Historia Rosji - serwis historyczny Page 1 of 5
Czytelnia | Postacie | Dynastie | y
ródła | Inne | Aktualności | Kontakt
REWOLUCJA 1905-1907
[Aldemus de Dodogne]
Rewolucja w znaczeniu metaforycznym i szerokim jest to wielka szybka i głęboka
zmiana, czy to obyczajowa, przemysłowa, naukowa, czy te\
techniczna. W pracy
tej postarałem się wyró\
nić właśnie te cechy, które przemawiają za tym, jak
wielkie znaczenie miała pierwsza rewolucja w Rosji, choć mo\
e trochę  nieśmiała ,
to jednak w pewien sposób poruszająca dzieje. Lub jak kto woli, będąca
znakomitym treningiem przed finałem drugiej rewolucji z roku 1917, która to
dopiero poruszyła dzieje.
Sytuacja w Rosji pod koniec XIX w.
Pod koniec XIX wieku podjęto akcję szybkiego uprzemysłowienia kraju. Na stepach
ukraińskich zaczęły powstawać kopalnie i fabryki, budowano wa\
ne ośrodki
przemysłowe, zakładano nowe miasta fabryczne. Głównymi ośrodkami przemysłu
w Rosji były Petersburg (przemysł maszynowy), Moskwa (włókiennictwo), Zagłębie
Donieckie (górnictwo i hutnictwo),a tak\
e Królestwo Polskie (włókiennictwo i
przemysł maszynowy). Du\
e znaczenie w postępie gospodarczym Rosji miał
rozwój sieci komunikacyjnej, rozwijający się bardzo szybko w owym czasie.
Wielkie uprzemysłowienie, choć przyniosło znaczne korzyści natury gospodarczej,
to jednak zadało cios zwykłemu robotnikowi. Ogromny wyzysk w wielkim
zakładzie, gdzie nie przykładano wagi do losu człowieka, zmusił pracowników do
organizowania strajków. W efekcie pierwszych z nich, w 1885 roku zakazano
zatrudniania dzieci i kobiet nocą, w 1897 r. ograniczono czas pracy dorosłych do
11,5 godziny, zaś dla robotników pracujących nocą do 10 godzin.
Liczne kryzysy gospodarcze, związane przede wszystkim z najbardziej cierpiącym
na nich chłopem , nękały coraz częściej Rosję. O ile mo\
na zrozumieć wielkie
światowe kryzysy, które nie mogły ominąć i państwa carów, to du\
e znaczenie na
pogorszeniu doli chłopów mieli sami politycy, a raczej ich czyny. Tak było w
przypadku wielkiej klęski głodu z roku 1891, kiedy to decyzją rządu znacznie
obni\
ono cenę zbo\
a, aby móc więcej tego towaru eksportować. Skutków takich
fatalnych błędów polityki dworu petersburskiego pod koniec XIX było w Rosji wiele,
a politycy nie wyciągali z tego \
adnych wniosków. Przez to sytuacja robotnika była
niezwykle cię\
ka. Carat był wyrazicielem przede wszystkim warstwy szlachecko-
ziemiańskiej, co tak\
e dawało się odczuć na robotnikach. Z drugiej jednak strony
wiedziano, \
e trzeba zacząć liczyć się z proletariatem rosnącym w siłę, który
mógłby przy dobrej organizacji doprowadzić do strajku powszechnego. Koniec XIX
wieku w Rosji przypadł na panowanie Mikołaja II Romanowa, którego \
artobliwie
nazywano  autokratą bez autokraty . Był władcą nieudolnym a rządy faktycznie
sprawował Pobiedonoscew, profesor prawa cywilnego Uniwersytetu Moskiewskiego
(były doradca Aleksandra III). Wielkie zamieszanie jakie Pobiedonoscew
wprowadził swoimi przez swoje staroświeckie przekonania, oparte głównie na
ucisku ludności, były bardzo sprzyjającymi warunkami dla ruchów rewolucyjnych,
które dą\
yły do obalenia form państwowych i podporządkowania ludowi władzy
państwowej (coraz częściej pod przewodnictwem proletariatu).
