REWOLUCJA 1905 - 1906 W ROSJI.

Na początku XX wieku istniała w Rosji sytuacja rewolucyjna - chłopi żądali
ziemi , robotnicy ustawodawstwa pracy, wśród wielu warstw społeczeństwa system
samodzierżawia, kompletnie już anachroniczny, budził opór. Ferment wewnętrzny
zaostrzał wielonarodowościowy charakter państwa: zarówno wśród Polaków jak i
Finów silne były dążenia do niepodległości czy przynajmniej rozszerzenia
autonomii. Dążenia tych narodowości ułatwiły później caratowi, paradoksalnie
stłumienie ruchu rewolucyjnego, ale w pierwszym okresie pogłębiały kryzys
przedrewolucyjny.
Opozycję przeciw dotychczasowemu systemowi rządów zaostrzyły wieści o klęskach
poniesionych przez Rosję w wojnie z Japonią .
( Ekspansja Japonii zaczęła grozić Rosji. Rząd carski budował właśnie
najdłuższą na świecie linię kolejową i interesował się sprawami Dalekiego
Wschodu. Spółki rosyjskie inwestowały kapitały w koleje, kopalnie i lasy
Mandżurii oraz Korei. Japonia ze swej strony zapewniła sobie poparcie Anglii,
uwikłanej w konflikt z Rosją, po czym zaczęła żądać od Rosji opuszczenia
Mandżurii i przyznania Korei. Gdy żądanie to pozostało bez odpowiedzi,
Japończycy zaatakowali flotę rosyjską stacjonującą w twierdzy morskiej Port
Artur. W styczniu 1905 r. padł Port Artur , w lutym tegoż roku Japończycy
rozbili armię rosyjską pod Mukdenem, a śpiesząca na odsiecz rosyjska flota
bałtycka , po prawie ośmiomiesięcznej żegludze wzdłuż wybrzeży Afryki i Azji,
została zaraz po przybyciu całkowicie rozgromiona pod Cuszimą.)
W naprężonej sytuacji wystarczyła iskra, by nastąpił wybuch, i taką iskrą stał
się strajk w Zakładach Putiłowskich w Petersburgu w styczniu 1905 r. Wśród
robotników tych zakładów działał już od paru lat duchowny prawosławny Gieorgij
Gapon. Z jego inicjatywy została opracowana petycja zawierająca żądania swobód
politycznych, ustawodawstwa socjalnego oraz zakończenia wojny. Z tą petycją
ruszył pochód robotniczy z ikonami i chorągwiami cerkiewnymi , by przedstawić
swe prośby batiuszce carowi. Część ludu rosyjskiego głęboko wierzyła, że sam
car jest dobry, kocha swój lud, a tylko urzędnicy i otoczenie monarchy nie
dopuszczają by ten dowiedział się o niedoli ludu.
Pokojowy pochód przywitano salwami, padło ponad tysiąc zabitych, a jeszcze
więcej było rannych. Ta "krwawa niedziela", w styczniu 1905 r. stała się
początkiem ruchu rewolucyjnego w całej Rosji. Sam Gapon uratował się z masakry
i opuścił Rosję , a po powrocie w 1906 r. został zastrzelony z polecenia partii
eserowców, gdyż próbował nawiązać kontakty z policją.
Ruch rewolucyjny objął wszystkie warstwy społeczeństwa rosyjskiego, przejawiał
się w strajkach i demonstracjach organizowanych w miastach, wystąpieniach
chłopów, akcjach terrorystycznych, organizowanych przez eserowców. W czerwcu
doszło do buntu marynarzy na pancerniku "Potiomkin" . Na czele ruchu próbowali
stanąć socjaldemokraci i eserowcy. Z inicjatywy tych pierwszych zaczęły
powstawać rady delegatów robotniczych, które miały kierować wystąpieniami i
prowadzić ewentualne pertraktacje z właścicielami lub administracją państwową.
