ROZDZIAŁ 3
KTO ZYSKIWAŁBY
NA NOWYM SYSTEMIE MONETARNYM
51 52
Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
3. Niezależnie, czy możemy dostrzec, czy też nie, to każda krzy-
KTO ZYSKIWAŁBY
wa wzrostu wykładniczego ostatecznie prowadzi do jej wła-
NA NOWYM SYSTEMIE MONETARNYM?
snego zniszczenia  zalety zmiany w kierunku nowego systemu
monetarnego są tak oczywiste w kategoriach społecznej i S
rodo-
Wydaje się, że zmiany dotyczące jednostki czy społeczeństwa
wiskowej równoS
ci, że ten kierunek powinien być obrany po pro-
zachodzą z trzech zasadniczo różnych powodów:
stu dlatego, że jest lepszy od stanu, który mamy obecnie.
1) ponieważ już wystąpiło jakieS
załamanie spowodowane szcze-
gólnym modelem zachowania, tzn. w celu uniknięcia kolejnego
Jednakże głównym problemem w jakimkolwiek procesie prze-
wystąpienia załamania;
obrażeń jest nie tyle to, że chcemy pozostać tam, gdzie jesteS
my
2) ponieważ może wystąpić jakieS
załamanie spowodowane szcze-
lub że nie widzimy zalet stanu, w jakim chcemy być. Polega on na
gólnym modelem zachowania, tzn. mającym na celu uniknięcie
czymS
więcej: jak mamy dotrzeć stąd dotąd, z tego trapezu na
danego załamania;
tamten, bez narażania naszego życia?
3) ponieważ inny model zachowania wydaje się bardziej odpo-
Aby łatwiej było zobaczyć, jak ta transformacja mogłaby wes-
wiedni do osiągnięcia pożądanego efektu.
przeć osiągnięcie celów wielu różnych grup społecznych, przyj-
Zmiana w systemie monetarnym zaproponowana w poprzed-
rzyjmy się bliżej najpierw wadom systemu monetarnego, a następnie
nim rozdziale może się zdarzyć z któregokolwiek z tych powo-
zaletom nowego systemu monetarnego dla bogatych i biednych,
dów, jakiejkolwiek ich kombinacji, bądx
ze wszystkich powyż-
rządów i jednostek, mniejszoS
ci i większoS
ci, przemysłowców i
szych:
obrońców S
rodowiska, materialistów i osób o nastawieniu ducho-
1. Przypominająca rozwój nowotworu akumulacja bogactwa była
wym. Interesującym faktem, który się pojawia, jest to, że w tym
w przeszłoS
ci regularnie rozładowywana przez rewolucje spo-
oto szczególnym momencie, w tej sytuacji kryzysowej, którą so-
łeczne, wojny i załamania gospodarcze. Dzisiejsza bezprece-
bie sami stworzyliS
my, w nowym systemie monetarnym każdy był-
densowa wzajemna zależnoS
ć gospodarcza wszystkich krajów
by zamożniejszy. Wszyscy znajdziemy się w sytuacji win-win, tj.
i wieloraki potencjał globalnego zniszczenia czynią ten rodzaj
 każdy wygrywa , jeS
li zrealizujemy konieczne zmiany. Lecz mu-
mechanizmu rozwiązywania konfliktów nie do zaakceptowa-
simy tego dokonać już wkrótce.
nia.
KORZYR
CI OGÓLNIE
2. Według wielu specjalistów z dziedziny ekonomii i bankowoS
ci
Do tego momentu naszej analizy mieliS
my do czynienia z fakta-
krach giełdowy z 1987 roku, w którym 1,5 biliona dolarów
mi i liczbami, które każdy może zweryfikować. Od tej pory bę-
rozpłynęło się w ciągu kilku dni, był jedynie drobną falą w po-
dziemy mieli do czynienia z  próbami naukowego zgadywania w
równaniu do grożącego niebezpieczeństwa drugiego ogólno-
oparciu o doS
wiadczenia z przeszłoS
ci. DokładnoS
ć tych przewi-
S
wiatowego Wielkiego Kryzysu, który prawdopodobnie się
dywań będzie musiała być potwierdzona poprzez wprowadzenie
ziS
ci, jeS
li nie wprowadzimy fundamentalnych zmian w ciągu
rozwiązań w rzeczywistoS
ć.
następnych kilku lat. Zmienienie systemu monetarnego teraz daje
Powstaje więc pytanie: dlaczego jakikolwiek region lub kraj
możliwoS
ć uniknięcia ogromnych ludzkich i materialnych kosz-
miałby opowiedzieć się za wypróbowaniem nowego systemu mo-
tów takiej katastrofy.
netarnego, służąc za poligon doS
wiadczalny?
Rozdział 3. Kto zyskiwałby na nowym systemie monetarnym
53 54 Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
JeS
li nasza analiza jest do tej pory prawidłowa, to proponowa-
Rys. 8 pokazuje, dlaczego tak się dzieje. W silnie zróżnicowa-
ne rozwiązanie oferuje między innymi następujące główne korzy-
nej gospodarce jeden sektor jest blisko powiązany z innymi. JeS
li
S
ci:
odbierzemy z jednego sektora więcej niż należna mu cząstka, spo-
1) eliminację inflacji;
wodujemy na pewno kłopoty  nie tylko tam  lecz również w
2) zwiększenie równoS
ci społecznej;
innych. JeS
li długi rządowe i stopy procentowe rosną, więcej pie-
3) zmniejszenie bezrobocia;
niędzy wpływa do posiadaczy bogactwa monetarnego. Równo-
4) obniżenie cen o 30 do 50%;
czeS
nie ci, którzy pracują, mają mniej pieniędzy do konsumpcji.
5) ożywienie gospodarcze na początku a następnie:
To z kolei powoduje wahania rynku wpływając na możliwoS
ci za-
6) stabilną gospodarkę.
trudnienia. Rządy, które zwiększają długi w celu wypełnienia luk w
LUKI SYSTEMU MONETARNEGO
swoich przychodach, niezmiennie wydłużają  łańcuch problemów .
W większoS
ci krajów monopol drukowania pieniędzy spoczy-
Nowy system pieniężny pomógłby zmniejszyć nieproporcjonalny
wa w rękach rządu centralnego. Dlatego jakiekolwiek próbne uru-
wzrost długów, jak również koncentracji majątku pieniężnego i
chomienie nowego systemu monetarnego, musiałoby  nawet na
zabezpieczyłby trwałą wymianę dóbr i usług na wolnym rynku.
małą regionalną skalę  mieć wsparcie rządu. OczywiS
cie wpro-
wadzenie pieniądza wolnego od odsetek byłoby sprawą wielce
Dlaczego tryby gospodarki blokują się?
polityczną. Odwagi wymagałoby od jakiegokolwiek rządu przy-
znanie, że tolerowany był dotąd system takich nierównoS
ci spo-
łecznych. Z drugiej strony wyrax
nie bardzo trudnym jest dla więk-
szoS
ci ludzi zobaczyć, dlaczego  opłata za pieniądz jest lepszym
rozwiązaniem niż procent.
Obecnie przywódcy rządów, politycy, bankierzy i ekonomiS
ci
próbują reagować na problemy powodowane przez podstawowe
defekty w systemie monetarnym przez leczenie objawów i przy-
kładanie plastra. Kampanie wyborcze zawierają regularne obiet-
nice zwalczania inflacji, usprawniania usług publicznych i wsparcia
dla spraw ochrony S
rodowiska i przyrody.
