9576709567

2)    wytworzone przez mniejszość na miejscu zamieszkania.

3)    wspólne z kulturą narodową większości¹

Zastanówmy się na ile i w jakiej skali wymienione związki widoczne są w dorobku kulturowym wychodźstwa Poza nawiasem naszych rozważań pozostaną więc publikacje w języku polskim władz i organizacji społecznych państw osiedlenia, mające na celu zapoznanie imigrantów z obowiązującymi przepisami, względnie przyśpieszenie tą drogą procesu asymilacji. Takiemu celowi służyły np czasopisma „Dzwon Pobki" (1907-1908) ł „Imigrante" (1908). wydawane w Sao Paulo staraniem rządu stanowego i plantatorów kawy. Współcześnie w państwach o zróżnicowanym składzie etnicznym publikacje w języku polskim służyć mogą zaspokajaniu aspiracji politycznych, kulturalnych i oświatowych oaób polskiego pochodzenia. Funkcję tę pełnią np. w Czechosłowacji i na Litwie organy partii komunistycznych W Ostrawie ukazuje się „Głos Ludu", a w Wilnie „Czerwony Sztandar". Uznając tego rodzaju pisma za polonica nic możemy zaliczyć ich jednak do dorobku kulturalnego Polonii. Uwaga powyższa dotyczy również czasopism wydawanych pr?ez władze polskie, względnie na ich zlecenie w języku polskim i obcych poza granicami kraju. Zjawisko to miało miejsce na większą skalę po zakończeniu II wojny światowej, w okresie wzmożonej akcji repatriacyjnej

W literaturze przedmiotu kwestiom terminologicznym, dotyczącym zjawisk kulturowych i wynikającym z nich podziałom nic poświęcono dotychczas dostatecznej uwagi. W specjalistycznej Encyklopedii wiedzy o ptasie, przez prasę polonijną rozumie się: ogól gazet i czasopism drukowanych w języku polskim i redagowanych przez Polaków' poza granicami kraju ojczystego⁴. W dalszej części hasła wskazano, iż prasa polonijna wydawana jest głównie z myślą o polskich skupiskach einicznych poza granicami Polski Zdaniem autora hasła. Józefa Skrzypka, prasę emigracyjną odróżnia od polonijnej fakt. że adresowana jest ona do środowisk emigracyjnych — przynajmniej w założeniu — tymczasowo przebywających w obcych krąjach. W haśle nic ustosunkowano się do tak błotnych spraw jak: prasa wydawana przez autochtonów w krajach ościennych, czasopisma emigrantów w językach obcych i. rola spraw polskich na ich lamach. Tymczasem prasa emigracji politycznej, w kilku okresach redagowana była również z myślą o czytelnikach na ziemiach polskich W omawianym żródlć encyklopedycznym nic uściślają omawianych kwestii hasła pomocnicze w rodzaju: prasa obcojęzyczna i prasa mniqszości narodowych.

O wiele btotniejsze znaczenie mają uwagi Andrzeja Paczkowskiego, który we wstępie zarysu problematyki prasy polonijnej w lalach 1870--1939 dla celów roboczych, bez. formalnego formułowania definicji. chce za Polonię uważać:

1)    przed 1918 r.. w okresie braku suwerennego bytu państwowego, wszystkie migracje pobkie poza ziemie etniczne i historyczne.

2)    w latach 1918-1939. Polaków imigrujących z kraju, względnie mieszkających poza jego granicami, łącznie z autochtonami

Z lego też względu A. Paczkowski nic omawiał w swej pracy prasy na Śląsku. Warmii i Mazurach w epoce porozbiorowej".

Przeniesienie tych zasad na prasę i publikacje zwarte okresu Wielkiej Emigracji czy emigracji po II wojnie światowej, automatycznie separuje je od polskiego dziedzictwa. W obu przypadkach, a uwaga odnosi się także do lat 1870-1939. znaczna część wychodźstwa, będąca w istocie uchodźcami politycznymi, uważała się za Polaków. Przebywając na emigracji żyli oni problemami kraju, nie przenosząc, lub czyniąc to w

' For. .Studia Socjologiem^- 1*71. nr I. » 79; 1*76. nr 2, i. 60 ⁴ Enrribpeća witdfy a prmda Wrocław 1*76. a )tn » A. fncdrowiki: F*urn palampm o latach 1870-1939 Warszawa 1*77. a 6

minimalnym zakresie, łączących ich z nim więzów na kraje osiedlenia. Brak więc podstaw, by ich dorobek traktować jako wyłącznie polonijny.