Car w obliczu masowego ruchu rewolucyjnego zapowiedział zwołanie w sierpniu
1905 r. Dumy ( ros. nazwa parlamentu). Nie uspokoiło to sytuacji, gdyż Duma
miała mieć charakter doradczy , a nie ustawodawczy. Tymczasem skończyła się
wojna z Japonią i Rosja musiała podpisać traktat pokojowy potwierdzający straty
terytorialne.(We wrześniu 1905 r. podpisano traktat oddający Japonii Port
Artur, część Sachalinu, a także wpływy w Korei i Mandżurii )
W październiku rozpoczął się strajk powszechny. Przystąpili do niego nie tylko
robotnicy w zakładach pracy, ale i studenci, a nawet część urzędników: stanęła
kolej. Rosja została sparaliżowana.
Mikołaj II zmuszony sytuacją ogłosił Manifest Październikowy, zapowiedział w
nim wybory do Dumy Ustawodawczej, wprowadził swobodę zgromadzeń i stowarzyszeń.
Rosja miała przestać być monarchią absolutną. Duża część uczestników ruchu
odebrała manifest jako zwycięstwo rewolucji i zarazem spełnienie jej głównych
celów. Ale jednocześnie część z nich uznała, że należy walczyć dalej.
W grudniu wybuchło w Moskwie z inicjatywy SDPRR zbrojne powstanie robotnicze,
ale zostało krwawo stłumione. Carat przystąpił do walki z ruchem rewolucyjnym.
Przypomniano trzy podstawy Rosji, sformułowane jeszcze w czasach panowania
Mikołaja I: samodzierżawie, lud i prawosławie. Ruch rewolucyjny zaczęto
przedstawiać jako dzieło cudzoziemców wrogów Rosji i Cerkwi. " Bij Polaków ,
Żydów i studentów"- wołano na wiecach antyrewolucyjnych
W styczniu przeprowadzono wybory do Dumy. Ludność była podzielona na kurie, z
których każda mogła wybrać określoną liczbę elektorów, którzy następnie
wybierali posłów. Wcześniej car podpisał ustawę, że każda decyzja Dumy nabierze
mocy dopiero po uzyskaniu zgody cara. W wyborach wzięły udział nowo powstałe
partie i ugrupowania, min. Partia Konstytucyjno - Demokratyczna tzw. kadeci, i
chłopska Partia Pracy tzw. trudowicy. Bolszewicy pierwsze wybory zbojkotowali,
weszli dopiero do II Dumy. I Duma istniała krótko - od końca kwietnia 1906 r.
do lipca tegoż roku, kiedy to została przez cara rozwiązana. Członkowie Dumy
próbowali temu zapobiec, ale nastroje rewolucyjne w społeczeństwie już
dogorywały. Podobny los spotkał II Dumę w 1907 r. Dopiero III Duma wybrana wg.
zmienionego prawa wyborczego (min. pozbawiono prawa głosowania dużą część
robotników), przetrwała całą pięcioletnią kadencję.
Premierem Rosji w 1906 r. został Piotr Stołypin. Funkcje swoje sprawował aż do
momentu śmierci z rąk zamachowca w 1911 r. Przeszedł on do historii jako
okrutny pacyfikator ruchu rewolucyjnego. Najważniejszą z jego reform okazała
się ustawa z 1906 r. pozwalająca każdemu chłopu, dotychczasowemu członkowi
obszcziny, na wystąpienie z niej i stanie się indywidualnym właścicielem ziemi.
Wojna przerwała realizację tej reformy.
Rewolucja 1905 - 1906 wg. odczucia wielu z jej uczestników zakończyla się
klęską, ale Rosja wyszła z niej jako inny kraj - system samodzierżawia został
podważony , powstały legalne ruchy polityczne, zaczęła się tworzyć warstwa
chłopów - indywidualnych posiadaczy ziemi.