Prawdą jest jednak to, że prowadzą oni walkę przyparci do
muru i że sytuacja nie poprawia się, a raczej pogarsza, podczas
gdy my zbliżamy się do fazy przyspieszenia krzywej wzrostu wy-
* Jak można przerwać ten ciąg oddziaływań?
kładniczego systemu monetarnego. Zamiast usprawnień w sekto-
* Kto musiałby zainterweniować?
rach społecznym i S
rodowiskowym, cięcia budżetowe wymuszają
* Co musiałoby być zmienione w mechanizmie obiegu?
pogorszenie sytuacji. Obojętnie czy politycy należą do konserwa-
tywnej czy postępowej opcji, miejsce na rzeczywistą zmianę w
Rysunek 8.
obecnym systemie jest faktycznie małe.
Rozdział 3. Kto zyskiwałby na nowym systemie monetarnym 56
55 Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
JeS
li myS
limy, że sytuacja wydaje się trudna w krajach uprze-
mysłowionych, powinniS
my przyjrzeć się krajom Trzeciego R
wia- Wzrost PNB w byłej RFN, pomiędzy 1950 a 1989 rokiem
ta, które ponoszą najgorsze konsekwencje obecnego systemu.
Podczas gdy wielkie amerykańskie i niemieckie banki zwiększają
swoje rezerwy, aby przygotować się do załamań finansowych swo-
ich dłużników w krajach rozwijających się przemysłowo, kraje
uprzemysłowione kontynuują import kapitału z krajów rozwijają-
PNB urósł 22 razy
cych się. Poprzez eksport nowych pożyczek do pomocy w spła-
ceniu starych, przedłużają i powiększają międzynarodowy kryzys
dłużniczy. To, że trend ten musi się zmienić, wyrax
nie pokazano w
raporcie R
wiatowej Komisji ds. R
rodowiska i Rozwoju ONZ za-
tytułowanym  Nasza wspólna przyszłoS
ć . Udowadnia on rów-
nież, że pozornie oddzielne kryzysy S
wiatowej gospodarki i eko-
logii tej Planety są w rzeczywistoS
ci jednym.
Dług narodowy urósł 75 razy
 Ekologia i gospodarka przenikają się bardziej niż kiedykol-
wiek  na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i globalnym
 stając się spójną siecią przyczyn i skutków& Długi, których
kraje afrykańskie, zależne od sprzedaży towarów (produktów
rolnych i surowców naturalnych  przyp. tłum.), nie mogą spłacić,
zmuszają te kraje do nadmiernego użytkowania swoich wrażliwych
gleb, przemieniając w ten sposób ziemię w pustynię&
Baza produkcyjna innych obszarów S
wiata rozwijającego się
cierpi zarówno z powodu lokalnych klęsk nieurodzaju jak i działa-
Transakcje bankowe urosły 88 razy
nia międzynarodowych mechanizmów ekonomicznych. W konse-
kwencji  kryzysu zadłużenia Ameryki Łacińskiej, zasoby natural-
ne tego regionu są teraz używane nie dla rozwoju, lecz dla wypeł-
nienia zobowiązań finansowych wobec zagranicznych kredytodaw-
ców.
* Skąd się bierze przerost w sektorze monetarnym?
To podejS
cie do problemu zadłużeniowego jest krótkowzroczne
* Jakie są tego konsekwencje dla społeczeństwa?
z kilku punktów widzenia, mianowicie: ekonomicznego, politycz-
* Co możnaby zrobić dla zmniejszenia nierównowagi?
nego i S
rodowiskowego. Wymaga, aby stosunkowo biedne kraje
równoczeS
nie akceptowały rosnące ubóstwo i eksport rosnącej
Rysunek 9.
iloS
ci rzadkich zasobów.
58
Rozdział 3. Kto zyskiwałby na nowym systemie monetarnym
Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
57
NierównoS
ć jest głównym problemem  S
rodowiskowym tej dotrzeć do korzeni (po łacinie radix) jednego z najbardziej palą-
planety; jest to również jej główny problem związany z  rozwo- cych problemów ekonomicznych na S
wiecie.
jem 20 .
Według pana Herrhausa, dyrektora największego banku nie-
Czy kiedykolwiek widzieliS
cie, żeby pieniądze pracowały?
mieckiego (Deutsche Bank), jak dotąd:  Struktura i wymiar za-
gadnienia rzuca wyzwanie tradycyjnym technikom rozwiązywania
problemów. 21
Ci, którzy sterują obecnym systemem pieniężnym, wiedzą, że
nie może on przetrwać, lecz bądx
nie znają, bądx
nie chcą znać
praktycznej alternatywy. Rys. 9 podaje przynajmniej jedno wyja-
S
nienie. W porównaniu z Produktem Narodowym Brutto i wzro-
stem długu banki zarobiły nieproporcjonalną częS
ć bogactwa na-
rodowego. Jest to częS
ciowo związane z niższymi stawkami pro-
centowymi, co daje bankom lepsze zyski, lecz również ze zwięk-
szoną spekulacją pieniędzmi, prowadzącą do wzrostu opłat bro-
kerskich. Bankierzy, z którymi dyskutowałam o tym zagadnieniu,
nie znali alternatywy. Po tym, jak ją przedstawiłam, często stwier-
dzali, że nie mogliby przekazać tej wiedzy dalej bez narażania swo-
ich miejsc pracy.
Banki nie są zainteresowane otwartą dyskusją o tym, jak działa
system odsetkowy, dopóki nie spojrzą z długookresowej perspek-
tywy. Obecnie zachowują się raczej wprost przeciwnie. Rys. 10
pokazuje kilka zwodniczych nagłówków, które można znalex
ć w
czasopismach i gazetach na całym S
wiecie. Pieniądze  twierdzą
banki  powinny  rosnąć ,  wzrastać ,  mnożyć się . NajczęS
ciej
starają się wywrzeć na ludziach wrażenie ideą, że pieniądze po-
winny dla nich  pracować . Jednakże nikt nigdy nie widział, jak
* Jak możliwe jest wydobycie z pieniędzy jeszcze więcej pieniędzy?
pieniądze pracują. Praca zawsze była i jest wykonywana przez
* Kto przyczynia się do produktywnoS
ci?
ludzi przy pomocy maszyn lub bez niej.
* Kto dostaje korzyS
ci, kiedy pieniądze  pracują ?
