W. Syrokomla, Wybór poezji, BN.
Syrokomla Władysław, właściwie Ludwik Kondratowicz (1823-1862), polski poeta. 1841-
1844 pracował w zarządzie dóbr poradziwiłłowskich w Nieświeżu. 1844 dzierżawca wioski
Załucze nad górnym Niemnem, skąd przeniósł się do Borejkowszczyzny pod Wilnem, by
1857 osiąść w tym mieście. 1861-1862 współredaktor Kuriera Wileńskiego. Uwięziony za
udział w manifestacji patriotycznej, 1861 osadzony przymusowo w Borejkowszczyz
nie.
Był poetą bardzo popularnym i cenionym we wszystkich zaborach. Debiutował 1844 w
Athenaeum gawędą Pocztylion. Uznanie przyniosły mu Przekłady poetów polsko-łacińskich
(tom 1-6, 1851-1852), następnie Gawędy i rymy ulotne (1853, poczet 2-6, 1854-1860),
Urodzony Jan Dęboróg (1854), zbiór wspomnień i szkiców historyczno-obyczajowych
Wędrówki po moich niegdyś okolicach (1853), Janko Cmentarnik (1856), Nocleg hetmański
(1857) i in. Także m.in. poematy (Margier 1855, Ułas 1858), nawiązujące do twórczości
ludowej wiersze (Poezje ostatniej godziny, 1862), dramaty historyczne, utwory satyryczne.
Pośmiertnie opublikowano: Wybór poezji (tom 1-3, 1923), Wiersze i gawędy (1957), Wybór
poezji w serii Biblioteki Narodowej (1970), Poezje (1974).
Wstęp
1.Syrokomla posługiwał się nowym, w epoce romantyzmu, gatunkiem gawędy szlacheckiej.
Była szczególnie popularna po upadku powstania listopadowego, głownie dlatego, że
stanowiła rodzaj pewnej ucieczki w kraj pogodnej iluzji, sarmacką rzeczywistość. Przyczynił
się do tego m.in. Jan Chryzostom Pasek, którego Pamiętniki wydane w 1836 roku oczarowały
Polaków, zaciekawiając gawędziarskim tokiem opowiadania. Znaczące jest tutaj dzieło
Rzewuskiego Pamiątki JPana Seweryna Soplicy cześnika parnawskiego.  Artyzm
Rzewuskiego święcił rzeczywiście triumfy i gawędy cześnika parnawskiego uroki rzuciły na
czytelników, bo świat szlachty konfederackiej i palestranckiej przedstawił się tak tradycyjnie
dobry, a nawet szlachetny, że dużo silniej niż Pan Tadeusz obrócił lice czytelników ku
przeszłości . Inne to Obrazy litewskie I. Chodz
ki (+ Pamiętniki kwestarza); Gadu-gadu S.
Witwickiego, Kontuszowe pogadanki K. Gaszyńskiego. Obok nich  prozą stanęli do apelu
poetycy głosiciele szlacheckich obyczajów i przygód(W. Pol). Gawęda pochodzi z kresów
litewsko-ruskich. Syrokomla przyjął termin gawęda w nieco innym znaczeniu niż epiczna
opowieść zbliżona do noweli. Odtąd miała nieco rozszczepiony charakter. Gawędy S. różniły
się od tych typowych staroszlacheckich, to nie były szkice, nowele czy opowiastki, lecz
krótkie opowiadania skonstruowane na motywie jakiejś niezwykłości lub cudowności, co
dodawało nerwu tokowi akcji. Gawędy są krótkie i zwarte w konstrukcji, po kilkadziesiąt
wierszy(1 wyjÄ…tek- 700wierszy)Tematyka jest jednak wyjÄ…tkowo nieszlachecka, raczej
gminna, żebracka, opowiadana z perspektywy dziecka, żebraka itp.
Najdłuższa gawęda z tradycji polskiej to spowiedz
starego osocznika Chodyki przed sÄ…dem w
Słucku, któremu przewodniczy książę wojewoda (Radzwiwiłł). Kiedyś Chodyka
sponiewierany i skatowany przez służbę łowczego, zabił go ciosem topora. Uciekł w puszczę
i po 30 latach życia na bezludziu staje przed sądem. Jest to spowiedz
bogata w przygody i
1
refleksje bohatera, kończąca się pokutą w słuckim monasterze. [Podobną historię opowiada
jedna z gawęd w Pamiątkach Seweryna Soplicy; o bogatym szlachcicu, który zakochał się w
swojej siostrzenicy i z nią zamieszkał(bezprawnie);sąd skazał go na gardło, ale skazany uciekł
na Węgry, po latach wrócił prosząc o wyrok, ponieważ nie mógł znieść wyrzutów sumienia,
że niegdyś gardził prawem ojczystym--> dowód na siłę prawa w Polsce, poczucie ważności
wyroku sÄ…dowego. Historia ChodykiÄ…ð potÄ™ga sumienia i jego wyrzutów. GawÄ™da o prostym,
białoruskim chłopie Chodyce podkreśla moralną siłę jego czynów, stygmat człowieczeństwa
w poniżonym słudze dworskim(nie tylko w szlachcie). Chodyka nie była manifestem
demokratycznym, a raczej wyrazem szacunku dla starej tradycji chrześcijańskiej, z
zachowaniem wydz
więku nowoczesności i demokracji.
Nastawienie społeczne gawęd wiąże się ze zróżnicowanie ludności kresowej, którą w
XVIII/XIX wieku w dużej mierze zamieszkiwała szlachta zaściankowa lub nawet biedniejsza-
czynszowa. Syrokomla stawał się pisarzem  ludu szaraczkowego (dołów szlacheckich).
Syrokomla powiązał w gawędach sentymentalizm z ludowym balladowaniem, co
spowodowało, że jego twórczość była bardzo dobrze odbierana. Szereg krótkich ballad
załuckich rozpoczętych Pocztylionem nawiązuje do definicji ballady podanej przez
Mickiewicza, bo jest opowiastką z życia pospolitego, ożywioną dziwnością ze świata rom.,
opiewana tonem melancholijnym, w stylu poważna, w wyrażeniach prosta i naturalna.
Tamaty pochodzą z wierzeń ludowych, ich cudowność S. traktował dosłownie(jak w
Błogosławionym, Sadochu, Trzech gwiazdkach, O skarbcu zaklętym, Zaścianku Podkowa)
lub jako niezwykły zbieg okoliczności(Chodyka, O chwale bożej i królewskiej, Kradzione,
Zalotnicy). Cudowności nie broni poeta, jak u Mickiewicza, ale żebrak, szarak szlachecki,
dawniejszy strzelec dworski itp.