W latach 70-tych XIX w. Zaczęły powstawać pierwsze organizacje robotnicze,
Południowo-rosyjski Związek Robotników i Północny Związek Robotników
Rosyjskich. O ile Związek Południowo-rosyjski władze zlikwidowały ju\
w 1875
roku, to drugi z nich zaczął rozwijać się prę\
nie. Głównymi celami tej organizacji
było domaganie się wolności słowa, zgromadzeń, obalenie obecnego ustroju
http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/rewolucja1905.html 2008-04-06
Historia Rosji - serwis historyczny Page 2 of 5
politycznego i gospodarczego. W tym czasie zaczęły tak\
e powstawać liczne koła i
grupy marksistowskie. Najwa\
niejszą z nich, a zarazem pierwszą, bo powstałą w
1883 roku, była organizacja Wyzwolenie Pracy. Propagowała ona na ziemiach
rosyjskich zrozumienie zało\
eń socjalizmu naukowego, choć jeszcze cię\
ko było
znalez
ć odbiorców w wielkich masach społeczeństwa rosyjskiego. Kolejnym
krokiem ku rozwojowi idei ruchu socjaldemokratycznego było utworzenie w marcu
1898 roku na zjez
dzie przedstawicieli organizacji socjaldemokratycznych w Mińsku
 Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji , której głównym inicjatorem był
Włodzimierz Lenin. Po tych wydarzeniach mo\
liwość wybuchu rewolucji była ju\

powszechnie brana pod uwagę wśród arystokracji rosyjskiej, choć nadal nic nie
czyniono, aby zapobiec wystąpieniu mas robotniczych.
Wystąpienia klasy robotniczej na początku XX w.
Czytając o sytuacji wewnętrznej Rosji w pierwszych latach XX wieku, najczęściej
spotykamy się z określeniami chaotycznie zarządzanej gospodarki, dowiadujemy
się o wielkich klęskach, nieurodzajach, o powstaniu nowych zrzeszeń
monopolistycznych, godzących w proletariat czyli warstwę na której skutki polityki
gospodarczej i wielkie nieurodzaje odbijają się najbardziej, która otrzymuje od
Caratu najdotkliwszy cios.
Wszystkie te wydarzenia przyczyniły się do zaognienia sytuacji w kraju na
początku XX wieku. Liczne wystąpienia robotnicze, czy to manifestacje, czy tez
strajki, zalały Rosję. 1 maja 1900 r. robotnicy w Charkowie za\
ądali 8 godzinnego
dnia pracy i swobód politycznych. W 1902 r. zademonstrowała Ukraina i Kaukaz w
postaci strajku liczącego 200 tyś. uczestników. Doszło tam do krwawych starć z
policją. Wypadku w całym kraju, czy to w Petersburgu, Moskwie,
Jakaterynosławiu, czy Tyflisie ofiarowały coraz mocniejszą siłę rewolucyjną
robotnikom. Według historyków ju\
w 1903 roku sytuacja w Rosji była bardzo
dogodna do wybuchu rewolucji, zabrakło tylko dobrej organizacji, której niebawem
mieli się podjąć rewolucjoniści. Wyczekiwano ju\
tylko na jeden zły ruch Caratu,
który mo\
na byłoby wykorzystać dla wystąpienia przeciw władzy, a tak stać się
miało niebawem podczas wojny z Japonią.
Wojna rosyjsko-japońska (1904-1905)
Pierwszy dzień wojny poprzedziły wydarzenia nocy z 26 na 27 stycznia (8/9 II)
atakiem japońskich torpedowców, które w porcie Artura powa\
nie uszkodziły trzy
rosyjskie liniowce. Kilka dni wcześniej Japonia zerwała dyplomatyczne stosunki z
Rosją, mając mocne poparcie Anglii i Stanów Zjednoczonych. W takim wypadku 28
stycznia (10 II) Mikołaj II wypowiedział Japonii wojnę, mając nadzieje, \
e dzięki
niej uda mu się w dość prosty sposób zdławić zapędy rewolucyjne, a na dodatek
zwiększyć swoje panowanie na Dalekim Wschodzie oraz podnieść swój monarszy
autorytet.
Głównym przedmiotem rywalizacji między Rosją a Japonia była Korea. Choć
wojsko rosyjskie początkowo wprowadziło do Korei swoja armię, szybko musiało
ulec pod naporem japońskim. Rosja odnosiła coraz to nowe klęski. Ostatecznym
ciosem była wielka bitwa pod Mukdenem. Pomińmy jednak szczegóły związane z
samą wojną. Warto bardziej zastanowić się na tym, czym była wojna dla ruchów
rewolucyjnych, gdy\
to właśnie oburzenie społeczeństwa rosyjskiego
spowodowane klęskami w wojnie rosyjsko-japońskiej, było jedną z bezpośrednich
przyczyn wybuchu rewolucji w 1905 r.