Według mojego doS
wiadczenia, ci, którzy powinni być S
wia-
domi problemu i rozwiązań poprzez swoje wykształcenie, tj. eko-
nomiS
ci boją się przylepienia im łatki  radykalnych . W samej rze-
Rysunek 10.
czy, poprzez popieranie pieniądza bezodsetkowego, próbowaliby
Rozdział 3. Kto zyskiwałby na nowym systemie monetarnym 60
59 Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
Dwie wielkie osobistoS
ci tego stulecia, Albert Einstein i John
mysłu i produktów konkurujących na krajowym lub S
wiatowym
Maynard Keynes jasno widzieli znaczenie idei reform monetar-
rynku. Produkty i usługi mogłyby być sprzedawane o tyle taniej, o
nych Gesella. Keynes stwierdził wręcz w 1936 roku, że  przy-
ile wynosiłyby w danym momencie stawki procentowe. Przynio-
szłoS
ć nauczyłaby się więcej z ducha Gesella niż Marksa22.
słoby to w rezultacie szybkie ożywienie gospodarcze w regionach
PrzyszłoS
ć ta jednakże nie rozpoczęła się jeszcze; chociaż ban-
wprowadzających jako pierwsze pieniądz bezodsetkowy.
kierzy i ekonomiS
ci nie muszą być przesadnie dalekowzroczni, aby
Za wadę tej zmiany możnaby uznać zagrożenie dla S
rodowi-
rozpoznać, że nowy system monetarny pozwoliłby im rozwiązać
ska. Jednakże poza możliwoS
cią stworzenia lepszego systemu
główny dylemat, z którym zmagali się przez dziesięciolecia. Za-
opodatkowania (opisanego powyżej), moglibyS
my przyjrzeć się
miast tego, jak stwierdza historyk ekonomii, John L. King, w swojej
następującej możliwoS
ci.
książce On the Brink of the Great Depression II (Na krawędzi
Wiele produktów i usług, które obecnie nie mogą konkurować
Drugiego Wielkiego Kryzysu):
z właS
ciwoS
cią pęcznienia cechującą podaż pieniądza na rynkach
 Ich skomputeryzowane wzory obliczeniowe okazały się sza-
finansowych, stałyby się nagle ekonomicznie realne. WS
ród nich
lenie nieadekwatne i dlatego ich przewidywania stały się sławnymi
znalazłoby się wiele produktów ekologicznych, projektów spo-
pomyłkami. Jest tak, jakby ludzie ci otrzymali wykształcenie, lecz
łecznych, przedsięwzięć artystycznych, które byłyby realizowane,
nie wykorzystywali swoich zdolnoS
ci do myS
lenia23.
jeS
li tylko mogłyby przekroczyć próg rentownoS
ci. W efekcie da-
Z mojej obserwacji wynika, że w przeciwieństwie do większo- łoby to bardziej zróżnicowaną i stabilną bazę gospodarczą, która
S
ci inżynierów, ekonomiS
ci faktycznie nie rozumieją niebezpieczeń- jest wszystkim tylko nie zagrożeniem dla S
rodowiska.
stwa, jakie niesie ze sobą wzrost wykładniczy. Mogą zauważyć
Wskax
niki bezrobocia znacznie obniżyłyby się, działalnoS
ć go-
jego niebezpieczeństwo poprzez analogię do rozprzestrzeniania się
spodarcza rozkwitałaby, zmniejszając potrzebę płacenia składek
AIDS lub  eksplozji demograficznej . W ich własnej dziedzinie
ubezpieczeniowych przez społeczeństwo, potrzebę coraz więk-
jednakże wydają się niemal S
lepi i naiwnie ufni, że leczenie obja-
szej biurokracji i wyższych podatków.
wowe tu i ówdzie okaże się wystarczające, aby opóx
nić niebez-
Gdyby wprowadzono system w konkretnym regionie, mu-
pieczeństwo.
siałby automatycznie zaistnieć niskokosztowy kurs wymiany dla
Rządy rychło wprowadzające reformę monetarną walnie przy-
ułatwienia handlu między danym regionem a innymi regionami w
czyniłyby się do zabezpieczenia społecznej równoS
ci, ekologicz-
kraju. Dopóki cały kraj nie przyjąłby nowego systemu pieniężne-
nego przetrwania, wyleczenia chorób pieniężnych, które nawie-
go, mogłaby zajS
ć koniecznoS
ć ustanowienia pewnych regulacji
dzają tak zwane  gospodarki wolnorynkowe od dziesięcioleci.
dla zapobieżenia spekulacyjnym transakcjom wymiany.
ZALETY DLA REGIONU LUB KRAJU,
Gdyby wprowadzono system w całym kraju, handel zagra-
KTÓRY WPROWADZIŁBY TE ZMIANY JAKO PIERWSZY
niczny trwałby dalej, jak to się dzieje dzisiaj. Nadal istniałby zwy-
MożliwoS
ć inwestowania i produkowania bez koniecznoS
ci pła-
kły kurs wymiany. Mówiąc porównawczo,  stabilny pieniądz spo-
cenia odsetek nie tylko obniżyłaby ceny dla tych dóbr i usług w
wodowałby na przestrzeni kilku lat wyższe kursy wymiany w po-
regionach lub krajach, które wprowadziłyby nowy system pienięż-
równaniu z innymi walutami, ponieważ nie podlegałby dewaluacji
ny, lecz również stworzyłaby ogromną korzyS
ć dla sektorów prze-
Rozdział 3. Kto zyskiwałby na nowym systemie monetarnym 61 62
Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
przez inflację. Dlatego inwestycje w ten pieniądz mogłyby być cał- Natomiast pierwsza odpowiedx
oznacza społeczną rewolucję,
kiem korzystne w porównaniu z walutami podlegającymi fluktu- ciężką drogę.
acjom tak, jak obecnie dzieje się to z dolarem. Łagodna droga oferuje bogatym szansę zatrzymania pienię-
Tak, jak w przypadku W�rgl opisanym wczeS
niej (patrz Roz- dzy, które zarobili dzięki odsetkom. Ciężka droga w sposób nie-
dział 2), dwa systemy monetarne mogłyby nawet istnieć obok sie- unikniony doprowadzi do dużych strat.
bie. MoglibyS
my zachować ten, który mamy obecnie i wprowa- Łagodna droga oznacza zaniechanie oskarżeń o czerpanie zy-
dzić nowy pieniądz, chociażby w małym regionie lub mieS
cie. Zgod- sku z odsetek, dopóki wprowadzimy nowy system pieniężny, po-
nie z prawem Greshama,  zły pieniądz wypiera  dobry pieniądz. nieważ ich postępowanie mieS
ciło się całkowicie w zakresie ich
To, co tworzymy w naszym przypadku jako nowe, to  w jego ustawowych praw. Ciężka droga społecznej rewolucji może być
rozumieniu   zły pieniądz  pieniądz, który podlega opłacie za bardziej bolesna.
korzystanie, w przeciwieństwie do obecnego pieniądza. Gdzie-
Łagodna droga oznacza koniec pieniądza umożliwiającego za-
kolwiek ludzie mogą płacić  złym pieniądzem, będą go przekazy-
rabianie na odsetkach, zamiast niego stabilną walutę, niskie ceny i
wali dalej, a trzymać się będą  dobrego pieniądza. W ten sposób
prawdopodobnie niskie podatki. Ciężka droga oznacza rosnące
nowy pieniądz będzie używany gdziekolwiek to możliwe, co jest
niebezpieczeństwo osobiste, niestabilnoS
ć, wyższą inflację, wyższe
dokładnie tym, czego chcemy. Stary pieniądz będzie zachowany i
ceny i wyższe podatki.
używany w koniecznym zakresie. Dlatego proponowany system
Jak dotąd moje doS
wiadczenie z ludx
mi w  przedziale najbo-
pieniężny wprowadzony w konkretnym regionie, na początek jako
gatszych 10% jest takie, że nie są ani w pełni S
wiadomi, jak sys-
eksperyment, mógłby również koegzystować z naszym obecnym
tem odsetkowy działa naprawdę, ani że istnieją jakiekolwiek prak-
systemem, dopóki nie udowodni swojej użytecznoS
ci. Kto inny
tyczne alternatywy. Poza kilkoma wyjątkami, byliby skłonni do
jeszcze skorzystałby z nowego systemu monetarnego?
wyboru poczucia bezpieczeństwa niż większej iloS
ci pieniędzy, gdyż
BOGACI
w przeważającej częS
ci mają ich wystarczająco dla siebie i czasa-
Jednym z zasadniczych pytań, które zawsze zadają ludzie, któ-
mi dla wielu kolejnych pokoleń.
