folderek1 14/3/1904 11:40 PM Page 1
Dzika Wis"a
Przyrodnicza wycieczka statkiem
fot. Dobrochna Badora
folderek1 14/3/1904 11:40 PM Page 2
folderek1 14/3/1904 11:40 PM Page 3
Dzika rzeka
Wis"a, od zawsze by"a g"ówną drogą komunikacyjną obszaru, na którym dzisiaj le-
Å»y Polska. W czasach kiedy ziemie te by"y poroĘni´te nieprzebytymi lasami, w"aĘnie
wzd"uÅ» rzek najszybciej rozprzestrzeniali si´ ludzie i kolonizowali po"oÅ»one nad nimi te-
reny. Znajdowali tu Żyzne gleby powsta"e z namu"ów rzecznych, zwane madami, do-
statek niezb´dnej do Å»ycia wody i cz´sto wyĘmienite z obronnego punktu widzenia
miejsca  bÄ…dÄ™ to otoczone nadrzecznymi mokrad"ami, bÄ…dÄ™ usytuowane na wysokich
skarpach jak w przypadku Warszawy. Takie po"oÅ»enie osady czyni"o jÄ… niedost´pnÄ…
w sytuacji zagroÅ»enia, a w czasach pokoju u"atwia"o szybkÄ… komunikacj´ i kontakty ze
Ęwiatem. PodróŻowano w czó"nach wypalanych i wyciosywanych z jednego pnia.
UŻywając krzemiennych siekier powalano ogromne drzewa rosnące w jednych
z najwspanialszych lasów naszej strefy klimatycznej  nadrzecznych "´gach. Porów-
nywane są one do amazał
skich lasów deszczowych strefy tropikalnej. Ze wzgl´du
na wynios"oĘç rosnÄ…cych tu topoli, imponujÄ…ce rozmiary budujÄ…cych niÅ»sze pi´tro
wierzb, gÄ…szcz tworzÄ…cych warstw´ podrostu mniejszych drzew i krzewów, plÄ…tani-
n´ naszych rodzimych lian- chmielu i powoj-
Wis"a liczy 1070 km mierzone od ęró-
ników, porównanie to jest jak najbardziej
de" Czarnej i Bia"ej Wise"ki sp"ywajÄ…cych ze
uzasadnione.
stoków Baraniej Góry do ujĘcia do Ba"tyku
Podobieł
stwo polega równieÅ» na tym, Å»e przekopem w Âwibnie. Do ujĘcia Przemszy
nazywana ma"Ä… Wis"Ä…. Od Przemszy do uj-
zarówno w amazoł
skiej puszczy jak i w nadwi-
Ęcia Sanu górną Wis"ą, od Sanu do ujĘcia
Ęlał
skich "´gach spotkamy ogromne bogac-
Narwi  Ęrodkową, dalej  dolną. Odcinek
two zwierząt, wĘród których najbardziej dają
mi´dzy 498 a 526 kilometrem zwany jest
WarszawskÄ… Wis"Ä….
znaç o swojej obecnoĘci ptaki. WiosnÄ… ca"y
Wis"a, królowa polskich rzek, szuka
"´g, od gÄ…szczu krzewów po korony najwyÅ»-
swojego miejsca. Niesie piasek, który skądĘ
szych drzew rozbrzmiewa ich Ępiewem. Nie-
zabiera i gdzie indziej odsypuje. Zmienia nurt
gdyĘ lasy te pe"ne by"y rozmaitego zwierza  i g"´bokoĘç. Tworzy w´drujÄ…ce wyspy i pod-
mywa brzegi. Jest wymagająca i kapryĘna.
turów, "osi, dzików i wilków. Na wynurzających
si´ z toni rzecznej "achach i wyspach licznie
gnieÄ™dzi"y si´ ptaki, przede wszystkim rybitwy i
mewy. Bobry budowa"y tamy i Żeremia na sp"y-
wajÄ…cych z wysoczyzn potokach.
