Anna
STRATEGIA UNII
Konarzewska
EUROpEJSkIEJ WOBEC
REGIONU MORzA CzARNEGO
OBSzAR MORzA CzARNEGO STOpNIOWO zAJMUJE
CORAz WAżNIEJSzE MIEJSCE W pOlITyCE UNII
EUROpEJSkIEJ, SOJUSzU półNOCNOATlANTyCkIEGO
I STANóW zJEDNOCzONyCh. REGION TEN STANOWI
GEOGRAfICzNą GRANICę MIęDzy EUROpą A AzJą ORAz
ODGRyWA ROlę MOSTU łąCząCEGO ROSJę z zAChODEM.
WRAz z pRzyJęCIEM BUłGARII I RUMUNII DO OBU
ORGANIzACJI, zNACzENIE TEGO REGIONU WzROSłO
zE WzGlęDU NA JEGO pOłOżENIE NA SzlAkU TRAS
hANDlOWyCh I NA SkRzyżOWANIU DRóG pRzESyłU
SUROWCóW ENERGETyCzNyCh z REGIONU MORzA
kASpIJSkIEGO DO EUROpy ORAz z pOWODU ROzWIJAJąCEJ
SIę DzIAłAlNOśCI zORGANIzOWANyCh GRUp
pRzESTępCzyCh I TERRORySTyCzNyCh, kTóRE MOGą
zAGROzIć STABIlIzACJI NA kONTyNENCIE EUROpEJSkIM.
W zWIązkU z pOWyżSzyM, pRzyJęCIE kOMplEkSOWEJ
I SpóJNEJ STRATEGII UNII EUROpEJSkIEJ WOBEC pAńSTW
TEGO REGIONU JEST klUCzOWE DlA BEzpIECzEńSTWA
CAłEGO kONTyNENTU EUROpEJSkIEGO.
Dotychczas współpraca z państwami czarnomorski-
mi odbywała się na podstawie zawieranych w formule
dwustronnej porozumień o partnerstwie i współpracy
oraz w ramach programów pomocowych (m.in. TACIS,
TRACECA i INOGATE). Jednak po przyjęciu do
Wspólnoty Rumunii i Bułgarii wydaje się, że Unia
Europejska powinna stworzyć całościowy dokument
określający ramy współdziałania z państwami tego
regionu. Działania te mogą okazać się też korzystne
372
BEzpIECzEńSTWO NARODOWE III-IV - 2007 /5-6
dla polski ze względu na włączenie Sytuację geostrategiczną w ba-
Ukrainy, Mołdowy i państw kauka- senie Morza Czarnego kształtują
skich do tego programu. różnorakie czynniki. Do pozy-
tywnych należy zaliczyć przede
wszystkim polityczne i ekonomicz-
zNACzENIE REGIONU MORzA no-społeczne możliwości pogłębia-
CzARNEGO nia współpracy regionalnej oraz
współpracy z państwami trzecimi
po zakończeniu zimnej wojny i organizacjami międzynarodowy-
w basenie Morza Czarnego doszło mi (dla Unii Europejskiej obszar
do ogromnych zmian politycznych czarnomorski jest z pewnością
i gospodarczo-społecznych. proces cennym rynkiem zbytu). Region
transformacji ustrojowej  wpro- czarnomorski ma również duże
wadzenie demokracji i rządów znaczenie dla bezpieczeństwa ener-
prawa  rozwija się dzięki zwięk- getycznego Europy, ponieważ jest
szonej obecności Unii Europejskiej położony na trasie tranzytu ropy
i NATO na tym obszarze, przyjęciu naftowej i gazu ziemnego z obsza-
do Wspólnoty Bułgarii i Rumunii ru Morza kaspijskiego oraz całej
oraz rozpoczęciu negocjacji akce- Azji środkowej. Wreszcie, Morze
syjnych przez Turcję. Czarne stanowi naturalny
Rys. 1. Państwa basenu Morza Czarnego
y
ródło:  Does Europe Reed a Black Sea security Policy? , wnioski z konferencji, zorganizo-
wanej przez New Defence Agenda, 20.09.2004
373
korytarz na drodze z Azji do skich), które borykają się z liczny-
Europy i w związku z powyższym mi problemami związanymi z budo-
ma kluczowe znaczenie dla bezpie- wą tożsamości narodowej, struktur
czeństwa państw członkowskich państwowych i społeczeństwa
Unii Europejskiej, ponieważ może obywatelskiego.3
być barierą dla działalności między-
narodowych grup terrorystycznych
i przestępczych, zajmujących się AkTORzy REGIONU MORzA
nielegalną imigracją, przemytem CzARNEGO
narkotyków, praniem brudnych
pieniędzy, handlem bronią, etc.1 poziom bezpieczeństwa w re-
gionie Morza Czarnego jest pro-
z drugiej strony, szczególną duktem zróżnicowanych, często
uwagę trzeba zwrócić na nie- sprzecznych, interesów leżących
stabilność polityczną regionu, tam państw. Turcja, Bułgaria