rzy zaczynają rozumieć efektywnoS
ć ukrytego mechanizmu redy-
Drugie pytanie brzmi: co się stanie, jeS
li bogaci wytransferują
strybucji w naszym obecnym systemie pieniężnym, jest:  Czy te
swoje pieniądze do innych krajów, gdzie dostaną odsetki, zamiast
10% ludnoS
ci, która czerpie zyski z tego mechanizmu obecnie,
złożyć je na swoje konta oszczędnoS
ciowe, gdzie zachowują swoją
pozwoli na jakąkolwiek zmianę, która wyeliminowałaby ich szan-
wartoS
ć, lecz nie gromadzą odsetek?
se czerpania dochodu niepochodzącego z pracy kosztem więk-
Odpowiedzią jest taka, że w bardzo krótkim okresie po wpro-
szoS
ci społeczeństwa? . Historyczna odpowiedx
brzmi: oczywi-
wadzeniu reformy, może się zdarzyć, że postąpią wręcz odwrot-
S
cie nie, chyba że zmuszeni zostaną przez tych, którzy płacą. Nowa
nie. Ponieważ rozpiętoS
ć zysku pomiędzy tym, co ludzie zarabiają
odpowiedx
brzmi: oczywiS
cie, że tak, jeS
li uS
wiadomią oni sobie
w innych krajach z odsetek, a stopą inflacji, wynosiłaby najpraw-
fakt, że  gałąx
, na której siedzą, roS
nie na chorym drzewie i że
dopodobniej mniej więcej tyle samo co wzrost wartoS
ci nowego,
istnieje  alternatywne, zdrowe drzewo , które nie załamie się wcze-
niepodlegającego inflacji pieniądza w ich własnym kraju.
S
niej czy póx
niej. Oznacza to społeczną ewolucję, łagodną drogę.
Rozdział 3. Kto zyskiwałby na nowym systemie monetarnym 64
63 Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
W rzeczywistoS
ci, niebezpieczeństwo może nadejS
ć dokładnie
Przykład wzięty z Niemiec (w kategoriach S
redniej stopy pro-
z drugiej strony. Tym, co możemy stworzyć, to  Superszwajcaria
centowej i inflacji) pokazuje, że ci, którzy mogą żyć ze swoich
ze stabilną walutą i prosperującą gospodarką. Przez szereg lat w
odsetek obecnie, mogą żyć ze swojego kapitału przynajmniej przez
Szwajcarii inwestorzy nawet musieli płacić odsetki, aby mogli zo-
jedno pokolenie, jeS
li nie przez dwa lub więcej. JeS
li wex
miemy
stawić swoje pieniądze na koncie bankowym. Dla kontrastu USA
pod uwagę majątek o wartoS
ci 1 mln marek niemieckich, założy-
we wczesnej erze Reagana oferowały najwyższe stawki procen-
my S
rednią stopę oprocentowania na wysokoS
ci 7% i S
rednią sto-
towe, przyciągnęły nadwyżkę pieniądza z całego S
wiata i wkrótce
pę inflacji na poziomie 3%, przychód brutto wyniesie 40 tysięcy
musiały drastycznie zdewaluować dolara, aby spełnić swoje zo-
DM rocznie bez naruszania kapitału.
bowiązania wobec kredytodawców zagranicą. Przy 15% stopie
W nowym systemie znosimy odsetki i inflację, obniżając w ten
USA musiałyby spłacić około dwukrotnoS
ć kwoty zainwestowa-
sposób poziom cen wszystkich dóbr i usług, jak również podat-
nej przez zagranicznych pożyczkodawców po 5 latach. Nie było
ków o około 40%. Oznacza to, że osoba ta potrzebuje przychodu
sposobu osiągnięcia tego, jeS
li dolar byłby utrzymany przy swojej
brutto w wysokoS
ci 24 tysięcy DM rocznie, aby utrzymać taki
pierwotnej wartoS
ci. Jeszcze jedną konsekwencją tej polityki było
sam standard życia jak w obecnym systemie. JeS
li podzielimy 1
to, że USA z największego kredytodawcy zmieniły się w najwięk-
mln przez 24 tysięcy, zobaczymy, że osoba ta mogłaby żyć przez
szego dłużnika na S
wiecie w przeciągu okresu zaledwie oS
miu lat.
40 lat ze swojego kapitału.
Wielka iloS
ć pieniądza spekulacyjnego, szacowana na aż 50
Sednem tego przykładu jest to, że prawie każdy, kto obecnie
miliardów dolarów, krążąca po S
wiecie od jednego centrum ban-
może żyć, czerpiąc z własnego kapitału, również będzie mógł z
kowego do drugiego w poszukiwaniu zyskownej inwestycji, po-
niego żyć, jeS
li zmienimy system monetarny.
kazuje, że istnieje niedobór sposobnoS
ci rozsądnych inwestycji, a
PoS
ród najbogatszych pod względem zgromadzonego bogac-
nie niedobór pieniędzy. To zmieniłoby się w dowolnym regionie
twa (10% populacji), są posiadacze majątku przekraczającego 1
lub kraju, który poprzez wprowadzenie bezodsetkowego pienią-
mln DM. Lecz są też tacy, którzy zarabiają ze swoich odsetek
dza stworzyłby prosperującą, a ostatecznie stabilną i zróżnicowaną
więcej niż milion marek każdego dnia. Według oficjalnych x
ródeł,
gospodarkę. Są szanse, że raczej nadwyżkowy pieniądz z zewnątrz
dzienny przychód Królowej Anglii, najbogatszej kobiety S
wiata,
byłby inwestowany tutaj, niż że nadwyżkowy pieniądz z wewnątrz
wynosił 700 tysięcy funtów (z grubsza 2 mln. DM) w 1982 roku.
opuS
ciłby region.
Chociaż ani Królowa, ani firmy takie jak Siemens, Daimler-Benz i
Na wiele sposobów bardziej opłacalna dla bogatych byłaby
General Motors nie mają dużo oficjalnej władzy, posiadanie pie-
pomoc w urzeczywistnieniu reformy monetarnej i wspieranie sta-
niądza jest dla nich w rzeczywistoS
ci nieoficjalną władzą. Skanda-
bilnego systemu niż wspieranie rosnącej niestabilnoS
ci i ryzyka nie-
le dotyczące firm z wiodących sektorów przemysłu finansujących
uniknionej katastrofy.
partie polityczne w Niemczech, USA i innych krajach zachodnich
Trzecie pytanie dotyczące najbogatszych 10% populacji od-
pokazały, że wszystkie demokracje są zagrożone tam, gdzie po-
nosi się do tych, którzy żyją ze swojego kapitału i są zbyt starzy,
zwala się na rozpowszechnianie się omawianego mechanizmu re-
aby pracować. Co się z nimi stanie, jeS
li zniesione zostaną odset-
dystrybucji monetarnej. W miarę upływu czasu, ci, którzy myS
lą,
ki?
że żyją w demokracjach, będą żyć w najlepszym wypadku w ustro-
Rozdział 3. Kto zyskiwałby na nowym systemie monetarnym 65 66
Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
brej koniunktury gospodarczej, gdyby była ona równomiernie roz-
ju oligarchicznym, lub w najgorszym przypadku w faszystowskim.