Artyzm gawęd nie był wyszukany. Akcję opowiada narrator, bohaterowie są skonstruowani
prosto, nieskomplikowanie, nie sÄ… moralnie z
li, opowiadane zdarzenie również jest raczej
niewyszukane. Gawęda jest bardzo swojskim utworem, ludzie się z nią identyfikowali, bo
dotyczyła ich niejako bezpośrednio. Tło akcji również jest im doskonale znane, ich regiony.
S. wykorzystywaÅ‚ przysÅ‚owia i mÄ…droÅ›ci narodoweÄ…ð moraÅ‚ utworu szedÅ‚ po linii swojskich
poglądów, podkreślających poczucie godności szaraczków(to się bardzo podobało). Poeta
używał formy wierszowanej, która powszechnie była uważana za wyznacznik poetyckości.
PosÅ‚ugiwaÅ‚ siÄ™ piÄ™cio- oÅ›mio- i dziewiÄ™ciozgÅ‚oskowcemÄ…ðenergiczność, dynamiczność, żywy
tok akcji.
Syrokomla był nazywany lirnikiem wioskowym, głownie dlatego, że pisał dla  przezroczystej
piersi słuchacza, a ten go doskonale rozumiał i równie dobrze odczuwał. Terminy: gawęda i
rymy ulotne S. wprowadził celowo, aby obniżyć wartość utworów, bagatelizując ich
artystyczną obróbkę. W jego utworach brak typowej dla romantyków liryki miłosnej. Mówiąc
o sobie, jako twórcy, poecie mówił: lirnik wioskowy, grajek wioskowy. Był poetą
pseudonimowym; jeżeli naprawdę wyrażał siebie to pod jakimś pseudonimem(Fragmenta o
Filipie z Konopi)Ä…ð nieco przejaskrawiony, ale wierny autoportret poety.
JÄ™zyk SyrokomliÄ…ðpolszczyzna nieÅ›wiesko-miÅ„skiego regionu. Niestety na skutek poprawek
korektorskich i cenzorskich większość nieprawidłowości, które wiązały się ze szczególnymi
2
przyzwyczajeniami poety, są niemożliwe do wykrycia. Na pewno jego język charakteryzował
się miękką wymowa i prowincjonalizmami( żbiera, nazwisko, z
miany, z
liczny, cieleśne,
radośny, właśna). Cechy regionalnej wymowy łączą się także z odmianami morfologicznymi(
ta zacisz, ta łuczywo, ta baśnia, ta straża).Pojawiają się wyrazy białoruskie, np. połatka,
skazki. Błędy składniowe: użycia Cel. W miejscu B.: co ci boli, bo mi krzywda w oczy kole.
Poeta używał języka jako środka charakterystyki indywidualnej. Język Syrokomli był raczej
prosty, swojski w przeciwieństwie do szkoły romantycznej przed 1830r. Posługuje się także
stylizacją na język XIV wieku; używa form archaizowanych: ziemica, pohaniec, chrobry; oraz
form deklinacyjnych(N.lmm) bóstwy, ciosy, pręgi. W rezultacie odchylenia od literackiej
polszczyzny, nie utrudniając wcale zrozumienia tekstu, pełnią rolę zamierzonego
urozmaicenia. S. nie lekceważył budowy stroficznej, jego teksty miały bogatą rytmikę i
melodyjność. Dlatego wiele jego utworów opracował Moniuszko i spopularyzował je w
swoich Åšpiewnikach domowych.
S. dokonał kilku przekładów: łacińskich(Janiciusa[elegia VII z ks.I i II], Kochanowskiego,
Sarbiewskiego[oda XX]), przekłady tekstów Heinego, Puszkina, Rylejewa i
Szewczenki[topól].--> bierze na warsztat to co mu się podoba i jest zgodne z jego
przekonaniami.
Wydanie dzieł Kondratowicza przygotował Wincenty Korotyński( 10 tomów- 1872r.
);dysponował pierwodrukami oraz rękopisami od rodziny poety. Swoje wydanie nazywał
zupełnym, ale wiedział, że wiele teksów nie ma, a niektórych nie może wydać ze wzgl na
cenzurę. Póz
niej stopniowo ukazywały się poszczególne utwory S. , które pochodziły z
prywatnych zbiorów Korotyńskich. W 1914 roku miał być wydany tomik  Niewydanych
poezjach Ludwika Kondratowicza . Wersja Bn opiera siÄ™ na wydaniu z 1872r.
Nie zachowano ortografii oryginałów( pochylone e, podwajnie spółgłosek ss, np. profesor,
usunięto x, z wyjątkiem examen). Zachowano właściwości fonetyczne i morfologiczne,
charakterystyczne dla autora: proba, jagódki, z
biera, z
liczy itp. InterpunkcjÄ™ zachowano, z
drobnymi wyjÄ…tkami.
Wybór poezji skłąda się z 3 części: Rymy ulotne: Dedykacja gawęd gminnych
Litwinom,Lirnik wioskowy, O moim starym domku, Do..,Oracz do skowronka, Pogrzeb
młodego rolnika, Rok w pieśni, Dobre wieści, Do J.I. Kraszewskiego, Co umiem nakreślić, W
imionniku Stanisława Moniuszki, Do A.P, Pielgrzyzm u kresu wędrówki, Hymn do
Najświętszej Panny w Ostrej Bramie, Do lumianrzów mojej parafii, Nagrobek obywatelowi,
Hulaj dusza!, Dzwony na głuchych, Czy jeszcze gawędy?, Święty Piotr, Wyzwolenie włościan,
Sachar- Maroz, Śmierć słowika, Sen i kabała, Cupio dissolvi, Owidiusz na Polesiu, Orszak
pogrzebowy, Melodie z domu obłąkanych, Do poległych pod Książem;
3
 Gawędy: Pocztylion, Kradzione, Lalka, Zaścianek Podkowa, Dokumenta, Pan Marek w
piekle, Urodzony Jan Dęboróg, Szkolne czasy, Kęs chleba, Fragmenta o Filipie z
konopii,Kapral Terefera i kapitan Szerpentyna, Iluminacja, Ułas, Księgarz uliczny;
Przekłady: Janicus, Ks. II Elegia VII, ks. I Elegia VII; M.K.Sarbiewski Oda XX, P.J
Beranger: Stary kapral;Podróż na księżyc, T.Szewczenko Topól, N.A. Na Wołdze.