Krwawa Niedziela
Społeczeństwo Rosji było bardzo niezadowolone z wieści, które nadchodziły z
frontu. W całym kraju wrzało. Odpowiedzią Caratu była jedynie obietnica reformy
administracyjnej. Zapewnienia te jednak nie uspokoiły nikogo . Zaczęły wybuchać
masowe strajki. Na czele wzburzonych Rosjan stanął pop Hapon (w niektórych
http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/rewolucja1905.html 2008-04-06
Historia Rosji - serwis historyczny Page 3 of 5
tłumaczeniach znany tak\
e jako Gapon), który był za zorganizowaniem wielkiego
pochodu na Pałac Zimowy (laikom przypominam, \
e to była rezydencja carów) i
wręczenia Mikołajowi II petycji  wiernego ludu . Głównymi postulatami petycji,
która dotarła do Cara było domaganie się równości wszystkich przed prawem, 8
godzinnego dnia pracy, ziemi dla chłopów, powszechnej amnestii, zakończenia
wojny z Japonią, wprowadzenia odpowiedzialności ministrów, nadanie swobód
politycznych, powołanie przedstawicielstwa narodowego itp. Car przera\
ony
demonstracją, która miała się odbyć przed Pałacem Zimowym, poruszającą tysiące
ludzi w całym mieście, nakazał ściągnąć do stolicy oddziały wojskowe. W owy
nieszczęsny dzień 9 (22) stycznia 1905 roku podczas pokojowego pochodu ulicami
miasta, gdzie manifestanci śpiewali pieśni cerkiewne, nieśli ikony, chorągwie i
portrety cara, w ró\
nych częściach Petersburga zaczęły się zamieszki. Naprzeciw
bezbronnych ludzi wyszło wojsko, prędko manifestacja pokojowa przekształciła się
w rzez
. Choć robotników, którzy dotarli do pałacu Zimowego było tysiące, to
równie wiele było ofiar. Samemu Haponowi, który przewodził manifestacją, cudem
udało się ocalić \
ycie. Zdołał ukryć się przed zemstą cara i wyjechał za granicę .
Zyskał w kraju ogromną popularność jako obrońca uciśnionych. Niestety
powracając z emigracji szybko zawiódł ludność rosyjską donosząc za pieniądze na
rewolucjonistów Departamentu Policji. Wydarzenia te wywołały wielkie
manifestacje w kraju, które tak naprawdę były pierwszym powa\
nym krokiem ku
rewolucji. Przestano wierzyć w  dobrego cara
Czas Rewolucji
Strajki ogarnęły całe Imperium Rosyjskie. Strajkowano w Moskwie, Saratowie,
Tylfisie, na Ukrainie, Białorusi, A
otwie i Syberii. Widownią szczególnie burzliwych
wypadków było Królestwo Polskie. Przestała przychodzić na zajęcia młodzie\
,
przerwały prace niektóre ziemstwa i dumy miejskie. Byli zabici i ranni. Oblicza się,
\
e w strajkach tych wzięło udział około 800 tyś. Ludzi w całym kraju. W całym
Imperium nasiliły się organizowane przez socjalistów-rewolucjonistów zamachy
przeciwko wysokim funkcjonariuszom państw. Ofiarą jednego z nich padł w lutym
generał-gubernator Moskwy w. Ksią\
e Sergiusz, stryj Mikołaja II. Rząd zareagował
na sytuację w państwie ustanawianiem nowych dekretów, jednak\
e znacznie nadal
ograniczonych. Między innymi zapowiedział wciągnięcie pochodzących z wyboru
przedstawicieli społeczeństwa do działalności ustawodawczej, tak\
e wprowadził
prawo do składania petycji. Wszystkie te poczynania jednak nie uspokoiły ludu.
W kwietniu 1905 roku odbył się w Londynie III zjazd SDPRR w którym udział brali
jedynie bolszewicy (mienszewicy zwołali w tym samym czasie oddzielna
konferencje w Genewie). Głównym celem zjazdu były dyskusje nad wszystkimi
działaniami taktycznymi. Podkreślano rolę proletariatu w rewolucji i sojuszu klasy
robotniczej z chłopstwem, który walczyłby o obalenie samowładztwa, o utworzenie
republiki demokratycznej, o zwycięstwo rewolucji bur\
uazyjno-demokratycznej. Po
zwycięskim zakończeniu tego etapu rewolucji, Proletariat miał przystąpić do walki
o przekształcenie rewolucji bur\
uazyjno-demokratycznej w socjalistyczną. Zjazd
ten opracował organizację powstania zbrojnego. Celem było obalenie caratu i
utworzenie tymczasowego rządu rewolucyjnego. Inna koncepcję przyjmowali
Mienszewicy, którzy stali za tym, \
e to bur\
uazja musi stać na czele rewolucji, a
proletariat spełnia jedynie rolę pomocniczą. Manifest Paz
dziernikowy
Zasadnicza formą walki stał się strajk polityczny związany z demonstracjami .