a także istnienie zamrożonych i Rumunia są członkami Sojuszu
konfliktów etnicznych (między północnoatlantyckiego; Ukraina
Armenią i Azerbejdżanem o Górski i Gruzja przy różnych okazjach
karabach, w Gruzji  Abchazja zgłaszały swoją chęć członkostwa
i Osetia południowa, Mołdowie w organizacji i aktywnie uczestni-
 Nadniestrze i Rosji  Czeczenia), czą w programie partnerstwo dla
związanych z różnicami etniczny- pokoju. Natomiast Rosja rozwija
mi, kulturowymi i religijnymi oraz własne stosunki z NATO. z dru-
rywalizacją dawnych imperiów giej strony, Rumunia i Bułgaria
(Turcja i Rosja).2 są członkami Unii Europejskiej,
Turcja prowadzi negocjacje ak-
W basenie Morza Czarnego cesyjne z organizacją, Rosja jest
zderzeniu ulegają interesy trzech strategicznym partnerem Unii,
grup  państw zachodnich (głów- a Ukraina i kraje południowe-
nie członków Unii Europejskiej go kaukazu dążą do rozwinięcia
i NATO  USA  które udzielają wzajemnych relacji ze Wspólnotą
pomocy w procesie transformacji na bazie Europejskiej polityki
politycznej i gospodarczo-społecz- Sąsiedztwa.
nej regionu), Rosji i Turcji (oba
państwa coraz bardziej zbliżają się Wydaje się, że strategia wobec
do siebie w celu zachowania poli- obszaru czarnomorskiego powin-
tycznego status quo) oraz poszcze- na włączyć do działania dwóch
gólnych państw regionu (Ukrainy, kluczowych aktorów politycznych
Rumunii, Bułgarii, państw kauka- i wojskowych  Turcję i Rosję.
374
BEzpIECzEńSTWO NARODOWE III-IV - 2007 /5-6
Rosja prawdopodobnie będzie zakończenie zimnej wojny stało
sprzeciwiać się głębszemu zaan- się dla Turcji szansą na przejęcie
gażowaniu państw europejskich przywództwa na obszarze czar-
i Stanów zjednoczonych w re- nomorskim z uwagi na położenie
gionie. Natomiast Turcja wydaje geograficzne, przeszłość historycz-
się bardziej  przyjazna . pragnie ną, członkostwo w NATO i stra-
jednak ona zachować dominującą tegiczne partnerstwo ze Stanami
pozycję w zarządzaniu cieśninami zjednoczonymi oraz rozpoczęcie
czarnomorskimi. Rosja i Turcja negocjacji akcesyjnych z Unią
będą dążyć do zachowania swojego Europejską. Wojna w Iraku i pro-
statusu regionalnych mocarstw blem mniejszości kurdyjskiej
w basenie Morza Czarnego, wpły- zachwiał jednak dotychczasowymi
wając na politykę prowadzoną wzorowymi kontaktami amery-
przez mniejsze państwa tego ob- kańsko-tureckimi i przyczynił się
szaru. W tym sensie, będą ze sobą do zmian w dotychczasowej rów-
rywalizować o wpływy i poparcie. nowadze politycznej w regionie.
Jednak z drugiej strony, może W konsekwencji, władze tureckie
dojść do pogłębienia ich stosun- zwróciły się w stronę Rosji i zaczęły
ków, będącego wynikiem obawy zacieśniać współpracę w dziedzinie
przed pojawieniem się mocarstw energetycznej, budownictwie i tury-
zewnętrznych (Unii Europejskiej styce (obecnie Rosja jest trzecim co
i Stanów zjednoczonych), zainte- do wielkości partnerem handlowym
resowanych przejęciem dominacji Turcji).4 Turcja dąży do zachowa-
w tym regionie. nia stabilizacji w regionie w celu
1) M. Gustavsson, B.B. Coskun, The Black Sea as Boundary or Bridge? Implications of
EU and NATO Enlargement, and the Regional Security, raport Szwedzkiego Instytutu
Stosunków Międzynarodowych i Międzynarodowego Instytutu Badań nad pokojem
w Sztokholmie, Sztokholm, 28.11.2003, s. 11-12.
2) D.l. pumphrey, The U.S. and Europe Must Cooperate on Energy Strategy, Euro-
pean Affairs, jesień 2005 r. oraz E. Rumer, J. Simon, A Euro-Atlantic Strategy for the
Black Sea Region, Institute for National Strategic Studies, styczeń 2006 r.