Streszczenia kilku utworów
"Melodie z domu obłąkanych", cykl poetycki (6 utworów) Władysława Syrokomli,
datowany w Borejkowszczyz
nie w 1861, pierwodruk w "Poezjach ostatniej godziny" w
Warszawie w 1862. Forma monologów pacjenta  domu obłąkanych" wprowadza atmosferę
dziwności, w której fantazje bohatera lirycznego uzyskują rozmaite odcienie uczuciowe: od
rzekomej megalomanii (I) do poczucia bezsilności (V), od ironii sarkastycznej (IV) po
melancholijną autoironię (I i VI); przyjęcie postawy czującego i mądrego szaleńca umożliwiło
wieloznaczną, gorzką krytykę  nieczułego" świata ludzi zdrowo myślących i przemycenie - w
warunkach zaostrzenia kontroli policyjnej przed 1863 - treści niecenzuralnych: protestu
przeciw wszelkiej przemocy (m. in. przeciw wyzyskowi Murzynów amerykańskich), przeciw
porządkowi świata, w którym mali drapieżnicy znajdują obrońców w przedstawicielach
władzy (V), przeciw bezduszności oficjalnej nauki (IV); przepis na miksturę diabelską, którą
 W sto lat trzy razy niech ludzkość bierze, A będzie zdrowa", odczytać można jako wyraz
przekonania o nieuchronności rewolucji. Cykl "Melodii" należy do najdojrzalszych osiągnięć
w twórczości Władysława Syrokomli.
Utwór  Lalka (liryk wiejski) Władysława Syrokomli , w którym wypowiada się mała
dziewczynka, bawiąca się lalką. Podczas zabawy poucza ją oraz tłumaczy zawiłości świata.
W wierszu ukazana jest dotychczasowa problematyka społeczna ( nierówność panów i
chłopów, hierarchia społeczna). Czytelnik widzi to oczami dziecka dziewiętnastowieczną
rzeczywistość oraz to, jak tłumaczy niektóre problemy. W wypowiedziach dziewczynki
można zauważyć dwie teorie; tłumaczenia wpajane przez osoby dorosłe oraz jej własne
odczucia (ma dobre i współczujące serce). Z  tłumaczenia lalce świata czytelnik może
odtworzyć, jak żyli szlachta i chłopi, jak traktowano wówczas podwładnych, a także, jak
wyglądało wychowywanie dzieci. Państwo z rodzin szlacheckich chadzali do kościoła i
modlili się po francusku. Podmiot liryczny uznaje to za słuszne postępowanie, ale o ważne
rzeczy pragnie prosić Boga po polsku. Uważa, iż pieniądze są największym marzeniem jej
rodziców, więc naiwnie prosi o nie Stwórcę. W oczach dziewczynki chłopi są  (...) brudni,
brzydcy, pijani(...) , ponieważ nikt ich nie lubi. Nie rozumie politycznych zależności
pomiędzy dwoma warstwami społecznymi, więc sądzi, że zasłużyli sobie na taki los. Zdradza
jednak swoje współczucie; obiecuje, że w swym dorosłym życiu nie pozwoli na to, aby
głodowali, a także modli się o chleb dla wszystkich. Dziecięcy sposób postrzegania i
4
rozumowania, również naiwne interpretacje stały się pretekstem do ironicznego ukazania
nierówności oraz niesprawiedliwości społecznej.
Kradzione- przypowieść szlachecka(podsłuchane)
- opowieść o synu i ojcu,
-syn ma bardzo lepkie rączki, jest leserem, nie chce mu się pracować, woli ukraść,
pokombinować, aby łatwiej cos zyskać i się nie wysilać, proponuje ojcu, że na Tłusty
czwartek ukradnie woła od sąsiada, aby było co jeść, wyznając zasadę, że kradzione nie
tuczy,
- ojciec pozornie się na to zgadza, ale w tajemnicy przed synem kupuje woła od sąsiada, a
wieczorem razem z nim idzie go ukraść,
- ojciec zaproponował, że oznaczą sobie obwód w pasie, a by zobaczyć kto z nich utyje,
codziennie spożywali potrawy z mięsa  skradzionego woła
- w tym czasie sąsiad cały czas udawał, że szuka skradzionego woła, syn miał wyrzuty
sumienia, dręczył się, martwił się czy to się nie wyda, tymczasem ojciec smacznie jadł,  Syn
był młody i zdrowy jak dębina krzepka, ojca wiek zniszczył i znoje; lecz kiedy zjedli wołu-
syn wysechł jak szczepka, a ojciec utył we dwoje .
-morał: male parta do czarta(z
le nabyte szkodzi).
Zaścianek Podkowa (gawęda szlachecka z 1812 roku, rozmowa podróżnego i żebraka)
W gawędzie tej autor chciał opowiedzieć o litewskiej szlachcie zaściankowej, jej
przestarzałych wyobrażeniach, sposobie myślenia itd.
-żebrak przestrzega podróżnego, ze nie można paść koni na tej łące ani poić w rzece,
ponieważ należała do przodków żebraka, kiedy jeszcze 30 lat temu stał tam zaścianek
Podkowa, teraz jest to miejsce przeklęte i każdego, kto się tu zapuści czeka zguba, jes to
pomsta boża za to co się stało przed laty,
-zaścianek zamieszkiwała szlachta czynszowa, natomiast za lasem znajdował się dwór,
szlachta żyłą z nim w zgodzie, służyła pomocą w walkach,
- wszystko się zmieniło, kiedy głos  braci szlachty nie był potrzebny na sejmikach, stali się
niepotrzebni magantom, podniesiono czynsz, stosowano represje(wyjmowanie okien z domu
zimÄ…),
-wspomnienie wojny napoleońskiej, ciężkich warunków,
-żebrak opowiada o powrocie swojego brata Stefana, który robił karierę we Francji, w
wojsku,
5
-opwiada o układach hrabiego z agronomem, zmianą polityczną, jest tu zawarty patriarchalny
pogląd czynszownika na rolę właściciela wielkich folwarków wobec chłopów i ubogiej
szlachty:  nasze pany to taka matka, co tylko miody ssie do ostatka! A kiedy chciwość wstąpi
mu w oczy wygna swój ród roboczy ;  nasi starce W dobrej otusze weszli do Sali i za kolana
hrabię ściskali. A gdy się z płaczem boleść przekłada, gdy proszą wesprzeć ich biedne siły,
przerwał im mowę ptaszek nie lada, Pański służebnik z Niemiec przybyły; zwał się
Agronom(Bóg wiedzieć raczy , czy to nazwisko, czy urząd znaczy). [& ] wygnawszy szlachtę
folwark założę
- w dzień Wielkanocy upłynął termin najmu dzierżawczego, szlachtę wygnano, rozżalony
starzec podpalił osadę, szlacha się wyniosła,
- potem hrabia nie miał pożytku z ziemi po szlachcie, ponieważ nie wiodło mu się, boża
niełaska go dotknęła, dlatego hrabia postanowił pozostawić to miejsce pustkowiem, na straży
jest to UROCZYSKO POMSTA
KAPRAL TEREFERA I KAPITAN SZERPENTYNA( gawęda żołnierska)
(terefera-od terefere-porzekadło, coś takiego jak kiltuś bajtuś)
Gawęda skłąda się z 31 zwrotek, które kończą się powiedzeniem:  Jezu Chryste, Panie miły,
Terefere tatuleńku! . bohaterem jest tytułowy Terefera, którego przezwisko pochodzi od
ulubionego powiedzonka. Historia opowiada o losach wojaków, narrator skupia się na
kapitanie Szerpentynie, który został ranny w nogę, był on bardzo groz
ny, siał postrach w
oddziale, nawet jak był ranny i leżał półprzytomny, wyznaje swoją ostatnią wolę Tereferze,
na którego się też mocno wkurzył jest to utwór nieco komiczny, opowiada historyjkę
żołnierską z 1812 roku.