Mimo, Że mamy początek dwudzie-
stego pierwszego wieku i Warszawa
z niewielkiej osady przekszta"ci"a si´
w ogromnÄ… europejskÄ… stolic´, moÅ»emy
równieŻ dzisiaj, nie wyp"ywając poza
granice miasta pow´drowaç naprawd´
Praski brzeg na wysokoĘci pomnika Syreny
DZIKŃ RZEKŃ.
fot. Marek Piwowarski
folderek1 14/3/1904 11:40 PM Page 4
Stare Miasto ZOO
Most ÂlÄ…sko-DÄ…browski
Port Praski
Most Âwi´tokrzyski
Pomnik Syreny
Most Ârednicowy
Stadion Dziesi´ciolecia
Most Poniatowskiego
Pomnik Sapera
Saska K´pa
Most ¸azienkowski
Port Czerniakowski
Uj´cie wody i Gruba KaĘka
Kopiec Czerniakowski
Most Siekierkowski
Przystanie SUM
Port Siekierkowski
i Warszawski Klub
Wodniaków PTTK
Elektrociep"ownia
Siekierki
Stara Wis"a
Zawady
Piesza cz´Ä˜ç wycieczki
Kopiec popio"ów
Elektrociep"owni Siekierki
Wyspy Zawadowskie
folderek1 14/3/1904 11:40 PM Page 5
Pomnik Syreny
Przystał
przy pomniku Syreny  JeÅ»eli b´dziemy mieç szcz´Ä˜cie przekonamy
si´ o bogactwie Å»ycia Wis"y juÅ» na samym poczÄ…tku naszej wyprawy. W samym cen-
trum wielkiego miasta, na oczach zdumionych turystów, nie speszony tym, ze patrzą
na niego setki oczu, dokonuje toalety swojego cennego futra najprawdziwszy bóbr.
Ten najwi´kszy rodzimy gryzoÅ‚
, znany z tego, Że buduje doskona"e tamy jest na-
szym najzdolniejszym hydroinŻynierem, chociaŻ nie ukoł
czy" Żadnej uczelni, skutecz-
nie powstrzymuje odp"yw wody, która
w naszych czasach sta"a si´ cennym towa-
rem. Odczuwamy to na w"asnej skórze,
p"acÄ…c za niÄ… coraz wi´ksze rachunki.
Przez stulecia, polowano na bobry
dla wspomnianego juÅ» futra, pokrytych
jak ryby "uską ogonów, które z tego
wzgl´du uwaÅ»ano za postne danie oraz
dla wydzieliny znajdujÄ…cego si´ u ich
nasady gruczo"u. Nazwano jÄ… bobrzym
Bóbr
strojem i uwaŻano za skuteczny lek na
rozmaite schorzenia. Nic dziwnego, Że
zwierz´ta te sta"y si´ bardzo rzadkie. Na poczÄ…tku ubieg"ego stulecia wyst´powa"y juÅ»
tylko w dorzeczu Niemna. Na szcz´Ä˜cie próba wprowadzenia ich ponownie do natu-
ralnego Ęrodowiska zakoł
czy"a si´ sukcesem i obecnie moÅ»emy je spotkaç w wielu
miejscach, nawet w sercu Warszawy.
Pop"yniemy teraz pod prÄ…d rzeki, w stron´ leŻących w po"udniowej cz´Ä˜ci mia-
sta Wysp Zawadowskich, które dzi´ki staraniom Ogólnopolskiego Towarzystwa
Ochrony Ptaków są dzisiaj waŻnym ornitologicznym rezerwatem.
fot. Biuro Promocji m. st. Warszawy
fot. Marek Zawadzki
folderek1 14/3/1904 11:40 PM Page 6
O ile na lewym brzegu Wis"y krajobraz jest
typowo miejski, to po praskiej stronie jakby
od tysi´cy lat nic si´ nie zmieni"o. RoĘnie tam
prawdziwa puszcza w centrum miasta.
Warto zwróciç równieÅ» uwag´ na okolic´
Portu Praskiego, gdzie ze wzgl´du na rozwój
miasta koryto rzeki jest najw´Å»sze  jest to
fragment tzw. gorsetu warszawskiego. Na
tym odcinku ze wzgl´du na przyĘpieszony
nurt nie pojawiajÄ… si´ charakterystyczne dla
Wis"y wyspy.