łożona. Niemiła rzeczywistoS
ć polega na tym, że jedna połowa
W czasach S
redniowiecza ludzie myS
leli, że są ubodzy, gdy płacili
ludnoS
ci posiadała 4% z tego bogactwa, a druga połowa 96%
dziesięcinę, dziesiątą częS
ć ich przychodu lub produktów, swoje-
(Rys. 11). Dokładniej, bogactwo 10% ludnoS
ci roS
nie nieprze-
mu feudałowi. Pod tym względem byli oni jednak bogatsi niż je-
rwanie kosztem pozostałej częS
ci.
steS
my w dzisiejszych czasach. DziS
więcej niż jedna trzecia z każ-
dej marki lub dolara idzie na obsługę kapitału. Ci, którzy zarabiają
najwięcej, to super-bogacze, korporacje transnarodowe, wielkie
Dystrybucja bogactwa pieniężnego w byłej RFN
firmy ubezpieczeniowe i banki.
Pytanie brzmi, czy jesteS
my ostatecznie skłonni zrozumieć spo-
łeczną niesprawiedliwoS
ć, którą powoduje obecny system pienięż-
ny, i zmienić go, czy czekamy na wielkie S
wiatowe załamanie go-
spodarcze lub ekologiczne, wojnę lub rewolucję społeczną. Po-
nieważ nie ma sposobu, w jaki pojedyncze osoby lub małe grupy
same mogą zmienić system monetarny, musimy spróbować zbliżyć
tych, którzy rozumieją, jak może być zmieniony, z tymi, którzy
mają władzę umożliwiającą tą zmianę. Powinno być wyrax
nym,
że:
1) nie można rzucać oskarżeń na tych, którzy obecnie czerpią zy-
ski z systemu odsetkowego, gdyż dzieje się to całkowicie w
ramach ich ustawowych praw;
2) co można jednakże zatrzymać, to ustawiczne wyciąganie bez
pracy pieniędzy z danej gospodarki;
3) nie powinno być żadnych regulacji w odniesieniu do tego, gdzie
lub jak pieniądze mogą być inwestowane w przyszłoS
ci przez
tych, którzy mają więcej, niż potrzebują. JeS
li będą inteligentni,
zatrzymają je tak czy inaczej w kraju, co stworzy nowy bum
gospodarczy powstały w wyniku zniesienia systemu opartego
na pobieraniu odsetek.
* Do której połowy należysz ty?
BIEDNI
* Jak powstaje taki rozziew?
* Jakie są konsekwencje tej koncentracji?
Czy biedni również skorzystają z nowego systemu pieniężne-
go? JeS
liby obliczyć S
rednią wartoS
ć zasobów, każde niemieckie
gospodarstwo domowe w 1986 roku miałoby prywatną fortunę o
wartoS
ci 90 tysięcy DM. Byłby to wspaniały dowód naszej do-
Rysunek 11.
Rozdział 3. Kto zyskiwałby na nowym systemie monetarnym
67 68 Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
To wyjaS
nia, dlaczego na przykład rodziny z niższej klasy S
red-
Stopa procentowa a liczba bezrobotnych i liczba bankructw
niej w Niemczech coraz bardziej poszukują wsparcia finansowe-
go w urzędach opieki społecznej. Bezrobocie i ubóstwo rosną
Skąpa podaż pieniądza powoduje podwyższanie stóp procentowych
pomimo sporego systemu opieki społecznej ustanowionego dla
przynosząc zwiększanie się bezrobocia i liczby bankructw
przezwyciężenia obu tych problemów.
Najbardziej znaczącym czynnikiem w redystrybucji bogac-
twa jest procent, który transferuje dziennie miliony marek nie-
mieckich od tych, którzy pracują do tych, którzy posiadają
kapitał. Chociaż większoS
ć rządów powstałą stąd nierównowa-
gę próbuje korygować poprzez opodatkowanie, rezultat nigdzie
nie jest bliski równowagi. W dodatku koszty rosnącej biurokracji
wpływają na każdego poprzez zwiększone podatki. Ludzkie koszty
pod postacią traconego czasu i energii oraz poniżenie związane z
przejS
ciami z biurokracją są rzadko, jeS
li kiedykolwiek, brane pod
uwagę.
AbsurdalnoS
ć systemu monetarnego, który najpierw rabuje lu-
dzi ze słusznego udziału przypadającego im w  gospodarce wol-
norynkowej , a póx
niej  poprzez najbardziej nieskuteczne pro-
cedury, jakie można sobie wyobrazić  zwraca częS
ć z tych pie-
niędzy w formie płatnoS
ci w ramach opieki społecznej tym samym
ludziom, rzadko jest demaskowana przez ekspertów lub dyskuto-
wana publicznie. Dopóki tych 80% ludzi, którzy płacą, nie rozu-
mieją, jak płacą, czy może być inaczej?
Praktyczne porównanie rosnących wartoS
ci stóp procentowych
z liczbą bankructw w handlu i przemyS
le oraz zwiększającymi się
wartoS
ciami stopy bezrobocia, które następują z dwuletnim opóx
-
nieniem (Rys. 12) dostarcza jeszcze jednego nieodpartego argu-
mentu za wprowadzeniem systemu monetarnego wolnego od od-
setek. Również koszty społeczne, jak alkoholizm, rozbicie rodzin i
* Dlaczego tracimy miejsca pracy, kiedy stopy procentowe są wysokie?
nasilenie zachowań kryminalnych stanowią dodatkowe koszty, któ-
* Co powoduje te współzależnoS
ci?
rych nie bierze się pod uwagę w powyższych statystykach, lecz
* Jak sytuacja ta może być naprawiona?
które mogą być skutecznie ograniczone dzięki reformom mone-
Rysunek 12.
tarnym.
Rozdział 3. Kto zyskiwałby na nowym systemie monetarnym
69 70 Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
JeS
li przyjrzymy się dylematowi krajów Trzeciego R
wiata (Rys.
Z całkowitego długu krajów Trzeciego R
wiata w wysokoS
ci
13), zobaczymy naszą własną sytuację przez szkło powiększają-
jednego biliona dolarów w 1986 roku, około jedna trzecia została
ce. Przypomina to karykaturę tego, co dzieje się w krajach rozwi-
pożyczona w celu spłaty odsetek za poprzednie pożyczki. Nie ma
niętych przemysłowo, z powodu tej samej wady strukturalnej w
żadnej nadziei, że te kraje będą kiedykolwiek w stanie wyrwać się
systemie monetarnym. Jednakże różnica polega na tym, że to kra-
z tej sytuacji bez poważnego kryzysu lub fundamentalnej zmiany
je rozwinięte przemysłowo jako całoS
ć czerpią zyski, podczas gdy
polityki. JeS
li wojna oznacza niedobory żywnoS
ciowe, klęskę gło-
kraje rozwijające się płacą. Każdego dnia otrzymujemy 300 mln
du i S
mierć, społeczną i ludzką nędzę, to żyjemy dokładnie w cza-
dolarów odsetek spłacanych z krajów Trzeciego R
wiata, tj. kwo-
sie  Trzeciej Wojny R
wiatowej (Rys. 14). Jest to niewypowie-
tę dwukrotnie większą od  pomocy na rozwój , którą im przeka-
dziana wojna. Jest to wojna toczona przy pomocy lichwiarskich
zujemy.
stóp procentowych, manipulowanych cen i niesprawiedliwych
warunków handlu. Jest to wojna, która narzuca ludziom bezrobo-
Pomoc rozwojowa
cie, wpędza w choroby i wymusza na nich zachowania kryminal-
ne. Czy musimy to tolerować w nieskończonoS
ć?