***
GAW
DA SZLACHECKA-[Syrokomla uprawia jeszcze gminnÄ…, ludowÄ… ,regionalnÄ…,
żebraczą , żołnierską (znany utwór Kapral Terefera i kapitan Szerpentyna), historyczna)]
Gawęda, gatunek prozy epickiej (narracyjnej), wywodzący się z opowiadań ustnych,
zachowujÄ…cy takie ich cechy, jak swobodny styl, luz
na kompozycja, bezpośrednie zwracanie
się do słuchaczy (czytelników), dygresje i językowe makaronizmy. Gawęda szlachecka
pojawiła się w formie pisanej w 1 połowie XIX w., a jej najwybitniejszymi twórcami stali się
I. Chodz
ko i H. Rzewuski (Pamiętniki Soplicy). Oddziałała także na poezję, np. na Pana
Tadeusza A. Mickiewicza i poematy W. Syrokomli. W prozie póz
niejszej bywała
naśladowana lub stylizowana, m.in. przez K. Pruszyńskiego i M. Wańkowicza.
Gawęda  Urodzony Jan Dęboróg jest swoistym odpowiednikiem Przygód Benedykta
Winnickiego Wincentego Pola, a zarazem jakby replikÄ… na nie. Syrokomla nie traktuje
przeszłości szlacheckiej jako sacrum, z którym obcuje się bezrefleksyjnie. Gawędy mają
6
zawierać proste prawde życiowe wskazujące jak należy postępować ( inne znane to: O
Zabłockim i mydle, O Filipie z konopii, pan Marek w piekle). W gawędę bardzo często
wplecione wskazania moralne, czasem wręcz podporządkowywanie relacji o wydarzeniach
sensowi dydaktycznemu. Gawęda wierszowana stała się poetyckim odpowiednikiem
literatury popularnej nastawionej na współrozumienie z odbiorcą. Obejmowało ono
serdeczną geografię kraju, jego historyczną przeszłość i teraz
niejszość ,zawsze domową,
dostosowaną do wiedzy czytelnika o jego powiatowym świecie, a także do jego możliwości
obcowania z poezjÄ… bliskÄ… codziennemu gadaniu
TREŚĆ: [narratorem Jan Dęboróg]
Tytułowy Jan Dęboróg , to syn szlachcica- Pawła Dęboroga [Dęboróg to nazwa
herbu].Utwór zaczyna się  Przedśpiewkiem do Litewskiego Czytelnika , autor zwraca się w
nim do Litwy, wychwalając jej zalety i jednocześnie zapowiadając temat utworu. Słowami 
Więc nie chcąc odpowiedzi brać na własną głowę,/Żem coś zmyślil,lub dodał w powieści
osnowę,/A pragnąc w całym kształcie oddać te gawędę,/Własnymi jego słowy opowiadać
będę - stylizuje wypowiedz
na gawędę szlachecką autorstwa Jana Dęboroga.
Ojciec Jana , Paweł chce zapewnić synowi edukację. Gloryfikuje nauczanie jezuitów (
w Polsce zakon i ich nauczanie zniesione w 1773 roku) , a system nauczania po reformie
uważa za mało wartościowy. Postanawia więc powierzyć edukację Jana księdzu
Definitorowi, który doskonale zna łacinę. Jednak z księdzem łączy go różnica zdań- od
dłuższego czasu Definitor namawia go by oddał sąsiadom  Brochewiczom zabrane niegdyś
przez przodka podstępem ziemie( ów przodek-Rotmistrz, butny szlachcic, po wojnie ze
Szwedami podstępem przesunął kopiec graniczny, spalił dokumenty świadczące na korzyść
sąsiada i przekupił sędziów w procesie).Jego maksyma to:  do końca świata /Herb się
Dęboróg z Brochowiczem nie zbrata . Postanawia jednak przełamać dumę ;udaje się do
księdza, ten zgadza się nauczać Jana pod jednym warunkiem- nie będzie traktowany jak
szlachcic, będzie pomagał księdzu w pracach domowych i w polu. Wywołuje to oburzenie
ojca Jana, który uważa, że  ... herbowe dziecko/winno zawsze zachować powagę
szlachecką/wobec gminnych plebejów.. . Powołuje się przy tym na historię Wojewody, który
podczas polowania spadł z łodzi do jeziora i zaczął tonąć. Uratował go chłop Hryćko.