Szacuje się, ze ponad 2 miliony ludzi wzięło udział w powszechnym strajku
(robotnicy fabryczni, kolejarze, drukarze itp.). Cały ruch robotniczy przygotowywał
się do walki. Przestały pracować koleje, fabryki. Młodzie\
nie chodziła do szkół,
gdy\
i te pozamykano. Nawet urzędnicy, aktorzy czy ekspedienci sklepowi
zaprotestowali nie zjawieniem się w pracy. Protesty te przeszły do historii pod
nazwą paz
dziernikowego strajku powszechnego.
W takiej sytuacji rząd musiał odpowiedzieć wzburzonemu ruchowi robotniczemu,
który po raz pierwszy porwał się na tak ogromną manifestacje. 30 (17)
paz
dziernika 1905 roku wydał manifest zapowiadający zwołanie Dumy Państwowej
o uprawnieniach ustawodawczych i zapewniał udział w wyborach wszystkim
http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/rewolucja1905.html 2008-04-06
Historia Rosji - serwis historyczny Page 4 of 5
klasom społecznych  czym ograniczał dobrowolnie samowładztwo. Przyrzekał te\

obywatelom Imperium Rosyjskiego podstawowe swobody demokracji i amnestię
dla więz
niów politycznych. Ustanowiono po raz pierwszy urząd premiera, (którym
został Sergiusz Witte) z misją uspokojenia kraju i zrealizowania zapowiedzianych
reform. Do rządu jednak nie powołano polityków bur\
uazyjnych, weszli doń sami
biurokraci.
Manifest paz
dziernikowy i zawarty w nim program ograniczonych reform
ustrojowych poparła du\
a część bur\
uazji, mieszczaństwa i szlachty rosyjskiej,
która uznała go za swój program polityczny tworząc XI 1905 Związek 17
Paz
dziernika. Część liberalnego ziemiaństwa, liberalnej bur\
uazji oraz inteligencji,
wsparta przez znaczne odłamy drobnej bur\
uazji, utworzyła Stronnictwo
Konstytucyjno-Demokratyczne. Członkowie tej organizacji byli zwolennikami
monarchii konstytucyjnej, głosili nacjonalizm, a od 1909 wielkomocarstwowy
szowinizm. Odgrywali tak\
e du\
ą rolę w dumach państwowych (szczególnie III
i IV). Przywódcą kadetów (tak ich nazywano) był profesor historii Rosji
Uniwersytetu Moskiewskiego Paweł N. Milukow.
Coraz większa rolę odgrywały Rady Delegatów Robotniczych (największe znaczenie
miała Rada Delegatów Robotniczych w Moskwie: w skład jej weszło 204
delegatów, wybranych przez załogi 184 fabryk) . Tworzyły się te\
Rady Chłopskie i
śołnierskie. U schyłku 1905 roku coraz bardziej zaczęto myśleć o powstaniu
zbrojnym. Nic więc dziwnego jak po wydaniu manifestu paz
dziernikowego
naliczono 100 pogromów, padło 1000 zabitych i 3000 rannych, a państwo zostało
powa\
nie sparali\
owane. Dochodziło nawet do takich sytuacji jak na Syberii, gdzie
\
ołnierze wracający z wojny japońskiej nie mogli dojechać do swych domów,
poniewa\
trasa biegła przez tereny objęte strajkiem, przez Syberię (kolej
transsyberyjska) gdzie miały miejsce strajki kolejowe , ale wobec strajku kolejarzy
powrót \
ołnierzy do domu się znacznie przeciągał. Co prawda zgody na przejazd w
końcu udzielono, ale odbiło się to na autorytecie państwa. Wyraziło się to te\

niezadowoleniem społeczeństwa.
19 grudnia 1905 roku Rada Delegatów Robotniczych w Moskwie zapowiedziała
powszechny strajk jako początek powstania zbrojnego. Opanowano wodociągi,
gazownię, elektrownię w Moskwie. Walki w mieście toczyły się przez 8 dni i były
krwawo tłumione. Oblicza się, \
e w całym kraju od  krwawej niedzieli do zwołania
pierwszej Dumy (około 15 miesięcy) zginęło 15 tyś ludzi, 20 tyś było rannych, a
70 tyś aresztowano lub wygnano.