Wróbel
Stale obecny nad Wis"Ä…, zw"aszcza w kawiarniach
i ogródkach piwnych. Uwija si´ po sto"ach wydziobujÄ…c
okruchy. Jest mistrzem sztuki przetrwania, ale ubywa go
w centrum miasta.
Widok z Pragi na katedr´ Ęw. Jana
Wrona
NaleŻy do krukowatych z których nad Wis"ą w War-
szawie wyst´pujÄ… jeszcze: gawron, kawka, kruk, sójka
i sroka. Wrony to intelektualna elita ptasiego Ęwiatka
Warszawy. UwaŻnego obserwatora przyrody potrafi za-
dziwiç o kaÅ»dej porze roku ale... ma"o kto je obserwuje.
WejĘcie do portu praskiego
fot. Dobrochna Badora
fot. Maciej Luniak
fot. Marek Piwowarski
fot. Maciej Luniak
folderek1 14/3/1904 11:40 PM Page 7
W ĘródmieĘciu Warszawy, nad Wi-
Jerzyk
s"Ä… moÅ»emy zobaczyç pospolite ga- Co roku w maju te niezwyk"e, spokrewnione
z kolibrami, ptaki przylatujÄ… nad Wis"´ z Afryki. Prawie
tunki ptaków: wrony, wróble, sikorki,
ca"e Å»ycie sp´dzajÄ… w powietrzu. W locie jedzÄ… chwyta-
kawki i sójki.
jÄ…ç owady, pijÄ… wod´, zbierajÄ… materia" na gniazdo, a
Wiosną nad rzeką moŻna obser- nawet kopulują i Ępią niesione przez prądy powietrzne.
SÄ… u nas 3 miesiÄ…ce. Kiedy w Warszawie pada lecÄ… "a-
wowaç unoszÄ…ce si´ jaskó"ki brze-
paç muchy nad Alpami.
gówki i oknówki. Czasami lądują
one na brzegach i "achach zbierajÄ…c
materia" na gniazda. Oknówki przy-
klejajÄ… je w otworach okiennych, bu-
dynków na PowiĘlu. Brzegówki kopią
nory w piasku. Póęniej pojawiÄ… si´ tu-
taj mylone z jaskó"kami jerzyki. Pod
wzgl´dem wytrwa"oĘci, zwrotnoĘci
i szybkoĘci lotu niewiele ptaków mo-
Å»e si´ z nimi równaç. O tym Å»e ma-
my do czynienia ze Ęwietnymi lotnika-
mi ĘwiadczÄ… d"ugie, wÄ…skie, sierpowate skrzyd"a. To w"aĘnie one pozwalajÄ… bezb"´d-
nie odróŻniç ĘmigajÄ…ce w powietrzu jerzyki od jaskó"ek. Zr´cznie chwytajÄ… w locie owa-
dy w czym bardzo pomagajÄ… im szerokie, przepastne dzioby.
Jaskó"ka
brzegówka
Gniazduje w norach
o d"ugoĘci 1-2 m, które
wygrzebuje pazurkami
i dziobem w ziemi
lub w piasku na stromej
Ęcianie urwiska
podmytego przez rzek´.
Úywi si´ muchami
i komarami
schwytanymi w locie.
Mówi si´, Å»e przed
deszczem jaskó"ki
nisko latajÄ…,
ale nikt jeszcze
nie zbada",
czy to prawda.
fot. Andrzej Kruszewicz
fot. Maciej Luniak
folderek1 14/3/1904 11:40 PM Page 8
Wis"a w Warszawie
W centrum miasta "atwiej niÅ» gdzie indziej moÅ»na podglÄ…daç dzikÄ… przyrod´! Zwierz´ta przyzwyczai"y
si´ tu do obecnoĘci ludzi. ZimÄ… kaczki krzyÅ»ówki zlatujÄ… do Warszawy ze wzgl´du na ciep"o, dost´pnoĘç
poÅ»ywienia i brak myĘliwych. Miasto jest ich najwi´kszym nad Wis"Ä… zimowiskiem (ok 13 tysi´cy sztuk).