Nazajutrz na uczcie , gdy wojewoda słyszy opowieść ,że został wyciągnięty z wody za włosy
krzyczy : Śmiała mię chamska reka dzierżyć za czuprynę! i karze wymierzyć  śmiałkowi 
100 batów ( póz
niej zwalnia go też z pańszczyzny i daje mu 30 mórg ziemi;). Ksiądz i
oddany na nauki do księdza, dni mijają mu na nauce i pracy w polu. Bardzo przywiązuje się
do wychowawcy, konwencja sielankowa. Nie czuje swojej inności, czy wyższości nad
chłopstwem, zaniepokojony ojciec w końcu odbiera go od księdza i posyła na nauki do
szkoły. Po ukończeniu szkoły syn wraca , główą rozrywką jego stają się polowania, jest
pociechą ojca;). Pewnego dnia jednak zapędza się za daleko podczas łowów i trafia do
dworku sąsiadów Brochewiczów. Tam w ogrodzie dostrzega  hożą dziewoje :D- Zosię i
oczywiście się zakochuje. Poznają się, dziewczyna odwzajemnia uczucie, zaczynają się
potajemne spotkania, Jan bywa też częstym gościem u Brochewiczów ( Zosi i jej matki-
wdowy). Dziewczyna wyznaje uczucia do jana matce-zabrania im się spotykać; przodek
7
Dęboroga odebrał ich rodowi podstępem niegdyś ziemię, to już 300lat niezgody.Jan też nie
miał odwagi powiedzieć o swoim uczuciu ojcu. Zrozpaczony wracając do domu spostrzega
widmo Rotmistrza( tego, który odebrał niegdyś tą ziemię),który zwraca się do niego słowami
 Oddaj coś winien! i pokazuje na siedzibę Brochewiczów. Wraca do domu, dostaje gorączki,
ciężko chory 7 dni, czuwają przy nim ojciec i ksiądz Definitor. Gdy wraca do zdrowia,
Opowiada ojcu o strasznym widzeniu, okazuje się, że tamten też miał takie 3 w życiu. Ksiądz
znów próbuje namówić Pawła by oddał zabraną niegdyś ziemię, ten nie zgadza się. Ksiądz
jednak przekonuje go ,opowiadając swój sen o śmierci Rotmistrza i o tym,że ostatnią wolą
Rotmistrza było naprawienie krzywd, które wyrządził Brochewicza i oddanie zabranej ziemi
przez potomków. Ukazywanie się zjawy Rotmistrza ksiądz tłumaczy brakiem spełnienia jej
ostatniej woli . to przekonuje Pawła, zgadza się oddać ziemię, jednak nie wie jak ma to
zrobić (honor szlachecki). Ksiądz (który słyszał mamrotania chorego Jana o Zosi) namawia
go by opowiedział o miłości ojcu. Wszystko kończy się happy-endem  Jan pobiera się z
Zosią , oddaje ziemię, mają 3 dzieci, widmo się już nie pojawia.
***Urodzony Jan Dęboróg:
- wg J. Krzyżanowskiego => stosunek do Pana Tadeusza: uproszczenie do granic możliwości
motywów mickiewiczowskich, prymitywnie przejęte schematy kompozycyjne
(charakteryzacyjne lub sytuacyjne)
- idee: nawiązanie do tradycyjnej opowieści szlacheckiej -> obraz staropolskiego domu,
wychowania, obyczajów (nie wyszło jednak) :
* ojciec bohatera to ciemny szlachcic starej daty, o chciwym sercu i przewrotnym sumieniu
* przeciwieństwem ojca jest ksiądz pleban, ewangeliczny demokrata, russowski pedagog;
jego życiowa misja => nakłonienie ojca Dęboroga, do naprawienia krzywdy wyrządzonej
Brochowiczom
* tryumf staropolskiej religijności
- wymowa: naprawa krzywdy pozorna, bo to tylko wybieg moralny, jak w Panu Tadeuszu
* Jan Dęboróg żeni się z młodą Brochowiczówną, dzięki czemu nieprawni dzierżyciele
posiadłości zyskują cały majątek w prawny sposób
* szkoła klasztorna: nie że ważne, że nauka u jezuitów, i tak nie wiadomo na kogo wyrośnie
młode pokolenie
- gawęda
Pocztylion- gawęda gminna
-pocztylion(woz
nica karetki pocztowej, która przewoziła podróżnych i pocztę) siedzi
strapiony, narrator prosi go, aby opowiedział dlaczego taki jest już od 2 lat;
- bohater opowiada o tym, że zakochał się w jednej dziewczynie, wstępował często do jej
wioski
8
- raz pisarz poprosił go aby zawiózł pilną wiadomość, ale jemu nie za bardzo się chciało,
koniec konców jednak pojechał ale usłyszał dziwny obcy głos zachęcający go do tego, aby
pojechał do swojej dziewczyny, ten się przestraszył i próbował jak najszybciej uciec oraz
zagłuszyć głos zjawy,
-kiedy był już niedaleko domu koń się zatrzymał, stanął dęba, bo na drodze leżała m6artwa
kobieta, rozpoznał w niej swoją dziewczynę.
Cupio Dissolvi:
- przypadek konwencjonalny => artystycznie martwego użycia formy monologu
- Tematyka religijno-ascetyczna
- nie jest to wyraz osobistych przeżyć poety, choć tak uznali badali, zaliczając go do jednego
z najgłębszych dzieł Syrkomla
- nie utworzona myśl wiersza, ale zglossowana z cudzej myśli
- sparafrazowane tu znanej z pogańskich misterii i chrześcijańskiej mistyki koncepcja o ciele,
jako więzach duszy
- tytuł z listu św. Pawła do Filipensów (Cupio dissolvi = pragnę być rozwiązany)
- monolog nie jest ani liryczny, ani obiektywny, stąd banalność i nieudolność pewnych strof
-  gwałt tematu => skarga św. Pawła, przełożona na żal romantyka z powodu niemożliwości
poznania świata pozazmysłowego (przemiana myśli religijno-mistycznej, w myśl świecką)
- skarga na miłość  cielesną , nawiązanie do póz
nego, niemieckiego romantyzmu
- wiersz miał wyrażać pragnienie zniszczenia własnej cielesności
- obsesyjna myśl o rozkładzie ciała w mogile -> przewrotny przejaw kultu życia
3) Wyzwolenie włościan:
- monolog subiektywny (poeta przemawia bezpośrednio), w celu pokazania  świetnego okazy
politycznej retoryki
- retoryczny patos wiersza potwierdzony tradycjami romantycznej inwektywy politycznej
- pierwsze strofy => poeta kryje siÄ™ przed patriotycznym gniewem, pozornie chwalÄ…c
rodaków za rozum i ludzkość
