P1120745 resize

W żadnym grobie / ..butem" nic wystąpit inny.charakterystyczny dla epoki brązu przedmiot imitujący motyw zoomorficzny. omiumtorfic/iiy. anlrojMinorficz-ny. czy choćby grzechotka.

Analiza antropologiczna przeprowadzona została jedynie w wypadku dwóch grobów: Bicmaiki. giób 66 - osobnik o niezidcniy.fikowanej pici w wieku około 13-14 lal (Krzyżaniak l‘>63. s. 87).Oblekovice. grób 67 - osobnik dorosły o nieustalonej pici <ftihovsky 1968. Abb. 9). Tc lakty wykluczałyby zależność obecności analizowanego motywu figuralnego w grobie od wieku pochowanego w nim osobnika. Należy również wykluczyć zależność wielkości ..bucików" od wieku pochowanych osobników: w Biematkach. grób 66 była miniatura ..bucika” o długości S cm. w Ohlckovicach - ..bucik" o długości 8.8 cm. Chodzi tu zapewne tylko o schematyczne uformowanie modelu obuwia - obutej stopy.

Fakt wystąpienia glinianych przęślików w grobie z „bucikiem" na stanowisku Budupcs/t-Bekasmegyer (grób 80) przemawiałby za zidentyfikowaniem pochowanych w nim osobników jako kobiet (Kalicz-Schrcibcr 1991. s. 196). Być może grób 209 z Jordanowa Śląskiego oraz groby 19 i 58 z Budapcsz.tu-Bćkós-mcgycr (w których także wystąpiły Jwciki"), z uwagi na obecność w nich miniaturowych tuczy* mogły być grobami dziecięcymi (Zotz 1930. s. 259; Kalicz-Schreibcr 1991. x 175). Niezwykle interesujący jest fakt. że na stanowisku Buda-pesa-Bekasmegycr ..porównywalny pojedynczy przedmiot w formie ludzkiej stopy był nawet zdeponowany osobno, trochę na uboczu od południowego skraju cmentarzyska” i Kalicz-Schrcibcr 1991. s. 196). Zjawisko występowania na cmentarzyskach obiektów z naczyniami niezawierającymi kości. tzw. kenotafów. jest znane choćby w kulturze łużyckiej. Tego rodzaju obiekty, podobnie jak w Buda-peszcie-Bekasmegyer. sytuowano na obrzeżach skupisk grobów, a nawet na skraju nekropolii (np. Maciejowice), czy w pewnych partiach cmentarzysk - Kamionka. Przyborów (Mogielnicka-Urban 1992. s. 108-109.115).

Charakterystyczną cechą cmentarzysku ze stanowiska Budapeszt-Bćkasmegycr jest pewna koncentracja występowania osobliwych i oryginalnych przedmiotów figuralnych, w tym i „butów". Wszystkie groby z tymi „przedmiotami magicznymi" koncentrują się w południowej części cmentarzysku, prawic na jego granicy (Kalicz-Schrcibcr 1991. s. 196). Podobną sytuację można zaobserwować w przypadku grobu 9 z Cholina i grobu 66 z Bicmaick (Duśck 1957. s. 77; Krzyżaniak 1963. *. 47. ryc. 5). Również grób z „bucikiem" z Oblekovic wystąpił na cmentarzysku w pewnym oddaleniu od grobów z lego samego okresu (ftihovskv 1968. Abb. 4).

Zdaniem L. Ncbelsicka (1992. s. 408). na obszarze kultury łużyckiej obserwuje tradycję umieszczania przedmiotów figuralnych przede wszystkim w grobach dziecięcych. Szczególna pozycja grobów dziecięcych na cmentarzyskach jest odczytywana na podstawie odmiennych zwyczajów pogrzebowych oraz na podstawie ich położenia. Pewne zgrupowania takich grobów, kwatery, mo/na zauważyć na różnych cmentarzyskuch. jak np.: w Topomicy - koncentracja grobów dziecięcych w centralnej części nekropolii (Cilosik 1958. (ab. 45). w Laskach - około 30% grobów to groby dzieci, zawierające grzechotki.

koncentrujące się w północnej i zachodniej części obiektu (Malinowski 1988. lab. 39; 40). w Pr/cczycach można wydzielić groby kobiet i d/icci w północno-wschodniej części cmentarzyska (Szydłowska 1968. pl. I). W Hobenau (Dolna Austria) - także groby dzieci koncentrują się w jednym miejscu (Ncbclsick 1992. s. 425. Anm. 54).

Dzieci, zwłaszcza niemowlęta, chowane są również w grobach osób dorosłych. głównie kobiet, np. w Saalhausen - 29% grobów stanowią groby dzieci pochowanych z kobietami (Ncbclsick 1992, s. 425, Anm. 54). Do tych właśnie grobów często dodawano szczególne przedmioty, jak naczynia miniaturowe (min. tzw. „SauggelaBć”). grzechotki, „figurki".

Nie zawsze jednak występowanie pewnych kwater jest wyrazem różnic płci lub wieku zmarłych, czy też rodzaju śmierci. Niekiedy np. kwatery w obrębie cmentarzyska można wydzielić nic nu podstawie koncentracji grobów zawierających oryginalne „przedmioty magiczne**, ale na podstawie tylko określonych form grobów (odrębna konstrukcja, sposób ustawienia tzw. przystawek, ich ilość w grobie). Sytuacja taka zachodzi np. na cmentarzyskach w Przyborowie. Topoli Wielkiej i Kamionce Nadbużnej (Buśko 1987). Można przypuszczać, że w tym przypadku poszczególne kwatery użytkowali ludzie tworzący pewne mikrostruktury społeczne, funkcjonujące w obrębie danej grupy ludności. Niektóre grupy hołdowały odmiennym zwyczajom pogrzebowym (forma grobu, rodzaj, liczba i rozmieszczenie przystawek), chowały swych zmarłych w obrębie osobnych „prowincji" cmentarzyska (Buśko 1987. s, 73-86).

Reasumując: pewne fakty wskazują, że groby, w których wystąpiły „buty", to groby dzieci i kobiet. Jednostki te były poddawane innym rytuałom podczas pogrzebu. W trakcie tych obrzędów używano wobec tych jednostek określonych, tylko im przypisanych akcesoriów, „przedmiotów magicznych". Położenie grobów z tymi właśnie przedmiotami na skraju cmentarzysk, w oddzielnej części - kwaterze, sugerowałoby istnienie pewnych określonych zasad, wzorców regulujących stosunki zachodzące między określonymi jednostkami, wydzielonymi ze względu np. na wiek. pleć (a może również ze względu na rodzaj śmierci), a pozostałymi jednostkami.

Ad.n.

II-I. Ceramika guzowa - naczynia z charakterystycznym ornamentem: motyw guzów i obejmujących je linii półkolistych, rzadziej kolistych. Ten typ ceramiki był wykorzystywany w epoce brązu głównie jako pojemniki na prochy zmarłych; ceramika ta występuje w mniejszej częstotliwości na osadach, gdyż ..nic nadawała się do użytku domowego" (SzuIrański 1987, s. 147). Ceramika guzowa, podobnie jak „buty", pojawiła się w epoce brązu w Europie Środkowej w procesie funkcjonalnego powiązania jej z kremacją; drogu rozprzestrzenienia się obrządku ciałopalnego była równoległa do procesu przestrzennego rozwoju dunajsko-odrzańskicj grupy ceramiki guzowej. Z dużym prawdopodobieństwem można sądzić, że ornament w postaci plastycznie wymodelowanych guzów (mniej lub bardziej schematycznych) przedstawia piersi kobiece.

247