Bóbr mieszkajÄ…cy przy Przystani Zamek daje przedstawienia dla turystów. Potrafi 15 minut starannie myç
si´ w blasku fleszy. Na praskim brzegu wiosnÄ… rechoczÄ… Å»aby. W m´tnej wodzie Wis"y (zielonej od glo-
nów) ryby z powodzeniem odbywają tar"o  nawet w ĘródmieĘciu Warszawy. M"ode rybki upodoba"y so-
bie p"ycizny. Starsze wolÄ… plosa czyli g"´bsze miejsca, które na WiĘle mogÄ… mieç nawet 12 metrów. W zi-
mie czaple, kormorany i mewy przesiadują przy elektrociep"owniach bo tam na WiĘle nigdy nie ma lodu.
Bielikom zrobi"o si´ za ciasno na K´pie Kie"piÅ‚
skiej i przylatujÄ… do miasta Å»eby okradaç z ryb czaple i kor-
morany. PoniewaÅ» w Warszawie osiedlajÄ… si´ zwierz´ta które nie unikajÄ… kontaktu z cz"owiekiem cz´sto
"atwiej zobaczyç je tutaj niÅ» poza miastem.
W´dkarze przy MoĘcie ÂlÄ…sko-DÄ…browskim
Natura 2000
Pał
stwa cz"onkowskie Unii Europejskiej zobowiÄ…za"y si´ do zapewnienia ptakom
odpowiedniej róŻnorodnoĘci siedlisk, a w szczególnoĘci do zachowania, ochrony
oraz do odtworzenia siedlisk wszystkich dzikich gatunków ptaków wyst´pujÄ…cych na
ich terytorium. Wymóg ten sprowadza si´ do obowiÄ…zku wyznaczenia Obszarów Spe-
cjalnej Ochrony (OSO), obejmujÄ…cych obszary najbardziej odpowiednie dla ochro-
ny ptaków.
Warszawski odcinek Wis"y jest fragmentem obszaru specjalnej ochrony ptaków
 Dolina Ârodkowej Wis"y . Obejmuje on odcinek Wis"y od Go"´bia do P"ocka. Na
obszarze ostoi rzeka zachowa"a swój naturalny charakter rzeki roztokowej, z licznymi
wyspami. Wi´cej: www.natura2000.mos.gov.pl
fot. Marek Piwowarski
folderek1 14/3/1904 11:40 PM Page 9
Oderwijmy na chwil´ wzrok od
Kaczki krzyŻówki
ptaków latających w powietrzu i zo- Samiec krzyŻówki bywa wzorowym ma"Żonkiem, ale
tylko wtedy, gdy jego samica jest w zasi´gu wzroku. Kie-
baczmy, co dzieje si´ na wodzie. Przez
dy po"owica spuĘci go z oka, kaczor natychmiast napastu-
ca"y rok w zatokach pomi´dzy ostro-
je pierwszÄ… lepszÄ… samic´, jaka mu si´ nadarzy.
gami wybiegajÄ…cymi z praskiego
Kaczory starajÄ… si´ mieç swojÄ… kaczk´ na oku, co wca-
le nie studzi zapa"u innych s"omianych, czy rzeczywistych,
brzegu w nurt rzeki moŻemy obserwo-
kawalerów. JeŻeli widzimy lecące trzy kaczki, to zawsze
waç kaczki. Najwi´cej poĘród nich
pierwsza leci samica, drugi jest  tym trzecim , a prawowi-
jest krzyŻówek.
ty ma"Żonek leci ostatni, obserwując pilnie rozwój akcji.
Jesienią, zimą i wiosną szczegól-
nie pi´knie wyglÄ…dajÄ… samce w sza-
cie godowej. Niestety juÅ» w czerwcu
zmieniajÄ… one upierzenie na spo-
czynkowe i zaczynajÄ… wyglÄ…dem
przypominaç samice. Zawsze jed-
nak moÅ»na je od nich odróŻniç po
oliwkowozielonym dziobie zakoł
-
czonym czarnym paznokciem. Sami-
ce mają dziób Żó"ty lub pomarał
-
czowy z ciemniejszymi partiami u
nasady i wzd"uÅ» grzbietu. P"eç moÅ»-
na równieÅ» rozpoznaç po g"osie.