- w ostatniej strofie poeta zrzuca maskę i do głosu dochodzą jego prawdziwe myśli, w których
dowiadujemy się, że Litwini to naród bezduszny, dlatego podmiot liryczny, nie chce być
jednym z nich
9
Lalka. Gawęda dziecinna.:
- monolog obiektywny -> (forma twórczości ludowej, polegająca na tym, że wiersz jest
pomyślany jako wypowiedz
przedstawionej osoby, zwierzęcia, zjawiska przyrody, czy też
martwego przedmiotu); pozwolił na ukazanie naiwności dziewczynki, co miało podkreślić
ironiczny kontrast z rzeczywistością dorosłych
- pozorny dialog -> pierwiastki dramatyczne -> społeczna satyra
- wiersz oparty na psychologii dziecka
Sachar-Maroz:
- satyra polityczna
- wiersz niezwykle oryginalny, w mniemaniu badaczy
- ton liryczno-satyrycznej publicystyki Tuwima i Gałczyńskiego
- tematyka polityczna wyrażona w prosty sposób
- brak skomplikowanych konstrukcji
- V strof, cztery ostatnie kończy zwrot: Sachar-Maroz
- nie można zbyt łatwo uwierzyć we  wiosnę panującą jedynie pozornie w Polsce
- trzeba spojrzeć prawdzie w oczy i zobaczyć, co naprawdę dzieje się w państwie
- podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do narodu polskiego, z prośba o trzez
we
spojrzenie na sprawÄ™
Lirnik wioskowy:
- podtytuł: Sielanka
- podmiot liryczny opiewa uroki sielskiego życia
- użycie środków typowych dla twórczości ludowej
- forma gawędy, w której podmiot liryczny wyraża poparcie dla chłopów i szlachty
zaściankowej
- pomimo podtytułu, utwór jest pieśnią
- utwór składa się z IV zwrotek, każda rozpoczyna się bezpośrednim zwrotem do liry
- często używany przez Syrkomla motyw liry dziada-pieśniarza (symbol ludowy)
10
Władysław Syrokomla
Władysław Syrokomla to pseudonim literacki Ludwika Władysława Franciszka
Kondratowicza herbu Syrokomla (ur. 29 września 1823 w Smolhowie na Białorusi, zm. 15
września 1862 w Wilnie), polski poeta i tłumacz.Pochodził z niezamożnej rodziny
szlacheckiej. Jego rodzicami byli Aleksander Kajetan i Wiktoria z domu ZÅ‚otkowska.
Kształcił się w szkołach w Nieświeżu i Nowogródku w latach 1833-1837, ale ze względów
finansowych zrezygnował z nauki i zaczął pracę jako kancelista w dobrach Radziwiłłów.16
kwietnia 1844 w Nieświeżu wziął ślub z Pauliną Mitraszewską, która póz
niej urodziła mu
czworo dzieci.W 1844 zadebiutował gawędą poetycką Pocztylion. W 1844-1853 dzierżawca
wsi Załucze. Od 1853 dzierżawca Borejkowszyzny pod Wilnem. Zwolennik uwłaszczenia
chłopów, współpracownik Kuriera Wileńskiego, uczestniczył w manifestacjach
patriotycznych. Uwięziony w 1861 przez władze rosyjskie i przymusowo osadzony w
Borejkowszczyz
nie. Dokonał licznych przekładów Goethego, Heinego, Rylejewa,
Lermontowa, Niekrasowa, Szewczenki, Berangera, a także przekładów z łaciny.Często
przypisuje mu się autorstwo tekstu piosenki Wlazł kotek na płotek, jednak jego tekst opiera
się na oryginalnej, ludowej przyśpiewce.Został pochowany na cmentarzu na Rossie w Wilnie.
Utwory:
" Przekłady poetów polsko-łacińskich epoki zygmuntowskiej
" Gawędy i rymy
" Urodzony Jan Dęboróg
" Poezje ostatniej godziny
" Wyzwolenie włościan
" Wielki Czwartek (1856)
" Janko Cmentarnik (1857)
" Kasper Kaliński (1858)
" Chatka w lesie (1855-1856)
" Hrabia na WÄ…torach (1856)
" Możnowładcy i sierota (1859)
" Wiejscy politycy (1858)
" Wojnarowski
" Podróż swojaka po swojszczyz
nie
11
" Dzieje literatury w Polsce
Władysław Syrokomla, Poezje wybrane, 2004: Twórczość Syrokomli należy do literatury
okresu międzypowstaniowego. Poeta to jednocześnie ironiczny obserwator rzeczywistości,
zwłaszcza obyczajów życia codziennego szlachty i chłopów. Z humorem opisuje przywary
społeczne, zachowuje dystans wobec nieprawości świata i duchowej marności człowieka,
unika patosu moralnych potępień i sentymentalnego rozrzewnienia dolą ludzką. Chętnie za to
czyni bohaterami swoich wierszy dzieci i z ich perspektywy patrzy na świat.
TWÓRCZOŚĆ
1842
- Pierwsze humorystyczne wiersze opowiadające o pracy Syrokomli w Nieświeżu,
np."Dumka regenta Sikorskiego".
1843
- Zbiór sonetów "Wspomnienie Nieświeża".
1844
- Gawęda "Pocztylion" oraz cykl artykułów o Nieświeżu.
1845
- Powieści poetyckie : "Rywale" i " Stary kawaler".
1846
- Wydanie zbioru wierszy pod tytułem " Rymy Władysława Syrokomli. Wiązka I ".
1847
- Gawęda " Chodyka ".
1847
- Komedia "Żona modna".
1848 - 1851
-"Przekłady poetów polsko- łacińskich '"' ( Syrokomla tłumaczył z łaciny utwory poetów
renesansu : Janickiego , Kochanowskiego , Szymonowica, Sarbiewskiego i in.).
1848 - 1852
- Praca nad I tomem " Dziejów literatury w Polsce ".
1849
12
- Gawędy: "O chwale bożej i chwale królewskiej" , "Grabarz". Przypowieść "Kradzione".
1850
- Gawęda "Zaścianek Podkowa".
1851
- Gawędy : "Lalka", "Czartowy bór", Hetman polny".
1851- 1853
- Cykl reportaży "Wędrówki po moich niegdyś okolicach".
1853
- Gawędy "Urodzony Jan Dęboróg" ( utwór uznawany za najwybitniejszy zawiera elementy
biografii poety), "Pan Marek" oraz kolejny tom "Gawęd i rymów ulotnych".
1854
- Epos "Margier", gawęda "Kęs chleba". Libretto "Sen wieszcza".
1855
- Poemat "Córa Piastów", komedia "Chatka w lesie". Wiersz ku czci A. Mickiewicza "Na
zgon Adama".
1856
- Gawędy : "Garść pszenna", "Cieśla".
1857
- Dramat historyczny "Kasper Karliński ", komedia "Wiejscy politycy", poemat "Ułas".
1857-1860
- Reportaże "Wycieczki po Litwie w promieniach od Wilna".