3) A. Muniu pippidi, Black Sea Dilemas, Black Sea forum policy Brief nr 20, czerwiec
2006 r., s. 2 oraz O. Minchev, Major Interests and Strategies for the Black Sea Region,
Institute for Regional and International Studies, Sofia, wrzesień 2006 r., s. 3.
4) Rosja i Turcja dążą do zachowania prymatu na obszarze Morza Czarnego i kaukazu,
gdzie sytuacja jest kształtowana między grupą państw, która opowiada się za ścisłą
375
realizacji posiadanych długoter- zasadniczy wpływ na rozwój sytu-
minowych interesów politycznych acji na Bliskim Wschodzie i w Azji
i gospodarczych (dostęp do z
ródeł środkowej, co pozostaje w zgodzie
surowców energetycznych, ochro- z politycznymi i gospodarczymi
na środowiska naturalnego Morza interesami USA. pozycja Turcji
Czarnego, tranzyt tankowców w tym regionie nabiera też szcze-
przez cieśniny Bosfor i Dardanele), gólnego znaczenia w odniesieniu do
a w następnym etapie  do prze- zacieśniania współdziałania w ra-
kształcenia się w potęgę regionalną. mach Szanghajskiej Organizacji
Należy podkreślić, że od pewnego Współpracy, w której nie ma
czasu intensywności nabrały kon- miejsca na państwa zachodnie.5
takty Turcji z Rosją także w dzie- z drugiej strony, pośrednie wpływy
dzinie energetycznej, przemysłowej Turcji we wspomnianej organiza-
i telekomunikacyjnej. Obserwowane cji mogą spowodować sprzężenie
obecnie oddalenie Ankary od Unii zwrotne, polegające na zaintereso-
Europejskiej (spowodowane czę- waniu jej członków (w tym kontek-
ściowym zawieszeniem negocjacji ście głównie Chin i Rosji, mającej
akcesyjnych) powoduje pogłębianie naturalne interesy w regionie,
stosunków turecko-rosyjskich, uła- o czym niżej) rozwojem sytuacji
twiając tym samym Moskwie od- w basenie Morza Czarnego.
nowienie jej pozycji i wpływów na
Bałkanach oraz w basenie Morza W związku z powyższym, kluczo-
Czarnego, będących przeciwwagą wa w regionie wydaje się pozycja
dla zaangażowania amerykań- Rosji, która za czasów związku
skiego w tym regionie. To właśnie Radzieckiego, sprawowała władzę
poczucie wyobcowania względem na Ukrainie, w Gruzji, Armenii
zachodu (głównie państw unijnych, i Azerbejdżanie. W chwili obecnej,
a ostatnio także USA) warunkuje jej stan posiadania uległ znaczne-
zbliżenie Turcji i Rosji. I to właśnie mu zmniejszeniu, jednak interesy
stosunki z zachodem przesądzą polityczne i gospodarcze są nadal
o tym, jak ścisła stanie się współ- ogromne. Dynamicznie rozwija
praca rosyjsko-turecka. się handel z Turcją, która jest
jednocześnie jednym z głównych
Istnieje również pogląd, że ze partnerów rosyjskich w sferze
względu na zacieśnianie stosunków energetycznej.
Turcji z państwami muzułmański-
mi w Azji środkowej (Uzbekistan, Należy jednak podkreślić, że
Turkmenistan, kazachstan stosunki Rosji z innymi państwami
i kirgizja), państwo to może mieć regionu, położonymi na obszarze
376
BEzpIECzEńSTWO NARODOWE III-IV - 2007 /5-6
zakaukazia (Armenia, Azerbejdżan muje jedynie poprawne stosunki
i Gruzja) oraz Mołdową, są dość z Armenią). poza tym, zarówno
problematyczne. Spośród tych Azerbejdżan, jak i Gruzja, wyra-
trzech państw, najlepsze stosunki żają chęć przystąpienia do Sojuszu
Rosja ma z Armenią, którą wspie- północnoatlantyckiego, co nie
rała w czasie konfliktu o Górski wpływa korzystnie na ich relacje
karabach w latach 90. i nadal z partnerem rosyjskim. kontakty
rozwija z nią stosunki dyploma- rosyjsko-gruzińskie są dodatkowo
tyczne. federacja Rosyjska jest naznaczone konfliktem w Czeczenii,
dla Armenii jedynym sojusznikiem problemem stopniowo wycofywa-
w regionie ze względu na spór nych baz rosyjskich sił zbrojnych6
tej ostatniej z Azerbejdżanem z terytorium Gruzji oraz kwestią
i Turcją (Gruzja jest pogrążona wiz i prawa stałego pobytu dla pra-
we własnych problemach i utrzy- cowników gruzińskich pracujących
współpracą ze strukturami euroatlantyckimi, pod przewodnictwem USA (Rumunia,
Gruzja, Ukraina) a państwami, dążącymi do zachowania status quo (Turcja i Rosja).
