojennego odbiła się też w poezji Staffa. Patronował narodzinom nowej,
niepodległej poezji.
W Barwie miodu jeden z otwierajÄ…cych tom wierszy  ZÅ‚e przykazania. Jest tu jakby przeczucie zawalenia siÄ™ nie
tylko własnej poezji, ale również tych podwalin, na których opierała się dotąd rola poezji w kulturze. Utwór ten
powstał niedługo przed wybuchem wojny.
Staff, wbrew opiniom, był czuły na to, co się działo obok. W miarę lat zmienia się stosunek Staffa do siebie i świata,
zmienia się stopniowo, lecz radykalnie. Ironia, która pojawiała się już w dawniejszej jego poezji, teraz jest bardzo
częsta. Rzeczy oglądane są coraz częściej podwójnym spojrzeniem. Prawda, jeśli istnieje, jest absolutną obojętnością,
a więc jest nieprzydatną. Słuszność sprawy jest bronią zbyt słabą. Młodość szczęśliwa istnieje tylko we wspomnieniu.
Jedyną rzeczywistością jest  to, co po wszystkim pozostaje . Ironia nigdy zjadliwa, gniew Staffa dobrotliwy. Prawdy
Staffa nigdy nie sÄ… wstrzÄ…sajÄ…ce.
Jest też w jego twórczości dość utworów, które mogą się łatwo podobać  ulotnych wierszyków pełnych wdzięku, nie
wymagajÄ…cych trudu od czytelnika.
Tom Wysokie drzewa wydany w 1932r. Staff w pewnym okresie twórczości zaczyna sobie zdawać sprawę, że jego tak
zwana olimpijska równowaga nie jest do utrzymania wśród wstrząsów nowej epoki. Poszukiwania nowych form
wyrazu, przerzucanie się od wyrafinowanej barokowej formy do świadomie naiwnej prostoty.
Jeśli w Ścieżkach polnych panuje niepodzielnie wieś, wraz z jej wszystkimi dziennymi sprawami, w Wysokich
drzewach i w Barwie miodu pojawia siÄ™ miasto wraz z jego ludz
mi. Są to przeważnie ludzie wykolejeni lub dziwacy.
Dla poety miasto jest jak egzotyczna kraina. Odczuwane jest jako sztuczna natura w stosunku do  prawdziwej ,
dysponującej żywiołami przyrody wsi.
13. MARTWA POGODA
5
Liryka statyczna, zrównoważona, zdystansowana. Utwory o wojnie bardzo konwencjonalne. Martwe utwory
okolicznościowe. Klasycyzm poezji Staffa jest wyrazem jego wewnętrznej dyscypliny. Samoobrona przed sprawami
życia i historii, które są żywiołami.
14. WIKLINA
Ostatni wydany za życia poety tomik. Pełen odczarowywania wzniosłości. Zachwiane  serio tego zbioru. Jak uczynić
nam Giordana Bruna... od tego pytania zaczyna się wiersz o oficerze inkwizycji, po to, aby skończyć się barokowym
konceptem: ...on się uczcił płomieniami, / Którymi odział się na stosie. Pomnik Mickiewicza  materia ziemi, na której
stoi pomnik, i spiż, z którego został odlany, są wystarczającym pretekstem do gry poetyckiej. Żartem, konceptem,
autoironią teraz wzniosłość i grozę. Znajduje wyraz dla tego, co niewidzialne, materializuje abstrakcję. Co pewien
czas - lata i wieki kryją się po kątach biblioteki, jak niemi słuchacze. Stałości martwych rzeczy przeciwstawiony jest
mijający człowiek. Matka  matka kołysze nogą wspomnienie po dziecku.
Czas, który dotąd był u Staffa dniem, godziną, chwilą, staje się teraz potęgą niwelującą (Czterdziestolecie  Dziewięć
muz).
15. DZIEWI
Ć MUZ
Tu najpełniejszy wyraz względności czasu (wyraz
ne odwrócenie i przestawienie następstwa czasów). Staje się anty-
Staffem. Ekspresjonizm (zapowiedzi były wcześniej, lecz w tym tomie  najdobitniej). Porzucenie klasyczności.
II. RYS BIOGRAFICZNY:
Życie jego było spokojne i równe, bez wielkich wstrząsów  jak jego poezja. Urodził się w 1878r. we Lwowie, pod
zaborem austriackim. Studia zaczął na wydziale Prawa i Administracji, ale po 2 latach przeniósł się na romanistykę.
W 1898 przebywa jakiś czas w Krakowie, stolicy ówczesnej literatury i sztuki polskiej, i tu debiutuje w piśmie
akademickim  Młodość  . 3 lata póz
niej ukazuje się pierwszy tom poezji Sny o potędze. Staff debiutuje w okresie
triumfu modernizmu i Młodej Polski. Wyjeżdża do Paryża, skąd wraca do Lwowa. Tu podczas działań wojennych w
r.1915 spłonęła po raz pierwszy jego biblioteka. Jako jeniec cywilny przebywa w Charkowie, gdzie nie przestaje pisać
i wydawać książek. W 1918r. wraca do Lwowa, przenosi się do W-wy i tu przebywa w ciągu całego dwudziestolecia.
W latach okupacji daje wykłady konspiracyjne. Pisze wtedy Martwą pogodę. W czasie powstania 1944r. traci
powtórnie mieszkanie i bibliotekę. W latach 1946-4949 mieszka w Krakowie. Umiera w 1957 r. w Skarżysku-
Kamiennej. Jego życie było skromne, często ubogie. Był obywatelem powszedniego dnia i metafizyczne odczuwanie
egzystencji było obce jego naturze. On raczej oswajał wrogie człowiekowi żywioły i dobrodusznym uśmiechem
usiłował rozbroić grozę i obcość innych wymiarów.
Mimo zaszczytów (przynależność do Akademii Literatury, doktorat honoris causa na UJ  1949)  sława cicha. Dla
debiutujących w XX-leciu, Staff symbolem ciągłości poezji. Liczono się z jego zdaniem, wielbiono jego lirykę.
Uwielbienie Tuwima dla Staffa. Miłość i zaufanie młodych. Staff umiał zachować równowagę, pogodę wśród
cierpień. Jak Kochanowski wyrażał często smutek.
6