Kaczka klasycznie kwacze, samiec rechocze  reeb-reeb , a w czasie toków po-
gwizduje  piu . KrzyŻówki spoĘród innych kaczek wyróŻnia bia"o obwiedzione nie-
biesko-fioletowe lusterko. Pozosta"e gatunki kaczek spotykane tu g"ównie na prze-
lotach to cyranka i czernica.
W maju i w czerwcu w nadwiĘlał
-
W krzakach nad Wis"Ä… s"owiki uczÄ… si´ Ępiewaç od
skich "´gach moÅ»na us"yszeç naszych
najlepszych wĘród nich Ępiewaków. Úeby "adnie Ępiewaç
s"owiki potrzebujÄ… treningu i dobrego nauczyciela.
najwspanialszych ptasich Ępiewaków
 s"owiki. W Polsce wyst´pujÄ… dwa
gatunki  s"owik szary i s"owik rdzawy. Oba, ze wzgl´du na obszar ich wyst´powania
sÄ… powiÄ…zane z Wis"Ä…, która jest naturalnÄ… granicÄ… pomi´dzy ich area"ami. S"owik
rdzawy wyst´puje na zachód od niej, a szary na terenach leŻących za wschodnim
brzegiem. Ten drugi jest zdecydowanie bardziej liczny. MoŻe i lepiej, bowiem to w"a-
Ęnie s"owik szary nazywany w dawnej Polsce bekwarkiem, od nazwiska najwi´kszego
lutnisty doby renesansu, odznacza si´ wi´kszym kunsztem muzycznym. ChociaÅ» s"o-
wicze koncerty kojarzÄ… nam si´ najbardziej z ciep"ymi ksi´Å»ycowymi nocami, to oba
gatunki ĘpiewajÄ… równieÅ» za dnia, szczególnie kiedy jest pochmurno. Byç moÅ»e w cza-
sie naszej wyprawy b´dziemy mieli okazj´ porównaç talent obu spotykanych nad Wi-
s"ą s"owików.
fot. Stefan K"osiewicz
folderek1 14/3/1904 11:40 PM Page 10
Tymczasem przep"yn´liĘmy pod
mostem Poniatowskiego i zbliÅ»amy si´ Ptasie strategie
Warszawskie ptaki mają róŻne strategie polowania.
do Trasy ¸azienkowskiej. Po prawej
Czaple czajÄ… si´, stojÄ…c po kostki w wodzie
stronie na widocznej w coraz wi´kszym
a zimorodki siedzÄ…c na ga"´ziach. Zimorodki, nazywane
oddaleniu skarpie wiĘlanej wznosi si´
kolorowym klejnotami Wis"y, jako jedne z nielicznych
g"´boko nurkujÄ…. Wi´kszoĘç ptaków polujÄ…cych na ryby
Zamek Ujazdowski. Tu w VII wieku
wyciÄ…ga je z wody
wzniesiono gród. Jazdów by" najpraw-
dziobami. Jedynie
dopodobniej pierwszym zamieszka-
wi´ksze drapieÅ»niki
jak bielik, "apiÄ… ryby
nym miejscem na terenie Warszawy.
w szpony.
Na po"udnie od zamku rozciÄ…ga si´
Ptaki nurkujÄ…ce
najpi´kniejszy park stolicy  Królewskie
(kormorany, tracze i
¸azienki. Warto tam przychodziç nie tyl- zimorodki) Å»ywiÄ… si´
rybami. Czaple "apiÄ…
ko po to, by obcowaç ze sztukÄ…, podzi-
co im w dziób wpad-
wiaç zabytki architektury, ale Å»eby po-
nie  Ęlimaki, ryby, Ża-
Zimorodek
znawaç bogatÄ… awifaun´ tego miej-
by, owady. Bieliki po-
lujÄ… na ryby, ptaki wodne, nie gardzÄ… padlinÄ…. Kaczki i
sca. KoczujÄ…ce w ¸azienkach zimÄ… sta-
"ab´dzie sÄ… roĘlinoÅ»erne. Wi´kszoĘç nieduÅ»ych ptaków
da sikorek i kowalików są tak ufne, Że
zjada owady a wrony i nne krukowate Å»ywiÄ… si´ tym co
siadajÄ… na d"oniach dokarmiajÄ…cych je
Wis"a przyniesie.