1858 - 1860
- Poemat "Wrażenia pielgrzyma z podróży po swojej ziemi . Z Litwy do Wielkopolski". III
tom "Dziejów literatury w Polsce"
1859
- Książka reporterska "Niemen od z
ródeł do uj ścia".
1861
- Reportaże "Podróż swojaka po swojszczyz
nie". Dojrzałe wiersze "Owidiusz na Polesiu",
"Jutrzenka".
13
1862
- Jeden z ostatnich wierszy "Posucha i kropla rosy".
Główne cechy twórczości Syrokomli to:
Zakreślanie widnokręgu pojęciowego i uczuciowego przeciętnego szlachcia z okresu
lat mniej więcej 1840-1862; jest to wyraz przeżyć ogólu, nie wzbija się na wysokie szczyty,
nie ma wielkich ambicji i polotu
Stoi na pograniczu dwóch wielkich epok-romantyzmu chylącemu się ku upadkowi i
wzbierającego już nowymi hasłami prądu  pozytywnego
Poza tym:
Silnie akcentowany demokratyzm, wypływał on z humanitaryzmu, współczucia dla
jednostki cierpiącej, nie miał nic wspólnego z jakimś programem społeczno  ideowym
Krytykuje pozytywizm, uważa ,że doprowadza do tego, że  bieda biedę goni . Jego
poezja wyrasta z pnia epoki romantycznej, jednak praktykuje ją inaczej niż wielcy
wieszczowie. Przeszłość narodu, wielkie fakty historyczne ,przedmiot zainteresowań
romantyzmu ukazują się w poezji Syrokomli w formie opowiadań przekazywanych tradycją
z ust do ust. SÄ… tutaj obrazki sielankowe owiane sentymentem, opiewane nutÄ… swojskÄ…
,zabarwione regionalizmem.
Syrokomla wplata do akcji gawędy fantastykę (duch Rotmistrza)
W utworze  Jan Dęboróg jest widoczne kilka nawarstwień, które poeta łączy w
całość. Przede wszystkim posiada on własny sens, związany ściśle z okresem powstania (
1846-1852) .Punktem wyjścia dla utworu jest program, o którym szeroko rozpisywał się
Syrokomla w listach do Kraszewskiego, mianowicie wśród dwóch zwalczających się obozów:
konserwatystów i postępowców pragnął poeta zając miejsce pośrednie .Miał nawet nadzieję
,że uda mu się pogodzić zwaśnionych. Pokazuje, że demokratyzm doskonale daje się
wywieść z zasad nauki Chrystusowej .Postępowość ks. Definitora wyraża się nie tylko
demokratycznymi poglądami(mówi on:-czy kto ma herb, czy go nie ma- braciaśmy po prostu,
chłopyśmy i parobki przed Bożym obliczem), ale szerokim spojrzeniem na naukę, której
wychowankowi nie szczędzi i której nie zakreśla żadnych granic. Nie jest też godny
całkowitego potępienia przedstawiciel szkoły jezuickiej, Paweł Dęboróg, u którego cnota
zwycięża ujemne strony charakteru, ugruntowane przez błędne metody wychowawcze.
Mistrzem Syrokomli Mickiewicz-podobieństwa: formalne- początkowa apostrofa do
Litwy i treściowe- spór dwóch rodów, miłość młodych zakończona małżeństwem, przeszłość
Rotmistrza podobna do życia ks.Robaka
14
 Z czasem młodości bohatera wiąże się życie poety , który własne wspomnienia wplata
w treść osobistych przeżyć swego bohatera. Ojciec Jana Dęboroga był konfederatem barskim
(1768-1772), a wspomniany Rotmistrz żył za czasów Jana Kazimierza. Tradycja sięga więc tu
aż do XVII wieku. Występują chronologiczne pomyłki i niedociągnięcia. Autor przedstawia
sceny z życia szlachty trzech epok, więc: rycerskie rzemiosło epoki Rotmistrza, walka ze
Szwedami, w której ginie bohater, zajazd na grunt sąsiada, perypetie sądowych procesów.
Druga epoka to czasy Pawła Dęboroga- resztki tradycji rycerskiej, konflikt jezuicki, zakres
nauki w szkołach polskich w w.XVII. Wreszcie życie Jana Dęboroga zbliża całkowicie nas
do epoki współczesnej poecie (akcja utworu toczy się ok. 18820r.) Włączony pierwiastek
autobiograficzny, wplata główny morał  Oddaj coś winien! , łatwo dający się zastosować do
współczesności na tle walk konserwatystów z postępowcami, w końcu rozwinąć romans
zbliżający jego dziełko do utworów romantycznych , a jednocześnie stworzyć opowieść a la
 Emil Rousseau a o charakterze wychowawczym z perspektywÄ… historycznÄ… tradycyjnie
jeszcze żywą u współczesnych.
Wszystko to jest owiane uczuciem ,pokazane pod katem widzenia przeciętnego
człowieka, opowiedziane prosto i zwyczajnie, bez silenia się na górnolotność. Gawęda ta był
rozchwytywana!