Dlatego Turcja opowiada się za ożywieniem regionalnych programów współpracy
oraz wyraża powściągliwość wobec dążeń Gruzji i Ukrainy do członkostwa w NATO.
przykładem powyższym podziałów może być też postawa Turcji i Rosji, które wbrew
USA, przeciwstawiają się rozszerzeniu mandatu operacji antyterrorystycznej NATO
Active Endeavour na Morzu śródziemnym na obszar Morza Czarnego, ze względu na
możliwość zwiększenia wpływów USA w regionie. Oba państwa chcą zachować status
quo w regionie, a USA są postrzegane jako potencjalny inicjator zmian. Dodatkowo,
Turcja obawia się utraty kontroli nad cieśninami czarnomorskimi oraz podkreśla, że
istniejące struktury (BlackSeaFor oraz operacja Black Sea Harmony) są wystarcza-
jące do utrzymywania bezpieczeństwa na tym akwenie. Można jednak wnioskować, że
zarówno Rosja, jak i Turcja obawiają się destabilizującego wpływu USA w regionie
i zagrożenia ich narodowych interesów strategicznych (kolejnym przykładem może być
sytuacja z 2005 r., gdy Rosja przeciwstawiła się dążeniom USA do uzyskania statusu
obserwatora w Organizacji Współpracy Gospodarczej Morza Czarnego, a Turcja nie
poparła swojego wieloletniego partnera strategicznego).
5) Członkami Szanghajskiej Organizacji Współpracy są Rosja, Chiny, Uzbekistan,
kazachstan, Tadżykistan i kirgizja.
6) poza Gruzją, Rosja posiada bazy wojskowe w Armenii oraz flotę wojskową na Ukrainie
(flota Czarnomorska). żołnierze rosyjscy pełnią również misje pokojowe (w ramach
Wspólnoty Niepodległych państw) w Abchazji, południowej Osetii i Naddniestrzu.
Więcej zob. B. Middel, Frameworks and areas of co-operation in the Black Sea Region,
Black Sea Security program, Uniwersytet harvarda, lipiec 2006 r.
377
w Rosji. Natomiast z Azerbejdżanu zaczyna zagrażać obecność Stanów
przez długi okres przybywali zjednoczonych i Unii Europejskiej
walczący w Czeczenii separatyści w basenie Morza Czarnego. Obawy
i mimo, iż obecnie sytuacja uległa władz rosyjskich wzmocniło utwo-
normalizacji, stosunki są nadal na- rzenie przez USA baz wojskowych
pięte. poza tym, przez Azerbejdżan w Bułgarii i Rumunii. Naturalnym
przebiega rurociąg BTC, który jest sojusznikiem Rosji w utrzymaniu
konkurencyjny w stosunku do ropo- regionu poza wpływami państw
ciągów rosyjskich. europejskich i USA wydaje się
Turcja, która nieustępliwie żąda
Trudne są także stosunki Rosji stosowania zapisów traktatu
z Mołdową ze względu na konflikt z Montreux z 1936 r., dotyczą-
naddniestrzański. Mołdowa znajdu- cego żeglugi w cieśninach Bosfor
je się w złożonej sytuacji, ponieważ, i Dardanele.8
z uwagi na jej przeszłość historycz-
ną, ani Ukraina, ani Rumunia nie Wśród pozostałych państw
chcą wspierać mołdawskich działań należy wymienić przede wszystkim
międzynarodowych.7 Rosja próbu- Ukrainę, która wykazuje aspiracje
je za wszelką cenę zachować swój euroatlantyckie, mające na celu
 stan posiadania lub przynajmniej zachowanie niezależności od Rosji.
wpływy na dotychczas kontrolowa- państwo to jest jednak podzielone
nych obszarach. Dlatego uniemożli- między zwolenników zacieśniania
wia rozwiązanie powyżej wspomnia- kontaktów z Europą i Stanami
nych konfliktów oraz wykorzystuje zjednoczonymi, a grupę popierają-
metodę zastraszania w przypadku cych rozwój kontaktów z partnerem
zainteresowania danego państwa rosyjskim. znaczenie w regionie
członkostwem w NATO lub Unii Morza Czarnego mają też Rumunia
Europejskiej (taka sytuacja miała i Bułgaria, które po uzyskaniu
miejsce w odniesieniu do Ukrainy członkostwa w NATO i Unii
i Gruzji). Dodatkowo, Rosja wyko- Europejskiej, są przekonane o swo-
rzystuje w swojej polityce zagra- jej strategicznej roli dla zacho-
nicznej fakt, iż na jej terytorium wania bezpieczeństwa w regionie
znajdują się ogromne złoża surow- czarnomorskim i uważają siebie za
ców energetycznych, i używa ich most łączący interesy czarnomor-
jako środka nacisku na sąsiadujące skie i europejskie, obejmujące do-
z nią państwa, aby w podejmo- stawy surowców energetycznych do
wanych decyzjach politycznych Europy, stworzenie bariery przed
uwzględniały rosyjskie interesy na- nielegalną imigracją, przestępczo-
rodowe. I to właśnie tym interesom ścią zorganizowaną i terroryzmem
378
BEzpIECzEńSTWO NARODOWE III-IV - 2007 /5-6
międzynarodowym. Rumunia dąży wych na swoim terytorium, a z dru-
do objęcia przywództwa w regionie, giej  zdecydowanie zacieśnia
rozgrywającego z pozycji człon- współpracę z państwem rosyjskim.