W przypadku gdy wydawca względnie redaktor Polak redaguje poza granicami kraju pismo w języku polskim, często z myślą o czytelnikach na ziemiach etnicznych, trudno nie uważać go za polskie Uwaga powyższa dotyczy również książek i innych druków Sytuacja ulega zmianie, kiedy wydawane są z myślą o emigrantach, którzy zdecydowali się na stale związać z państwem pobytu. Sposób redagowania i dobór problematyki określają wtedy jego polonijny charakter. Język odgrywa w takich przypadkach rolę drugorzędną Periodyki polonijne uznać należy za wspólne dziedzictwo kraju osiedlenia i Polski. Zdaniem Renaty Gorczyńskiej, piszącej o prasie polskojęzycznej w USA. za czasopisma polonijne uważać należy te. które eksponują życie w krajach osiedlenia, sprawy zaś dotyczące Polski traktują jako drugorzędne. Sprawy pobkie potrakowane jako istotny punkt odniesienia charakteryzować mają w USA prasę emigracyjną..

Rozgraniczenie zakresów pojęć widoczne przy periodykach odnieść należy także do publikacji książkowych Oceny w tych przypadkach muszą być jednak bardziej zindywidualizowane z uwagi na sylwetki autorów, o czym piszemy w dalszej części szkicu

O wiele mniej skomplikowana jest sytuacja bibliotek oraz stacji radiowych i telewizyjnych, pracujących w skupiskach polonijnych. Podstawy społecznego i materialnego zabezpieczenia funkcjonowania oraz działalność obliczona na zaspokojenie potrzeb społeczności polonijnej, określają precyzyjnie ich status. Więź z krajem unaocznia się poprzez korzystanie z serwisów prasowych czasopism i książek wydawanych w Polsce Pomoc Macierzy pobudza tutaj, wydatnie aktywność kulturalną Polonii. Tylko Towarzystwo Łączności z Polonią Zagraniczną „Polonia" wysiało w latach 1980-1984 (do 31 X) do środowisk polonijnych: 21 339 książek. 34 287 podręczników szkolnych. 2384 płyty. 1309 przeźroczy i 139 filmów¹¹.

Odrębny rozdział w życiu kulturalnym wychodźstwa polskiego stanowią zorganizowane grupy artystyczne. Zdecydowana większość poprzez symbole zewnętrzne w postaci nazwy, znaków graficznych, strojów oraz dobór repertuaru podkreśla swe związki narodowe

Podobnie przebiega rozwój twórczy związanych ze środowiskami polonijnymi: muzyków, śpiewaków, aktorów, choreografów czy scenografów Brak dostatecznej możliwości oddziaływania na słuchaczy i widzów w kraju, powoduje, że tylko nieliczni mogą samookreilić się jako artyści emigracyjni. Grupa ta była znacznie liczniejsza bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej Większy byl też krąg potencjalnych odbiorców ze znajomością języka polskiego. Stąd popularność takich form scenicznych jak występy chórów, zespołów teatralnych czy składanek rewiowych W miarę upływu lal na popularności zyskiwały formy łatwiejsze, stąd dzisiejsza dominacja w życiu kulturalnym Polonii zespołów folklorystycznych. Niestety znajomość wśród ich członków języka polskiego, tak istotnego łącznika Polonii z Macierzą nie jest zbyt duża. Np. wzbudzający największy podziw w 1986 r. na festiwalu w Rzeszowie zespół Towarzystwa Uniio Juvcnlus z Kurytyby, miał w swym blisko 80-osobowym składzie zaledwie 2-3 tancerzy mówiących po polsku

W repertuarach polonijnych zespołów folklorystycznych, obok pieśni i tańców polskich, w większym zakresie niż w przypadku teatrów, widoczny jest dorobek artystyczny krajów osiedlenia. Prezentowany przez nie poziom artystyczny, przy stałym zainteresowaniu folklorem ze strony Polonii i lokalnych społeczności powoduje, że w tej dziedzinie wystąpiło najpełniej ąjawisko przełamania kulturowej hermetyczności

" 1/ Zjazd Tom*r:>si*a. . op ui » 25.

97

f - Aln» m 1

96