Liryki Syrokomli stoją niżej od gawęd(pod wzg. Artystycznym), ubogie wątki
WA
ADYSA
AW SYRKOMLA  Wybór poezji
WST
P BN: Wacław Kubacki
1) Przyczyny powstania krajowej literatury postępowej między powstaniem
listopadowym a styczniowym:
" Rozpad systemu feudalnego, pojawienie siÄ™ w gospodarce rolnej form
kapitalistycznych
" Ruch ideowy, mający związek ze społecznymi i politycznymi ruchami lat 1839 -1861
" Wyzwolenie siÄ™ kraju spod przewodnictwa Wielkiej Emigracji
" Przejęcie przez piśmiennictwo funkcji oświatowych i kulturalnych
2) Literatura stała się jednym z wielu nowych i pożytecznych zawodów
3) Dyletantyzm, bo brak ludzi przygotowanych do poszczególnych zadań, a także brak
zróżnicowania funkcji społecznych
WALKA KLASYKÓW Z ROMANTYKAMI
15
4) 4 i 5 dziesięciolecie XIX wieku = dwie poetyki:
a) pseudoklasyczny epigonizm
b) schyłkowy romantyzm
- bojowe czasy:
1) romantyzm: hasła rewolucji francuskiej mieszczańskiej, pochwała młodości, moralny
postęp ludzkości, ukierunkowanie na postęp, kluczowi filozofowie: Kant, Schiller, Hegel;
sztuka = owoc poznania świata, a także tajemna wiedza o absolucie (Hegel)
2) romantyzm po powstaniu listopadowym => krytyka literatury, poparcie dla haseł
pseudoklasycyzmu, np.: twórczości Michała Grafowskiego; sprzeciw wobec czystości
gatunków, hierarchii rodzajów literackich, postępowych pisarzy polskich; wieszcz narodowy
to nie Mickiewicz, ale Kraszewski
- najważniejszy cel sztuki: metafizyczne medytacje, moralne dramaty, historycznozoficzne
poematy, np. Król duch J. Słowackiego
- romantyzm -> symbol postępu, uwłaszczenia chłopów, zbrojnej walki o niepodległość
- po powstaniu => poezja romantyczna skazana na przymusowÄ… emigracjÄ™; panuje romantyzm
schyłkowy, połączony z poetyką pseudoklasyczną (antyrealizm, antydemokracja)
3) rozwój dramaturgii: od pseudoklasycznej tragedii, do prób historycznego dramatu i do
komedii o tematyce współczesnej
WA
ADYSA
AW SYRKOMLA (1823 -1862)
" prawdziwe nazwisko = Ludwik Kondratowicz
" twórca doby póz
nego romantyzmu (drugi przełom romantyczny w krajowej
literaturze)
" obrońca chłopów, popierający narodowe tradycje szlacheckie
" pochodził z drobnej szlachty, ale nie odstępował od określenia  chudego literata
" skromne, ledwo domowe wykształcenie
16
" zamieszkały prowincję białorusko-litewską, w ciężkich warunkach materialnych, o
lichym zdrowiu
" cechuje go: żywa i plastyczna wyobraz
nia, prawdziwy talent, nie wysilony dowcip
"  sentymentalista -> upomina się o pamięci o krzywdzi pańszczyz
nianego chłopa
" tworzył między poetyką pseudoklasyczną, a estetyka heglowską
" urodzony moralista, parodysta, satyryk, humorysta
" dostrzega wady i błędy ustroju danej Polski, przechodzi od przeszłości do zagadnień
aktualnych
" czynna postawa wobec świata
" mało pisze o sobie
" rewolucjonista, który bierze w obronę chłopa
TWÓRCZOŚĆ :
" tematyka utworów: dawne obyczaje, satyryczne spojrzenie na życie ziemiaństwa
kresowego, ludowość
" utwory stylizowane na gawędy lub pieśni
" autor licznych gawęd, dłuższych opowieści, poematów, wierszowanych dramatów
historycznych, wierszowanych komedii, obrazów scenicznych, librett i kantat
" wydał: kilka tomików przekładów poetów polsko-łacińskich; tłumaczył m.in.:
Puszkina, SzewczenkÄ™, Niekrasowa, Rylejewa
" Poezje Syrkomla -> najpełniejsze wydanie liczy 10 tomów! (prócz tego proza :
tłumaczenia, szkice podróżnicze, studia biograficzne, wstępy, roboty wydawnicze, redakcyjne
i publicystyczne, przekład Historii rewolucji francuskiej Poujoulata) + listy, wspomnienia,
rozmowy z autorem, które wydane były po śmierci Syrkomla przez jego przyjaciół, m.in.: J.I.
Kraszewskiego, Juliana Horiana
" Syrkomla był autorem niezwykle poczytnym  wszystko, co napisał, było wydawane,
a potem wykupywane przez wiernych czytelników
" Urodzony Jan Dęboróg => utwór, który przyniósł mu tytuł poety narodowego, do
historii literatury przeszedł jako ARCYDZIEA
O
" Komedie i dramaty przez niego napisane, grywane były w Warszawie, Wilnie i
Krakowie
17
" Tworzył również medytacje świąteczne, kantyczkowe śpiewki, teksty nabożne, a
nawet układał napisy do świętych obrazków, sprzedawanych na odpustach
" Bardzo krytykowany, za pośpiech pracy, brak większych ambicji pisarskich i  łatwość
pióra ( jednakże  łatwość pióra to obraza dla reguł pseudoklasycznych, dlatego nie jest to
żądna obraz
liwa uwaga pod adresem Syrkomla, chłopak dużo publikował, ale były to głownie
 edytorskie drobiazgi )
" Charakter twórczości: niewyszukane, ale doskonałe w celowości środki artystyczne;
związek z życiem -> jakby reakcja na bieżące wydarzenia,; ludowość stylu, dowcip, ale
niezbyt szeroki zakres tematyczny
" Cechy właściwe jego poezji:
1) Ideowy charakter
2) Prymat treści nad prostotą formy
3) Uczciwość
4) Poezja półimprowizowana/mówiona
5) Symbol ludowy -> lira dziada-pieśniarza
6) Narzędzie = potoczny język, wzbogacany elementami gwary i prowincjonalizmu
7) Wierność szczegółom
8) Współczucie dla krzywdy
9) Protest socjalny
10)Nawiązanie do codzienności
" W twórczości brak satyr i listów poetyckich w stylu Horacjusza, Krasickiego, ani
bajek typu Ezop (on rozluz
niał wyżej wymienione gatunki)
" Jak na romantyka przystało, Syrkomla mieszał style i gatunki w drobnej formie
poetyckiej:
a) gawęda: duży ładunek realizmu obyczajowego, dużo fikcji, prostota języka, swoboda
kompozycji
b) satyra: ostre akcenty społeczne, antyziemiańskie; upodobane dwie formy -> parodia i
trawestacja
18
c) anegdota obyczajowa: przykład moralny, nasuwający się podczas swobodnej
pogawędki, ale urozmaicony charakter
d) sielanka: jest to albo ironiczny podtytuł, będący realistycznym obrazkiem ludowym,
albo to bolesna trawestacja staropolskiej pieśni o urokach żywota ziemiańskiego
e) poemat opisowo-dydaktyczny: opis i wyliczenie to rdzeń dzieła, o mocnych akcentach
społecznych
" cecha moralnej gawędy -> mieszanina sarmatyzmu z ludowością; staropolska
anegdota, a także ludowa gadka
" większość historycznych poematów i gramatyków, na plan pierwszy wysuwa
problematykę moralną, pozostawiając w tle myśl polityczną
" cechy drobnych utworów Syrkomla:
a) duża obiektywizacja
b) hamowanie uczuciowości
c) panowanie nad wrażeniem
Pomocne strony:
http://www.magwil.lt/archiwum/2012/mw10/10paz4.htm
http://chomikuj.pl/aaggussiiaa/LITERATURA/Romantyzm/Rzewuski+-+gaw*c4*99da,428764112.doc
19
20