ludzi. Tak bliski kontakt z przyrodą sku- RóŻne teŻ mają strategie gniazdowania: kopią no-
ry (jaskó"ki brzegówki), kujÄ… dziuple (dzi´cio"y), wypla-
tecznie pomaga odreagowaç stresy
tają koszyki (remizy) ale są takie, którym wystarczy
dnia codziennego. Tylko tam moŻna
symbolicznie oznaczony muszelkÄ… lub kamykiem do-
korzystaç z tej swoistej odmiany przyro- "ek w piasku (mewy).
dolecznictwa  ornitoterapii.
PrzejĘcie pod mostem Poniatowskiego
Rzeka to róŻne siedliska.
ÚyjÄ… tu ptaki zwiÄ…zane z mia-
stem, nurtem rzeki, piaszczy-
stymi wyspami, wierzbowymi
zaroĘlami i lasami "´gowymi.
Warszawa stara si´ nie za-
k"ócaç rytmu ich Å»ycia.
Gniazdo jaskó"ek na remon-
towanym moĘcie Siekierkow-
skim robotnicy obstawili
ekranami dÄ™wi´koszczelnymi
i czekali z ci´Å»szymi pracami
na wylot m"odych.
fot. Marek Piwowarski
fot. Marek Piwowarski
folderek1 14/3/1904 11:40 PM Page 11
Za mostem ¸azienkowskim mijamy
charakterystycznÄ… wieÅ»´ zwanÄ… Gru-
bą KaĘką. Jest to wystająca z wody
cz´Ä˜ç g"´bokiej studni, do której pro-
wadzÄ… ukryte pod dnem rzeki promie-
niĘcie rozchodzÄ…ce si´ dreny. Pobiera-
jÄ… one wod´ przefiltrowanÄ… przez 6-
metrowÄ… warstw´ wiĘlanego piasku.
Ta niezwyk"a konstrukcja, jedyna taka
w Europie, korzysta ze specyficznych
Gruba KaĘka
warunków jakie daje Wis"a. Zosta"a
zbudowana w 1964 r. i ochrzczona
przez mieszkał
ców imieniem Gruba
KaĘka. Jej mąŻ to Chudy Wojtek, sta-
tek spulchniający z"oŻe piasku nad
drenami.
Wis"a coraz bardziej oddala si´
od wysokiej skarpy, oba brzegi sÄ… te-
raz p"askie, podobne do siebie. Na
szcz´Ä˜cie rejs urozmaicajÄ… nam wsz´-
dobylskie Ęmieszki. Mewy zwykle ko-
jarzÄ… si´ z morzem, ale coraz cz´Ä˜ciej
Chudy Wojtek
moÅ»emy je spotkaç w g"´bi lÄ…du.
RównieŻ w duŻych miastach, gdzie
ch´tnie Å»erujÄ… na wysypiskach Ęmie-
ci. Âmieszka jako gatunek typowo
ĘródlÄ…dowy jest najliczniej wyst´pujÄ…-
cÄ… nad Wis"Ä… mewÄ…. Nie ma ona
szcz´Ä˜cia do nazw w rozmaitych j´zy-
kach. W"aĘciwie Żadna z nich nie jest
trafna. Po angielsku nazywa si´ jÄ…
Black-headed gull, czyli  mewa czar-
nog"owa chociaÅ» w szacie godowej Mewy i rybitwy to najpilniej wymagajÄ…ce ochrony
ptaki nad Wis"Ä…. Rybitwy sÄ… mniejsze i majÄ… rozwidlony
Ęmieszka ma g"ow´ czekoladowÄ…,
ogon. Mewy majÄ… ogon p"asko Ęci´ty. WysiadujÄ… jaja na
nie czarnÄ…. Po polsku i po "acinie na-
wiĘlanych "achach. Chronią je w dni upalne przed gorą-
zywa si´  Ęmieszka , a przecieÅ» jej
cem rozgrzanego s"oł
cem piasku. PoniewaÅ» wysokie
temperatury niszczÄ… jaja bardzo waÅ»ne jest by nie p"oszyç
g"os wcale nie przypomina Ęmiechu
siedzÄ…cych na wyspach kolonii. Pami´taj! W okresie l´-
lecz krakanie   khrrearrr . Kiedy l´-
gowym nie wchodÄ™ na wyspy!
