984502181

I OPIEKA NAD NIMr. 163

Ale i życie familijne robotnika przdstawia wiele stron ujemnych pod względem moralnym. Ujawniaj3 się ono w złem pożyciu familijnóm i w złem gospodarstwie doraowein, (będących następstwem przedwczesnych i nie moralnych związków małżeńskich), wnie-moralności i braku wykształcenia rodziców i małżonków, w złych mieszkaniach, w niegospodarności i złem wychowaniu gospodyń, co jest skutkiem pracy poza domem matki i gospodyni domu oraz zbytniej płodności małżeńskiej, powołującej do życia wielką ilość dzieci, następnie źle wychowanych.

Do stron ujemnych życia fabrycznego należy także uważanie przez pracodawców swojego stosunku do robotnikówjako czysto ugodowego, polegającego jedynie na zapłaceniu umówionego zarobku, bez poczuwania się do żadnych obowiązków moralnych względem robotnika, co jest następstwem wygórowanego egoizmu pracodawców.

Prawo do pracy.

Rozmaite są zapatrywania na prawo człowieka do pracy i na obowiązki społeczeństwa względem ludności pracującej. Państwo dzisiejsze nie uznaje żadnego prawa osoby pojedyńczej do pracy, ponieważ podobne prawo byłoby niewykonalne i byłoby w sprzeczności z prawem swobodnego zawierania związków małżeńskich i płodzenia dzieci. Ale państwo teraźniejsze uzuaje prawo jednostki do wykształcenia swej siły produkcyjnej i dla tego rozciąga swoję opiekę nad dziećmi i osobami dorastającemi, nielet-niemi, które jeszcze nie doszły do zupełnego rozwoju. Prócz tego uznaje dzisiejsze państwo prawo jednostki pojedyńczej do swobodnego rozporządzania swą pracą w własnym interesie aż do granic, po za Jctóremi ta swoboda narusza prawa lub interesa prywatne a nawet dobro powszechne. Ztąd też jest obowiązkiem państwa nie dopuszczać nadmiernej długości pracy dziennej, zabraniać zajęć szkodliwych dla zdrowia, albo poniżających człowieka, zabraniać czynności niemoralnych albo przynoszących szkodę dobru ogólnemu, usuwać stosunek zależności robotnika od pracodawcy, poniżający człowieka albo obrażający jego uczucie sprawiedliwości i t. p. Państwo nowoczesne dozwala robotnikom stowarzyszać się w celu polepszenia wspólnemi siłami swego położenia i ulepszenia warunków kontraktu najmu. Państwo uznaje także słuszność wymagania robotników dla zabezpieczenia sobie bytu, kiedy w skutek choroby, nieszczęścia lub starości, staną się niezdolnymi do pracy i do zarobkowania.

Środki publiczno i prywatno w celu zreformowania życia

robotników fabrycznych.

Reforma życia i położenia robotników, może być przedmiotem albo działalności państwowej albo inicyatywy prywatnej. Bardziej do działalności publicznej niż prywatnej kwalifikują