ka zarówno NATO, jak i Unii zarówno Rumunia, jak i Bułgaria,
Europejskiej. Natomiast Bułgaria, wzywają jednak pozostałych człon-
promując zacieśnienie kontaktów ków Unii Europejskiej do opraco-
przede wszystkim z państwami wania szczegółowego i przejrzyste-
kaukaskimi, opiera się na historii go planu działania w stosunku do
swoich relacji z Rosją. kontakty regionu Morza Czarnego, w czym
rosyjsko-bułgarskie rozwijały wspiera je przede wszystkim
się dynamicznie od XVIII wieku Grecja. Oba nowe państwa człon-
i opierały się na wspólnej kulturze, kowskie Unii chcą stworzyć model
religii, tradycjach, etc. W chwili współpracy oparty na Wymiarze
obecnej wzajemne relacje odnoszą północnym, adresowanym począt-
się głównie do współpracy w dzie- kowo do państw basenu Morza
dzinie gospodarczej, energetycznej Bałtyckiego, a po ich przyjęciu do
i handlowej. W tym kontekście po- Unii  do Rosji.
zycja Bułgarii w regionie jest dość
interesująca. z jednej strony, pań- państwa regionu są skupio-
stwo to jest sojusznikiem Stanów ne w Organizacji Współpracy
zjednoczonych i wyraziło zgodę na Gospodarczej państw Morza
budowę amerykańskich baz wojsko- Czarnego (BSCE), która powstała
7) f. Tassinari, A Synergy for Black Sea Regional Cooperation: Guidelines for an EU
Initiative, CEpS policy Brief, nr 105, czerwiec 2005 r. oraz I. kempe, k. klotzle,
The Balkans and the Black Sea Region: Problems, Potentials, and Policy Options, CAp
polcy Analysis, nr 2, kwiecień 2006 r.
8) Turcja sprzeciwia się poddaniu cieśnin Bosfor i Dardanele kontroli międzynarodowej.
Traktat z Montreux stanowi do dzisiaj podstawę bezpieczeństwa całego regionu
Morza Czarnego, swobody żeglugi oraz równowagi między tym morzem a Morzem
śródziemnym. Nic, co dotyczy Morza Czarnego, nie może być sprzeczne z postanowie-
niami Traktatu, który gwarantuje Turcji niezbywalne prawo decydującego głosu dla
ruchu okrętów wojennych oraz stosunku sił wojskowych. Natomiast zachowanie turec-
kiej kontroli nad cieśninami oraz niedopuszczanie przez nią okrętów innych mocarstw
na Morze Czarne należy obecnie do głównych celów polityki zagranicznej Rosji, która
zawsze postrzegała Bosfor jako swoją bramę do Morza śródziemnego. y
ródłem niepo-
koju Rosji jest też kwestia statusu bazy marynarki wojennej w Sewastopolu, która ma
pozostawać pod jej kontrolą do 2017 r., choć Ukraina wydaje się być niezadowolona
z tego rozwiązania.
379
w 1992 r z inicjatywy tureckiej. w ten sposób bardziej związać oba
początkowo, jej głównym celem państwa z interesami państw euro-
była integracja gospodarcza na pejskich i Stanów zjednoczonych.
tym obszarze (głównie zwiększenie W przeciwnym przypadku, zarówno
wymiany handlowej i znoszenie Turcja, jak i Rosja, podejmą próby
taryf celnych).9 z czasem współpra- uzyskania dominacji w regionie
cę rozszerzono na sprawy ochrony  razem lub oddzielnie  co będzie
środowiska naturalnego, energe- miało zasadnicze konsekwencje
tykę, a także kwestie bezpieczeń- dla przyszłości Morza Czarnego.
stwa wewnętrznego, w tym walkę Wreszcie, region czarnomorski jest
z nielegalną imigracją i międzyna- ważnym szlakiem przesyłu surow-
rodową przestępczością zorganizo- ców energetycznych z obszaru Azji
waną. polska jest obserwatorem środkowej, który może przyczynić
w tej organizacji, razem m.in. się zmniejszenia zależności Europy
z francją, Niemcami, Stanami od dostaw ropy naftowej i gazu
zjednoczonymi. ziemnego z Rosji i państw OpEC.
