9580798295

cznej, a równocześnie jako kulminację charakterystycznego dla epoki posty-czniowej zjawiska jubileuszy artystów, zwłaszcza pisarzy, uznawanych za duchowych przywódców zniewolonego narodu⁴.

Zagadnienie stosunku „młodych” do dziedzictwa romantycznego, ich oceny twórczości trójcy wieszczów i krajowych romantyków znalazło już wyczerpujące przedstawienie w pracach Janiny Kulczyckiej-Saloni, Ewy Warzenicy i Henryka Markiewicza⁵, których ustalenia warto przypomnieć w aspekcie jubileuszowego podsumowania krytycznoliterackiego odbioru spuścizny pisarskiej autora Pana Tadeusza.

Krytyka pozytywistyczna od początku rozróżniała darzony szacunkiem romantyzm wielki i krytykowany bezlitośnie romantyzm epigońs-ki. Wprawdzie wieszczowie polscy byli traktowani jako wzory zaangażowania patriotycznego, ale niektóre treści ich utworów (np. spiry-tualizm, mistycyzm, mesjanizm) oceniono jako nieprzydatne, a nawet szkodliwe w kształtowaniu życia społecznego epoki popowstaniowej. Pokolenie pozytywistów było zżyte z romantycznym dziedzictwem, wielka literatura romantyczna stanowiła lekturę ich młodości - stąd antyro-mantyzm „młodych”, którzy nawet marzyli o pozytywistycznym Mickiewiczu (Antoni Pilecki, Stanowisko poezji wobec pozytywnego kierunku naszej umysłowości, 1873), dotyczył nie wielkich romantyków, lecz ich epigonów, zwłaszcza drugorzędnych „poetów wzdychających do białej i czerwonej róży” (Adam Wiślicki, Groch na ścianę, 1868). Klęska powstania 1863 r. nie umniejszyła - jak stwierdził Henryk Markiewicz - a nawet utrwaliła kult trzech wieszczów w szerokich kręgach społeczeństwa⁶. Czołowy kryty literatury pozytywistycznej, Piotr Chmielowski, już w 1872 r. uznał wielkość poetów poprzedniej epoki:

^J Z. Przybyła, Sesja prusowska w Częstochowie na tle współczesnej prusologii. [W:] Jubileuszowe „żniwo u Prusa". Materiały z międzynarodowej sesji prusowskiej w 1997 r.. pod red. Z. Przybyły, Częstochowa 1998, s. 34-35.

' Literaturę przedmiotu reprezentują prace: J. Kulczyckiej - Saloni - Krytyka literacka lat 1863-1881, [ w zbiorze: j Z literatury lat 1863-1918. Studia i szkice. Cz. /. Wrocław 1957; Programy i dyskusje literackie, [w zbiorze:] Obraz Literatury Polskiej XIX i XX wieku, dział IV. Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu, t. 1, Warszawa 1965; Wstęp [W:] Programy i dyskusje literackie okresu pozytywizmu. Wrocław 1985, BN 1 249. E. Warzenicy - Pozytywistyczny „ obóz młodych ” wobec tradycji wielkiej polskiej poezji romantycznej (lata 1866-18811, Warszawa 1968, H. Markiewicza - Rodowód i losy mitu trzech wieszczów (1981) oraz Pozytywiści wobec romantyzmu polskiego ( 1981), przedruk [ W: ] Świadomość literatury. Rozprawy i szkice. Kraków 1985.

⁶ H. Markiewicz, Pozytywiści wobec romantyzmu polskiego, passim.

105