Duma Państwowa
Pierwsza Duma Państwowa rozpoczęła obrady 27 IV (10 V) 1906 r. Pierwszy
rosyjski parlament składał się z 500 posłów. Wybory do Dumy miały być pośrednie
i opierać się na zasadzie kurialnej. Upowa\
nieni do głosowania obywatele wybierali
elektorów, którzy póz
niej dokonywali właściwego wyboru na odrębnych
zgromadzeniach. Czynne prawo wyborcze uzyskała zaledwie czwarta część
proletariatu. Do Rady państwa wchodzili przedstawiciele tylko bogatej szlachty
ziemiańskiej, wielkiej bur\
uazji oraz wysokiej biurokracji i generalicji. Najwięcej
posłów wprowadziła do Dumy partia  kadetów , będąc ugrupowaniem liberalnym i
wywierając w Dumie z początku daleko idące postulaty. Opowiadali się za
monarchią parlamentarną, wprowadzeniem odpowiedzialności ministrów przed
Dumą, ośmiogodzinnego dnia pracy i częściowego wywłaszczenia obszarników (za
wykupem). Prócz kadetów znalez
li się w parlamencie posłowie włościańscy (Partia
Pracy  Trudowaja Gruppa). Domagali się oni powszechnej amnestii i
wprowadzenia odpowiedzialności ministrów, \
ądali oddania chłopom całej ziemi
obszarniczej. Włościanie zaś byli jednak najbardziej zainteresowani reformami
rolnymi i podziałem terenów wielkiej własności ziemskiej.
Car zorientowawszy się, \
e opanowanie opozycyjnych nastrojów w Dumie nie jest
mo\
liwe, postanowił rozwiązać ją 21 lipca 1906 r. Wywołało to wielką falę krytyki.
Rząd tak\
e opóz
niał zwoływanie kolejnej Dumy, co jednak nie było mo\
liwe biorąc
pod uwagę sytuacje Caratu. II Duma zebrała się 5 marca 1907 roku. Car powołał
http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/rewolucja1905.html 2008-04-06
Historia Rosji - serwis historyczny Page 5 of 5
nowego premiera: Sołypina (który choć awansował, tak\
e zachował tekę ministra
spraw zagranicznych). Ten zdolny człowiek od razu zabrał się za opozycję. Chciał
powstrzymać naród przed pójściem do urn wyborczych, albo zmusić do głosowania
na kandydatów dobrze widzianych przez rząd. Wydano 1144 wyroków śmierci
(stryczek szubienicy nazywano krawatem Stołypina), zamknięto 260 gazet.
Stołypin za\
ądał zniesienia nietykalności poselskiej co było przyczyną aresztowania
55 posłów socjaldemokratycznych. W takich warunkach, Duma nie mogła
utrzymać się długo, Stołypin rozwiązał ją 16 czerwca 1907 roku. Rewolucje
stłumiono.
Skutki Rewolucji
Wydarzenia rewolucyjne lat 1905-1907 miały wielki wpływ na międzynarodowy
ruch robotniczy i walki narodowowyzwoleńcze w krajach kolonialnych. Świat
przekonał się (a przede wszystkich robotnicy i chłopi), \
e rewolucja jest bardzo
realna. Do prawdziwej zbrojnej rewolucji zabrakło proletariatowi jedynie
dostatecznego zjednoczenia i świadomości swej roli i \
ądań. Dla caratu była
wielkim upokorzeniem, który objawiał się szeregiem ustępstw, a dla partii stała się
z
ródłem cennych doświadczeń politycznych. Wydarzenia lat 1905-1907
wstrząsnęły tak\
e i całą Europą, która udzielała Mikołajowi II miliardowe po\
yczki,
pozwalające wybrnąć caratowi z kryzysu. Rewolucja z 1905 roku stała się bardzo
dobrym przygotowaniem do wybuchu kolejnej rewolucji w 1917 r. Dlatego te\
,
Pierwsza Rewolucja w Rosji miała tak wielkie znaczenie międzynarodowe, choć
dopiero w roku 1917 skonsumowała główne danie.
Bibliografia:
Bazylow Ludwik  Historia Rosji , Warszawa 1996 r.
Pajewski Janusz  Historia Powszechna 1871-1918 , Warszawa 1983 r.
Skomentuj na Forum
Serwis Historyczny - Historia Rosji
http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/rewolucja1905.html 2008-04-06