Stany zjednoczone nie mogą rozwi-
Ważnymi aktorami, choć nie nąć swojej koncepcji wprowadzenia
bezpośrednio obecnymi w re- równowagi politycznej i ekono-
gionie, są Stany zjednoczone micznej w regionie oraz integracji
i Unia Europejska. Dla Stanów państw basenu Morza Czarnego
zjednoczonych basen Morza ze strukturami euroatlantycki-
Czarnego stanowi przede wszyst- mi ze względu na postawę Unii
kim korytarz, łączący Europę Europejskiej, która opiera się dal-
z Azją środkową. Obszar Azji szemu rozszerzaniu, skupiając się
środkowej znajduje się w centrum raczej na reformach wewnętrznych.
geostrategicznej równowagi między
Chinami a zachodem. Determinuje
też politykę Rosji w stosunku do pOlITykA UNII
Europy i USA z jednej strony, EUROpEJSkIEJ
oraz do pekinu, z drugiej strony. W STOSUNkU DO REGIONU
kontrola nad regionem czarnomor- CzARNOMORSkIEGO
skim, prowadzi również do zwięk-
szenia wpływu na rozwój sytuacji Unia Europejska nie posia-
politycznej na obszarze Bliskiego da przejrzystej i spójnej polityki
Wschodu, gdzie strategiczne inte- wobec regionu Morza Czarnego.
resy zachodu są ogromne oraz włą- Od początku lat 90. kontakty
czenia Rosji i Turcji w euroatlan- z państwami położonymi na tym
tyckie struktury integracyjne, aby obszarze rozwijały się poprzez
380
BEzpIECzEńSTWO NARODOWE III-IV - 2007 /5-6
udział Unii w finansowaniu różne- co z pewnością nie wpływało na
go rodzaju projektów regionalnych prawidłowe traktowanie położonych
związanych z procesem reform. tam krajów. Co więcej, wpływ Rosji
Realizowano liczne programy na kształtowanie struktur państwo-
nakierowane na wypełnienie kon- wych w większości państw położo-
kretnych inicjatyw z dziedziny nych w regionie czarnomorskim
transportu (TRACECA), współ- (głównie byłych republik radziec-
pracy energetycznej (INOGATE) kich) i w wielu przypadkach pod-
i ochrony środowiska (DANBlAS) trzymywanie władzy byłych elit ko-
oraz udzielania pomocy rozwojowej munistycznych powodowały niechęć
na podstawie programu TACIS. państw zachodnich do ingerowania
Celem Unii było również włączenie w tamtejszą sytuację polityczną
tego regionu do paneuropejskich i społeczno-ekonomiczną.10
projektów transportowych. poza
tym, Unia współdziałała z pań- z powyższego widać wyraz
-
stwami czarnomorskimi w ramach nie, że dotychczasowa współpraca
dwustronnych porozumień o part- Unii Europejskiej z państwami
nerstwie i współpracy, a następnie, czarnomorskimi koncentrowała
od 2004 r., na podstawie założeń się głównie na aspektach ekono-
Europejskiej polityki Sąsiedztwa, micznych i technicznych. Brakuje
szczegółowo określających pod- natomiast kompleksowej strategii
stawowe założenia wzajemnych politycznej wobec całego regionu
kontaktów. Morza Czarnego, mimo iż ist-
nieją programy współdziałania
Należy jednak podkreślić, że z pozostałymi obszarami sąsia-
do chwili obecnej kontakty z tym dującymi z Unią, m.in. Wymiar
regionem były prowadzone przez północny, proces Stabilizacji
pryzmat stosunków Unii z Rosją, i Współpracy dla Bałkanów
9) Istnieje jednak wiele trudności w rozwoju ściślejszych kontaktów handlowych
z państwami Morza Czarnego ze względu na ich zróżnicowany status wobec światowej
Organizacji handlu. państwa należące do BSEC nie mogą też stworzyć obszaru
wolnego handlu, ponieważ ich pozycja wobec Unii Europejskiej też jest zróżnicowa-
na (Bułgaria i Rumunia są państwami członkowskimi, a Turcja prowadzi negocja-
cje akcesyjne). l. di puppo, The European Union is feeling its way in the Black Sea,
04.11.2005.
10) y. Valinakis, The Black Sea Region: Challenges and Opportunities for Europe,
Institute for Security Studies of WEU, lipiec 1999 r.