gowisku zagraŻa jakiĘ drapieŻnik,
fot. Krzysztof Zgierski
fot. Krzysztof Zgierski
fot. Biuro Promocji m. st. Warszawy
folderek1 14/3/1904 11:40 PM Page 12
Mast Siekierkowski Ęmieszki zrywajÄ… si´ do lotu i przep´dzajÄ… in-
truza. Wiadomo  w gromadzie bezpieczniej.
ZbliÅ»yliĘmy si´ do kolejnej, ostatniej na na-
szym szlaku przeprawy  to most Siekierkowski.
RosnÄ…ce na prawym brzegu (patrzÄ…c w kierun-
ku, którym p"ynie rzeka) "´gi sÄ… jednym z bar-
dziej wartoĘciowych z punktu widzenia ochrony
ptaków siedlisk w tej cz´Ä˜ci doliny Wis"y. Ze
wzgl´du na g´stÄ… pokryw´ liĘci, tu bardzo przy-
da nam, niezwykle waŻna dla kaŻdego, kto
chce poznawaç ptaki w terenie, znajomoĘç ich
g"osów. Wiosną rozbrzmiewają tu radosne tre-
Las "´gowy  zbiorowisko leĘne, wyst´pujÄ…ce nad
rzekami i potokami, w zasi´gu wód powodziowych, które
podczas zalewu nanoszą i osadzają Żyzny mu". Najbardziej
typowÄ… glebÄ… dla lasów "´gowych jest holoceÅ‚
ska mada
rzeczna. Siedliska niemal wszystkich "´gów zwiÄ…zane sÄ… z
wodami p"ynÄ…cymi. W drzewostanie "´gów wyst´pujÄ… m.in.:
topola, wierzba, wiÄ…z, jesion, dÄ…b. Gatunkami wyst´pujÄ…cy-
mi we wszystkich zespo"ach "´gowych sÄ…: podagrycznik po-
spolity, kostrzewa olbrzymia, pokrzywa zwyczajna, wiązówka
b"otna i bluszczyk kurdybanek. Lasy "´gowe zaliczane sÄ… do
roĘlinnoĘci azonalnej, nie związanej z okreĘloną strefą roĘlin-
ną (klimatyczną), ale ze specyfiką siedliska. Lasy te naraŻone
sÄ… na wyniszczenia spowodowane m. in. pracami zwiÄ…zany-
mi z regulacjÄ… koryt rzecznych oraz melioracjami wodnymi.
Wyspa pomidorowa
W´drujÄ…ce roĘliny
Rzeka jest naturalnÄ…
drogÄ… w´drówki roĘlin.
Niesione prÄ…dem
przemieszczajÄ… si´ np.
nasiona zbieg"ych z ogrodów
 azjatyckiego rdestowca
ostrokoł
czystego i amerykał
skiej
kolczurki klapowanej.
MoÅ»na spotkaç wyspy
poroĘni´te pomidorami
albo ziemniakami
(te akurat uciek"y z kuchni).
fot. Renata Laszczka
fot. Dobrochna Badora
fot. Marek Ostrowski
folderek1 14/3/1904 11:40 PM Page 13
le kapturek, narzekania na przemoc w ro-
dzinie zaganiaczy, fletowe g"osy wilg na-
wo"ujÄ…cych jakąĘ Zofi´, którym towarzy-
szą równieŻ preferujące brzmienie tego
instrumentu kosy.
