9621686170

Psychologia

nadmierny poziom osobistej odpowiedzialności wynikający z zakresu obowiązków przy jednoczesnym braku wpływu na jej organizację i wykonanie; duże tempo pracy i fizyczne obciążenie upośledzające poczucie kontroli przy jej wykonywaniu; zle sposoby zarządzania instytucją, np. ograniczające samodzielność i zaangażowanie; niewłaściwe relacje interpersonalne ujawniające się w niezdrowej konkurencyjności, braku zrozumienia i narastaniu konfliktów; socjalne aspekty pracy, np. niskie zarobki i brak dostatecznych warunków do realizacji pracy¹⁶.

Zespół wypalenia - jako zjawisko strukturalnie złożone i dynamicznie rozwijające się - w różnym też stopniu dezorganizuje zachowanie jednostki i może prowadzić do wystąpienia różnego rodzaju zaburzeń w jej psychofizycznym funkcjonowaniu. Edelwich i Brodsky (1980), analizując zespół wypalenia z punktu widzenia jego dynamiki, wyodrębnili cztery etapy: 1. Etap entuzjazmu z nieefektywnym gospodarowaniem własną energią, nierealistycznymi oczekiwaniami i przecenianiem swojej roli i miejsca w zawodzie; sposobem zapobiegania wypaleniu na tym etapie jest organizowanie programów orientacyjnych i szkoleniowych, które korygują wyidealizowane spojrzenie na pracę; 2. Etap stagnacji - gdy osoba uświadamia sobie, że praca zawodowa całkowicie pochłania jej energię, prowadzi do zaniedbywania osobistych potrzeb i nieharmonijnego wypełniania pozostałych ról życiowych; obecne jest poczucie niezaspokoje-nia potrzeb osobistych, finansowych i zawodowych; czynnikiem łagodzącym ten etap może być dostarczanie pracownikowi bodźców motywacyjnych, które pozwolą poczuć, że jest się potrzebnym i docenianym; wzmocnienia wewnętrzne i zewnętrzne są na tym etapie bardzo ważne; 3. Etap frustracji - stanowiący jądro procesu wypalenia - gdy osoba zaczyna dostrzegać nieefektywność swojej pracy, kwestionować jej wartość i doświadczać w związku z tym silnych emocji; na tym etapie skutki wypalenia mogą już łatwo wpłynąć na inne osoby w środowisku pracy; jednym ze środków zwalczania frustracji jest profesjonalne organizowanie warsztatów i grup wsparcia; 4. Etap apatii - przejawia się unikaniem i nieefektywnością działań we wszystkich obszarach życia; polega już na uruchomieniu mechanizmów obronnych dla poradzenia sobie nie tyle z zadaniami, co z obciążeniami zawodowymi. Etap apatii jest wypaleniem, stanem kryzysowym i długotrwałym zobojętnieniem wymagającym podjęcia szczególnej interwencji. Oznacza stan nierównowagi i niezdolności do działania. Dodatkowym czynnikiem obciążającym jest brak obiektywizmu w pojmowaniu tego co się dzieje. Na tym etapie zalecana jest psychoterapia.

Burisch (1988) analizował również zespól wypalenia z uwagi na jego dynamikę. W wyniku podjętych prac wyróżnił kolejne jego symptomy: symptomy ostrzegawcze fazy początkowej, przejawiające się nadmiernym zaangażowaniem; deficyt zaangażowania osobowego i narastające zniechęcenie do pracy z ludźmi; pojawienie się negatywnych reakcji emocjonalnych, tj. agresji, poczucia winy, obniżonego nastroju; obniżenie sprawności poznawczych, motywacyjnych i adekwatnego wartościowania zdarzeń; spłycenie życia emocjonalnego, społecznego i duchowego; liczne reakcje psychosomatyczne i problemy zdrowotne¹⁷.

Analizując przyczyny, mechanizmy i skutki procesu wypalenia sil warto zastanowić się nad sposobami jego unikania i minimalizowania negatywnych skutków w warunkach zawodowej służby wojskowej:

1.    Najlepszą i najbardziej skuteczną interwencją w sytuacji ryzyka wypalenia sił jest niewątpliwie prewencja, czyli stwarzanie optymalnych warunków służby oraz troska o osobowościowe dyspozycje żołnierzy do pracy na odpowiednich stanowiskach.

2.    Prowadzeniem działań prewencyjnych powinny się zajmować osoby odpowiednio wyszkolone, np. psycholodzy, psychoprofilaktycy oraz inne osoby przygotowane do tego typu pracy.

3.    Powszechnie uznaje się, że istnieją dwa rodzaje działań zaradczych: zmiana i modyfikacja

Konspekt nr 2/2007 (29)