Już teraz żyjemy w czasach Trzeciej Wojny R
wiatowej
& wojny gospodarczej. Jest to niewypowiedziana wojna; wojna przy po-
mocy lichwiarskich stóp procentowych, rujnujących cen i zniekształco-
nych warunków wymiany& Zdalnie sterowane stopy procentowe i terms
of trade (jest to w dużym uproszczeniu  stosunek zmian cen towarów
eksportowanych do zmian cen towarów importowanych przez dany kraj
. przyp. tłum.) zabiły dotąd miliony ludzi na tej rabowanej planecie.
Zabijani są przez głód, choroby, bezrobocie i przestępczoS
ć.
Każdego dnia Trzeci R
wiat płaci krajom S
wiata uprzemysłowionego
300 mln dolarów odsetek!
* Nasza pomoc na rozwój wynosi tylko połowę tej kwoty!
* Jak długo będzie to możliwe?
* Jak długo musimy znosić tej warunki?
* Jak ta eksploatacja może być ograniczona?
* Czy rewolucje stanowią rozwiązania zdolne do funkcjonowania?
* Jakie są prawdziwe powody wojny?
Rysunek 13. Rysunek 14.
Rozdział 3. Kto zyskiwałby na nowym systemie monetarnym 71 72
Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
Nie ma wątpliwoS
ci, że ci, którzy obecnie są biedniejsi w sys- mysłowo rozwiniętych i rozwijających się krajach. Jest to jedynie
temie monetarnym, który stworzyliS
my, stanowią ponad połowę leczenie objawowe, dopóki w naszym systemie monetarnym trwa
S
wiatowej populacji. Sytuacja w Trzecim R
wiecie zmieniłaby się wada systemowa.
natychmiast, jeS
li ich długi zostałyby odpisane częS
ciowo lub cał- Tym, czego trzeba w zamian, to rozpowszechnianie informacji
kowicie przez kraje-pożyczkodawców i banki. Zwolennikami ta- i otwarta dyskusja o efektach obecnego systemu monetarnego i
kiego postępowania są często postępowi ekonomiS
ci i w rzeczy- rozwiązaniu polegającym na reformie monetarnej.
wistoS
ci już się tak dzieje. Jednakże dopóki podstawowy defekt W Ameryce Łacińskiej, na przykład, koS
ciół katolicki jest po-
w systemie pieniężnym nie będzie zniesiony, następny kryzys jest dzielony między konserwatywnymi górnymi warstwami hierarchii
już zaprogramowany. Dlatego jednym z ważnych kroków w kie- dążącymi w kierunku zachodniego modelu kapitalizmu i progre-
runku bardziej stabilnego systemu gospodarczego na skalę S
wia- sywnymi niższymi warstwami, które są zorientowane na model
tową jest uczynienie wiadomym wS
ród tych, którzy niewątpliwie komunistyczny. Historyczna sposobnoS
ć w tym momencie polega
skorzystają najbardziej  biednych i krajów rozwijających się  że na przedstawieniu gospodarki wolnej od odsetek jako trzeciego
można wybrać system alternatywny. typu rozwiązania, którego nie znajdujemy ani w komunizmie, ani
KOR
CIOŁY I GRUPY WYZNANIOWE
w kapitalizmie, lecz który przewyższa oba systemy. SposobnoS
ć
Wielu wielkich politycznych i religijnych przywódców, tacy jak
ta szłaby dalej w zapewnieniu społecznej sprawiedliwoS
ci niż jaki-
Mojżesz, Jezus Chrystus, Mahomet, Luter, Zwingli czy Gandhi
kolwiek program pomocowy. Stworzyłaby stabilną gospodarkę i
próbowali ograniczyć społeczną nierównoS
ć poprzez zakazanie
zaoferowała koS
ciołom znaczne wsparcie w ich wysiłkach zapro-
pobierania odsetek. Rozumieli oni przyczynę problemu. Jednak
wadzenia pokoju na tym S
wiecie.
nie wpadli na jakieS
praktyczne jego rozwiązanie, a zatem podsta-
W kategoriach duchowych, wszystko, co znajdujemy w S
wie-
wowa nieprawidłowoS
ć systemu pozostała niezmieniona. Na przy-
cie zewnętrznym, jest odbiciem naszych własnych jax
ni, naszych
kład zakaz pobierania odsetek w S
wiecie chrzeS
cijańskim ogła-
systemów wiary, naszych życzeń i naszych myS
li. Dlatego prze-
szany w S
redniowieczu przez papieży w Europie jedynie przerzucił
obrażenie S
wiata zewnętrznego wymaga przeobrażenia S
wiata
problem na Żydów, którzy stali się w tym czasie wiodącymi ban-
wewnętrznego. Jedno bez drugiego nie jest możliwe.
kierami Europy. Podczas gdy Żydom nie było wolno pobierać
Rozpowszechnianie wiedzy i umiejętnoS
ci ezoterycznych w wielu
odsetek od siebie nawzajem, mogli je pobierać od gojów. W isla-
częS
ciach S
wiata wskazuje na głęboką zmianę w S
wiadomoS
ci coraz
mie ludzie nie spłacają odsetek od pożyczki, lecz banki lub
większej liczby ludzi. Ich praca nad wewnętrzną przemianą do-
osoby fizyczne jej udzielające stają się udziałowcami w ich przed-
starcza fundamentu pod zmianę na zewnątrz. Bez tej pracy poko-
sięwzięciu i biorą udział w zyskach z niego wynikających. W pew-
jowa przemiana systemu monetarnego może być niemożliwa. Dla-
nych przypadkach może to być lepsze od płacenia odsetek a w
tego wielka odpowiedzialnoS
ć spoczywa na tych, którzy służą ce-
innych gorsze.
lom humanitarnym i są S
wiadomi praktycznych możliwoS
ci refor-
W dzisiejszych czasach koS
cioły chrzeS
cijańskie i organizacje
my monetarnej jako jednego z aspektów globalnej transformacji.
charytatywne męczą swoich wyznawców nawoływaniami o datki
służące łagodzeniu najgorszych problemów społecznych w prze-
Rozdział 3. Kto zyskiwałby na nowym systemie monetarnym 73
74 Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
HANDEL I PRZEMYSŁ
Koszty pracy są wyższe niż same pensje
W gospodarce pozbawionej odsetek i inflacji ceny dóbr i usług
byłyby ustalane, jak w dzisiejszych społeczeństwach kapitalistycz-
nych, przez podaż i popyt. Zmiana dotyczyłaby zniekształcenia
 wolnego rynku powodowane przez mechanizm odsetkowy.
R
rednio każde miejsce pracy w niemieckim przemyS
le jest ob-
ciążone długiem w wysokoS
ci 70 do 80 tysięcy DM (powyżej
35 do 40 tysięcy dolarów). Sam procent stanowi 23% S
redniego
kosztu pracy (patrz Rys. 15). Do częS
ci procentu z pożyczonego
kapitału trzeba dodać częS
ć procentu z kapitału własnego firmy.
Drugi rodzaj kapitału kształtuje się zgodnie z tą samą wysokoS
cią
stopy procentowej co pierwszy. Oto dlaczego długi rosną około
dwóch do trzech razy szybciej niż wydajnoS
ć produkcyjna go-
spodarki kraju (patrz Rys. 5). Proporcja nieustannie pogarsza się
dla tych, którzy pracują i dla tych, którzy chcą rozpocząć własną
działalnoS
ć gospodarczą.