381
zachodnich i partnerstwo Euro- i Turcję. Należy bowiem wspólnie
śródziemnomorskie. Unia, co praw- pracować na rzecz zidentyfikowania
da, rozwija kontakty z Organizacją wspólnych zagrożeń dla bezpieczeń-
Współpracy Gospodarczej państw stwa międzynarodowego i spraw-
Morza Czarnego (BSEC), na fo- niejszego realizowania istniejących
rum której współpracują państwa już programów współpracy, przede
nieutrzymujące stosunków wza- wszystkim w dziedzinie zwalczania
jemnych, m.in. Turcja i Armenia nielegalnej imigracji, przestępczo-
czy Armenia i Azerbejdżan, lecz są ści zorganizowanej, terroryzmu
to w dużej mierze kontakty go- międzynarodowego.11
spodarcze, społeczne, kulturalne,
naukowe, etc., a nie polityczne. Na początku 2007 r. komisja
Tymczasem, po przyjęciu w skład Europejska rozpoczęła przygoto-
członkowski Rumunii i Bułgarii, wania do przyjęcia strategii wo-
Unia jest w coraz większym stop- bec regionu Morza Czarnego pt.
niu obecna w regionie czarno-  Synergia dla Morza Czarnego
morskim i musi w związku z tym ( Black Sea Synergy ), której ce-
wypracować wobec niego określoną lem ma być rozwinięcie współpracy
strategię działania. handlowej, gospodarczej i w dzie-
dzinie bezpieczeństwa z państwa-
mi położonymi na tym obszarze.
pROpOzyCJE pREzyDENCJI pierwszy szkic strategii został
NIEMIECkIEJ przedstawiony państwom członkow-
skim w kwietniu 2007 r. i przyjęty
zdaniem prezydencji niemiec- na szczycie Rady Europejskiej
kiej, w celu zachowania równowagi w czerwcu 2007 r. Działania
sytuacji geostrategicznej regionu w kierunku przyjęcia strategii
Unia musi włączyć obszar Morza czarnomorskiej przyspieszyło
Czarnego w krąg swoich zaintere- przyjęcie do Unii Europejskiej
sowań i przedstawić kompleksową Rumunii i Bułgarii, a także dą-
strategię działania wobec położo- żenia prezydencji niemieckiej do
nych tam państw. Jej celem powin- wzmocnienia wymiaru wschodniego
no być wyeliminowanie regionalnej Europejskiej polityki Sąsiedztwa
rywalizacji, która negatywnie i stworzenia europejskiej polityki
wpływa na poziom bezpieczeństwa energetycznej.12
i relacje między poszczególnymi
krajami regionu. Strategia ta W założeniu, współpraca będzie
powinna obejmować wszystkie odnosić się do realizacji projek-
państwa regionu, w tym Rosję tów, mających na celu rozwój tras
382
BEzpIECzEńSTWO NARODOWE III-IV - 2007 /5-6
przesyłu gazu ziemnego i ropy środki finansowe będą pochodzić
naftowej z basenu Morza z puli przeznaczonej na Europejską
kaspijskiego, łagodzenie tenden- politykę Sąsiedztwa.
cji separatystycznych w regionie,
ograniczenie nielegalnej imigracji
oraz przemytu towarów i osób, pro- WNIOSkI
mocję praw człowieka i działanie
organizacji pozarządowych, walkę Bezpieczeństwo i stabilność
z przestępstwami wobec środowiska regionu Morza Czarnego zależą od
naturalnego oraz budowanie no- pogłębienia integracji ze struktu-
wych połączeń transportowych. rami euroatlantyckimi i włączenia
go w architekturę bezpieczeństwa,
Strategia przewiduje regularne tworzoną przez Unię Europejską,
spotkania ministrów spraw zagra- NATO i OBWE. Bliższe związki
nicznych regionu czarnomorskie- między tymi organizacjami a pań-
go (Rumunia, Bułgaria, Grecja, stwami Europy zachodniej są
Rosja, Turcja, Ukraina, Gruzja, kluczowe dla pomyślnego przepro-
Armenia, Azerbejdżan i Mołdowa) wadzenia procesu transformacji
z unijną  trójką , a także reprezen- i wprowadzenia zasad demokra-
tantami Wysokiego przedstawiciela tycznych, dzięki czemu zakończona
UE ds. Wspólnej polityki zostanie polityczna niestabilność
zagranicznej i Bezpieczeństwa i ułatwione będzie rozwiązanie
oraz komisarza UE ds. stosun- zamrożonych konfliktów regional-
ków zewnętrznych. Unia nie chce nych. Rozszerzenie NATO i Unii
tworzyć nowych instytucji  będzie Europejskiej miało daleko idące
opierać się na istniejących kana- konsekwencje dla prowadzenia
łach współpracy, m.in. Organizacji dalszych reform w tych państwach,
Współpracy Gospodarczej państw choć brak perspektywy europej-
Morza Czarnego (co ma przyczy- skiej może ograniczać determinację
nić się do ożywienia BSEC) oraz ich działania (np. w przypad-
forum Morza Czarnego, zainicjo- ku Ukrainy czy Gruzji, a także
wanego przez Rumunię. Natomiast Turcji po częściowym zawieszeniu
11) M. Vahl, The EU and Black Sea Regional Cooperation: Some Challenges for
BSEC, Centre for European policy Studies, kwiecień 2005 r.