JesteS
my S
wiadkami coraz większej koncentracji w sektorze
przemysłowym. Małe przedsiębiorstwa i firmy przemysłowe są
wykupywane przez większe, a większe są wykupywane przez jesz-
cze większe, aż wreszcie pewnego dnia może się okazać, że każ-
dy w tak zwanych  gospodarkach wolnorynkowych pracuje dla
jakiejS
wielonarodowej korporacji. Ten rodzaj rozwoju otrzymuje
swój bodziec ze strony tzw.  efektów skali i automatyzacji w więk-
szych firmach przemysłowych, lecz również z nadwyżkowych pie-
niędzy uzyskiwanych przez te przedsiębiorstwa na rynku pienięż-
nym. Na przykład Siemens i Daimler-Benz w Niemczech zara-
biają więcej poprzez inwestycje na rynku kapitałowym niż w sek-
torze produkcji. Zostały one okreS
lone w prasie niemieckiej jako
faktycznie banki z fasadą produkcyjną. * Skąd pochodzą te dodatkowe koszty?
* Jakie są tego konsekwencje?
Dla kontrastu mniejsze i S
rednie firmy w celu rozwijania się muszą
* Czy możemy zmienić ten model rozprowadzania?
zwykle zaciągać pożyczki i dlatego wpadają w pułapkę systemu
procentu zwykłego i procentu składanego. Nie mogą czerpać ko-
Rysunek 15.
rzyS
ci ze skali i zysków z kapitału.
Rozdział 3. Kto zyskiwałby na nowym systemie monetarnym
75 76 Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
Chociaż procent jest tylko jednym z czynników sprzyjających
Jak dotąd nasza gospodarka jest zależna od kapitału. Przed-
takiemu rozwojowi, wprowadzenie systemu pieniądza wolnego od
stawiciel niemieckiego przemysłu, pan Schleyer, powiedział kie-
odsetek byłoby szczególnie ważne dla tego sektora społecznego,
dyS
trafnie:  Kapitał musi być obsługiwany! . Lecz w nowym sys-
zabezpieczającego nasze przetrwanie. Bezodsetkowe pożyczki,
temie monetarnym kapitał byłby zaprojektowany dla obsługiwania
połączone z reformami ziemskimi i podatkowymi (patrz Rozdział
potrzeb gospodarki. Musiałby zaoferować siebie w celu uniknię-
2) pozwoliłyby na powrót na rolę większej liczbie ludzi niż ocze-
cia kary, tzn. musi służyć nam!
kuje się obecnie. Razem z nowymi metodami zrównoważonego
ROLNICY
rolnictwa możemy być S
wiadkami ewolucji innego stylu życia, łączą-
Z powodu niszczących wpływów procentu na nasz system rol-
cego pracę i wypoczynek, pracę fizyczną i umysłową, wysoką i
niczy, gospodarka rolna szczególnie nadaje się do zastosowania
niską technologię sprzyjającemu bardziej holistycznemu podejS
ciu
nowego systemu pieniężnego. Rolnictwo jest przemysłem opiera-
do rozwoju osobistego, rolniczego i społecznego.
jącym się na ekologii. Ogólnie procesy ekologiczne podążają we-
Hurra! Znowu 2,5% wzrost!
dług krzywej wzrostu naturalnego (krzywa A na Rys. 1). Procesy
przemysłowe muszą obecnie rozwijać się według krzywej wzrostu
wykładniczego odsetek zwykłych i odsetek składanych (krzywa
C na Rys. 1). Ponieważ nie można spowodować, aby natura wzra-
stała jak kapitał, uprzemysłowienie rolnictwa stworzyło problemy
zagrażające naszemu przetrwaniu.
W pierwszym etapie uprzemysłowienia rolnicy kupowali coraz
większe maszyny. Następnie wielkoobszarowi rolnicy dzięki sub-
wencjom rządowym i bodx
com podatkowym wykupili mniejsze
gospodarstwa rolne, aby stać się jeszcze większymi. Wtedy ozna-
ki choroby zaczęły się objawiać i nasilać: wyczerpywanie i zanie-
czyszczenie zasobów wody; upodobnienie się żyznych ziem do
wysuszonych i ubitych pustyń; utrata ponad 50% wszystkich ga-
tunków; nadprodukcja niektórych artykułów, które można było
sprzedawać jedynie przy pomocy większych subsydiów rządo-
wych; hybrydowe płody rolne, pozbawione smaku i trujące; cał-
kowita zależnoS
ć od ropy w transporcie, od sztucznych nawozów,
* Skąd się bierze ten obłąkańczy nacisk na wzrost?
S
rodków owadobójczych, pestycydów; znikanie lasów deszczo- * Jak możemy się uwolnić z tego nacisku?
* Dlaczego stabilne gospodarki
wych służących do produkcji materiałów opakowaniowych dla
są niemożliwe do urzeczywistnienia w obecnym systemie?
długich przewozów pomiędzy miejscami produkcji, do magazy-
nowania, przetwarzania, sprzedawania i konsumpcji.
Rysunek 16.
77
Rozdział 3. Kto zyskiwałby na nowym systemie monetarnym
78 Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
ekologicznych mających na celu tworzenie systemów zrównowa-
EKOLODZY I ARTYR
CI
żonych (tj. zatrzymujących iloS
ciowy wzrost na optymalnym po-
Kiedy mówimy o wzroS
cie gospodarczym, mierzonym w przy-
ziomie) będzie trudnych do realizacji na większą skalę. DziS
lu-
roS
cie procentowym PNB (Produkcie Narodowym Brutto  przyp.
dzie, którzy muszą zaciągać pożyczki na inwestycje ekologiczne,
tłum.) i porównywanym do poprzednich lat, zwykle zapominamy,
zwykle przegrywają ekonomicznie. JeS
li pobieranie odsetek mo-
że ten przyrost odnosi się do coraz większej każdego roku iloS
ci.
głoby być zniesione, mogliby przynajmniej utrzymać się na granicy
Tak więc 2,5% wzrost dzisiaj jest w rzeczywistoS
ci czterokrotnie
rentownoS
ci, chociaż różnica w porównaniu z innymi inwestycjami
większy od 2,5% wzrostu w latach 50-tych XX wieku.
(np. handel i produkcja broni) pozostałaby nadal taka sama.
Łatwo wytłumaczyć, dlaczego politycy, przemysłowcy i przy-
Wex
my na przykład inwestycję w kolektory słoneczne. JeS
li
wódcy związkowi nadal wzywają do podejmowania S
rodków dla
możemy spodziewać się tylko 2% zwrotu z naszych pieniędzy,
pobudzania wzrostu gospodarczego: w okresach spadających stóp
byłoby ekonomicznie niemądre inwestować w tą, w innym wy-
wzrostu rozbieżnoS
ć między przychodem z kapitału i pracy lub
padku rozsądną, ekologiczną technologię do produkcji ciepłej
redystrybucją bogactwa z pracy do kapitału staje się ostrzejsza.
wody, ponieważ nasze pieniądze umieszczone w banku osiągnęły-
Oznacza to zwiększające się problemy społeczne i ekologiczne
by zwrot w wysokoS
ci 7%.
oraz ekonomiczne i polityczne napięcia.