12) A. Rettman, EU s new Black Sea policy faces Russian misgivings, EUObserver,
16.02.2007 r.
383
rozmów akcesyjnych pod koniec Należy podkreślić, że wraz z roz-
2006 r.). Dlatego polska powinna wojem współpracy między państwa-
wzywać pozostałych członków Unii mi basenu Morza Czarnego a Unią
Europejskiej do dalszego prowa- Europejską pojawia się tzw. pro-
dzenia  polityki otwartych drzwi blem bezpieczeństwa. Współpraca
i zagwarantowania państwom jako taka zakłada bowiem znosze-
regionu czarnomorskiego, głównie nie barier, które ułatwiają rozwój
Ukrainie, możliwości ubiegania się wzajemnych kontaktów oraz bu-
o członkostwo w organizacji. dowę nowych instytucji i struktur
współpracy, co w konsekwencji
przyjęcie kompleksowej stra- może prowadzić do zwiększenia
tegii Unii Europejskiej wobec zagrożenia dla bezpieczeństwa
państw położonych w basenie i stabilności na kontynencie euro-
Morza Czarnego przyczyniłoby się pejskim ze względu na ograniczone
do uporządkowania założeń pro- możliwości tych państw w przeciw-
wadzonej przez Wspólnotę poli- działaniu terroryzmowi międzyna-
tyki współpracy z tymi krajami. rodowemu, przestępczości zorgani-
Wprowadzenie jednolitych zasad zowanej, nielegalnej imigracji, etc.
komunikowania się i podejmowa- Tymczasem dla Unii bardzo duże
nia wspólnych działań ułatwiłoby znaczenie ma zachowanie bezpie-
korzystanie z oferowanych przez czeństwa wewnętrznego na swoim
Unię instrumentów i mechani- terytorium, co może prowadzić do
zmów realizowania programów, skupienia się przede wszystkim na
zapewniłoby lepszą mobilizację do wymienionych powyżej zagroże-
wprowadzania niezbędnych reform niach (przy zaniedbaniu np. aspek-
politycznych i społeczno-gospo- tu politycznego czy gospodarczego),
darczych, przyczyniłoby się do a w konsekwencji  do częściowego
zapewnienia przejrzystości wszyst- ograniczenia współpracy w tym
kich podejmowanych działań, co regionie. z drugiej strony, owa
w konsekwencji doprowadziłoby chęć zapewnienia pokoju i bezpie-
do daleko idących przemian poli- czeństwa na obszarze państw człon-
tycznych i gospodarczych w tym kowskich Unii może warunkować
regionie. zapewniłoby też Unii współpracę z państwami czarno-
Europejskiej stworzenie  kręgu morskimi, ponieważ udzielanie im
przyjaciół , złożonego z państw pomocy m.in. w walce z przestęp-
wyznających podobne wartości czością zorganizowaną czy niele-
i cele działania oraz kierujących galną imigracją, przyczyni się do
się w swoim postępowaniu podob- zwiększenia bezpieczeństwa samej
ną metodologią działania. Unii.
384
BEzpIECzEńSTWO NARODOWE III-IV - 2007 /5-6
przyjęcie strategii wobec państw szy rozwój wymiaru wschodniego
basenu Morza Czarnego zmniejszy Europejskiej polityki Sąsiedztwa,
pulę środków finansowych prze- co wpłynie niekorzystnie na realiza-
znaczonych na rozwój Europejskiej cję jego celów.
polityki Sąsiedztwa, które i tak
są nierównomiernie rozdzielane Dla polski znaczenie przyjęcia
między państwa śródziemnomor- unijnej strategii wobec państw
skie (70 proc. funduszy) i państwa Morza Czarnego jest ogromne ze
byłego związku Radzieckiego względu na położenie tego regionu
(30 proc.). ze względu na ograni- na szlaku dostaw surowców energe-
czone możliwości budżetowe, Unia tycznych z Azji środkowej. Tranzyt
Europejska prawdopodobnie nie ropy naftowej i gazu ziemnego
przeznaczy dodatkowych środków do państw członkowskich Unii
pieniężnych na rozwój strategii Europejskiej może przyczynić się do
wobec obszaru czarnomorskiego. niezbędnej dywersyfikacji dostaw
W związku z tym ograniczone tych nośników oraz uniezależnienia
zostaną środki finansowe na dal- się od ich zakupu w Rosji.
385