Zmiana w systemie monetarnym dałaby ludziom szansę przy-
Ciągły wzrost ekonomiczny skutkuje jednakże wyczerpywa-
najmniej do utrzymania się na progu rentownoS
ci, jeS
li zainwesto-
niem się zasobów naturalnych. Oznacza to w obecnym systemie
waliby utrzymanie i ulepszenie biologicznych podstaw życia. Nada-
monetarnym, że mamy wybór pomiędzy ekologicznym a eko-
łoby to jednostkom i grupom całkiem innego rodzaju rozpędu do
nomicznym załamaniem. W dodatku koncentracja pieniędzy w
podjęcia działań ochronnych i ekologicznie rozsądnych technolo-
rękach coraz mniejszej liczby ludzi i wielkich transnarodowych kor-
gii.
poracji stwarza ciągły nacisk na inwestycje na wielką skalę, np.
Nawet iloS
ć działalnoS
ci gospodarczych byłaby łatwiej dopa-
elektrownie jądrowe, wielkie tamy budowane do produkcji ener-
sowana do rzeczywistych potrzeb. Ponieważ wysokie zwroty na
gii hydroelektrycznej oraz sprzęt zbrojeniowy. Z czysto ekono-
kapitale w celu spłaty odsetek nie byłyby już więcej potrzebne,
micznej perspektywy, USA i Europa przejawiają politycznie
presja na nadprodukcję i nadkonsumpcję byłaby znacząco ogra-
sprzeczne zachowanie. Instalowanie większego i lepszego uzbro-
niczona. Ceny mogłyby być obniżone o 30 do 50%, co opłaca się
jenia przeciwko Rosji z jednej strony i wysyłanie do Rosji masła,
wysoce kapitałochłonnej technologii. Teoretycznie ludzie musieli-
pszenicy i technologicznego know-how miało doskonały sens go-
by pracować jedynie połowę czasu tego co obecnie, aby utrzy-
spodarczy: produkcja militarna jest jedynym obszarem, gdzie punkt
mać ten sam standard życia.
 nasycenia można odsuwać w nieskończonoS
ć, jak długo  wróg
jest w równym stopniu zdolny do rozwijania szybszych i lepszych
W ramach nowego systemu monetarnego, iloS
ciowy wzrost naj-
broni. Zyski w sektorze zbrojeniowym są o wiele większe niż ja-
prawdopodobniej zostałby zamieniony na wzrost jakoS
ciowy. Lu-
kiekolwiek zyski w sektorach cywilnych naszej gospodarki.
dzie mieliby wybór zostawienia swoich nowych pieniędzy na kon-
tach oszczędnoS
ciowych, gdzie zachowałyby one swoją wartoS
ć,
Dopóki każda inwestycja musi konkurować z siłą reproduko-
lub zainwestowania ich w szkło, porcelanę, meble, dzieła sztuki
wania się pieniądza na rynku pieniężnym, większoS
ć inwestycji
Rozdział 3. Kto zyskiwałby na nowym systemie monetarnym 79
80 Pieniądz wolny od inflacji i odsetek
terowy , zdecydowanie może znacząco zmienić ich dolę. Z tego
lub solidnie budowany dom, które zachowywałyby swoje odpo-
powodu spodziewam się, że wysoki odsetek kobiet będzie po-
wiednie wartoS
ci. Mogliby również wybierać te inwestycje, które
S
ród głównych inicjatorów tego sprawiedliwszego S
rodka wymia-
wzbogaciłyby ich codzienne życie. Jednakże im większej wyma-
ny. Wiedzą one, co znaczy być eksploatowanym. W następstwie
gano by jakoS
ci, tym więcej by jej tworzono. W ten sposób mo-
przemiany mogą całkiem zaangażować się w bankowoS
ć i inwe-
glibyS
my się spodziewać całkowitej rewolucji wartoS
ci, co prawie
stowanie w o wiele większym zakresie. Stałoby się tak, ponieważ
na pewno wpłynęłoby na sprawy kulturowe i S
rodowiskowe. Wiele
rozumiałyby, że system, w którym by działały, wzmacniałby życie,
inwestycji w sztukę i technologie ekologiczne mogłoby podlegać
a nie niszczył je. I na końcu, lecz nie najmniej ważnym jest to, że
konkurencji pod warunkiem  stabilnego pieniądza i zrównowa-
ten system pieniężny o wiele lepiej odpowiada ich koncepcji mocy
żonego stylu życia i mogłoby opłacać się bez osiągania wielkich
i władzy.
zysków. W ten sposób sztuka i ekologia stałyby się szybko  eko-
Mężczyx
ni są przyzwyczajeni do hierarchicznego modelu
nomicznie opłacalne .
władzy z wszechmocnym szczytem i bezsilnymi dołami. Ktokol-
KOBIETY
wiek dostaje kawałek z tortu, zostawia mniej dla innych. To sytu-
Dlaczego tak mało kobiet działa w sferze pieniężnej? Czy to na
acja win-lose   ktoS
musi przegrać, żeby ktoS
inny mógł wy-
rynku papierów wartoS
ciowych, czy to w S
wiecie bankowoS
ci,
grać .
jest to nadal dziedziną mężczyzny, a wyjątki zdają się jedynie po-
Kobiety częS
ciej doS
wiadczają władzę jako nieskończenie roz-
twierdzać regułę. Stwierdziłam na podstawie całkiem długo trwa-
szerzalną koncepcję. Za każdym razem, gdy ktoS
dodaje mocy
jącego doS
wiadczenia w sprawach równouprawnienia kobiet i z
grupie wnosząc swoje umiejętnoS
ci, cała grupa staje się mocniej-
projektami ich dotyczącymi, że większoS
ć z nich intuicyjnie czuje,
sza. To sytuacja win-win, czyli  każdy wygrywa .
że coS
jest nie tak w tym systemie pieniężnym, chociaż, podobnie
jak mężczyx
ni, nie wiedzą jasno co.
System monetarny, który rozszerza się z rosnącymi potrzeba-
mi, lecz zatrzymuje się, gdy potrzeby te zostają zaspokojone, pra-
Zagorzała walka kobiet o równouprawnienie, która jest rów-
wie automatycznie stwarza w długim okresie sytuację win-win dla
nież w dużym stopniu sprawą ekonomiczną, sprawiła, że czują się
każdego. Nawet w krótkim czasie, w sytuacji kryzysu, w którym
oburzone procesami stwarzającymi nierównoS
ć, takimi jak gry fi-
teraz właS
nie jesteS
my.
nansowe. WiększoS
ć kobiet rozumie doS
wiadczalnie, że cokol-
wiek ktoS
zarabia bez pracy, tj. dzięki odsetkom lub składanemu
Tym, czego kobiety będą najbardziej chciały dla siebie i swo-
procentowi, ktoS
inny musi na to pracować. Tym innym (w wielu
ich dzieci, będzie to, żeby zamiast kolejnych ciężkich, rewolucyj-
przypadkach) będzie kobieta. Z połowy populacji, która posiada
nych przemian, które spowodowały tak bezkresną niedolę ludzką
tylko 4% całkowitego bogactwa (Rys. 11), większoS
ć stanowią
w przeszłoS
ci, ta zmiana  jeS
li mogłaby zajS
ć przed krachem 
kobiety.
zapewniła łagodną, ewolucyjną transformację.
Kobiety w druzgocącej większoS
ci noszą ciężar gospodarcze-
tłum. z angielskiego Marcin Harembski
go chaosu i społecznej nędzy powodowanej przez obecny system
pieniężny na całym S
wiecie. Wprowadzenie nowego systemu pie-
niężnego, który służyłby jako  technicznie ulepszony system bar-