Jeden z najpi´kniej ĘpiewajÄ…cych na-
szych ptaków to kapturka. Jak wi´kszoĘç
wybitnych ptasich artystów wygląda bar-
dzo niepozornie. Jest szaro ubarwiona,
samczyk ma czarnÄ…, a samiczka rudobrÄ…-
zowÄ… czapeczk´. Kiedy jednak zacznie
Ępiewaç, wierzyç si´ nie chce, Å»e to szaro-
-bure maleł
stwo ma taki talent i g"os. Za-
czyna niepozornym, cichym Ęwiergotem
po którym nast´puje kaskada czystych,
M"ody zaganiacz
pogodnych i niezwykle mocnych jak na
takÄ… kruszyn´ dÄ™wi´ków. Pos"uchajmy: Ęwi
wicwcw çk witw fidjudididi fliiwi fiwi juwi.
Zaganiacz to równieŻ niepozorny, a
bardzo  wygadany , zawadiacki ptaszek.
Nie kryje si´ w gÄ…szczu tak jak pokrzew-
ki, tylko Ępiewa zwykle gdzieĘ z wysoka,
przelatujÄ…c co jakiĘ czas z ga"´zi na ga-
"Ä…Ä™. Mamy wiec szans´ go zobaczyç. JuÅ»
sama wyprostowana postawa jakÄ… przyj-
muje w czasie wokalnego popisu wyraŻa
pewnoĘç siebie. Âpiewa: jiwij jiwij tiatatij
Samiec wilgi
tiatatij jatatijawitwit jidjid wiwijej wiwijej.
Jego zaangaŻowanie wymownie Ęwiadczy o tym, Że ma nam coĘ waŻnego do zako-
munikowania. Ludowa interpretacja jego piosenki wyglÄ…da tak:  tata bije, tata bije, zbi",
zbi", zbi", zbi"! Kto to widzia", kto to widzia"!
Wilga przylatuje stosunkowo póęno, dopiero w maju i szybko opuszcza nasz kraj,
odlatujÄ…c na zimowiska juÅ» na prze"omie sierpnia i wrzeĘnia. Kiedy zobaczy si´ pi´k-
nie Żó"to-czarno ubarwionego samca na tle ciemnozielonych liĘci, to ten widok na-
prawd´ zachwyca. Trudno uwierzyç, Å»e ten egzotycznie ubarwiony ptak, nie uciek" z
jakiejĘ klatki tylko Żyje sobie tu w nadwiĘlał
skim "´gu. Problem polega na tym, Å»e
wszystko co pi´kne oglÄ…da si´ rzadko. PosiadajÄ…c tak rzucajÄ…ce si´ w oczy upierze-
nie wilga, Å»eby przetrwaç musi ukrywaç si´ przed wzrokiem drapieÅ»ników. Dlatego za-
zwyczaj tylko s"ychaç jej pi´kny, rzewny Ępiew. Ma si´ wraÅ»enie, Å»e ktoĘ gra na flecie
fot. Andrzej Kruszewicz
fot. Stefan K"osiewicz
folderek1 14/3/1904 11:40 PM Page 14
Elektrociep"ownia Siekierki Kos
smutnÄ… melodi´:  Zofijo, fijo, fijo . Ludowa
nazwa wilgi   zofija pochodzi teÅ» od mo-
Kormorany
Spotkaç je moÅ»na na rzece przez ca"y rok,
mentu, w którym zwykle moŻna pierwszy raz ją
ale naprawd´ widowiskowo wyglÄ…dajÄ… póę-
us"yszeç 15 maja, w"aĘnie w imieniny Zofii.
nym latem i jesieniÄ…, gdy przed odlotem za-
Kos by" do niedawna wy"ącznie mieszkał
-
trzymujÄ… si´ na WiĘle i gromadnie przesiadu-
ją na piaszczystych "awicach. Wyglądają wte- cem naszych lasów. JakiĘ czas temu odkry"
dy jak ogromne stado pingwinów. Prawdziwe
korzyĘci przebywania w pobliŻu ludzi i jest te-
pingwiny moÅ»na podziwiaç w naszym ZOO
raz cz´sto spotykanym mieszkaÅ‚
cem naszych
parków i ogrodów. Ze wzgl´du na "atwoĘç
zdobywania pokarmu, cieplejszy miejski mi-
kroklimat i sztuczne oĘwietlenie sprawiające,
Å»e ptaki mogÄ… byç aktywne i zdobywaç po-
karm prawie przez ca"Ä… dob´, miejska popu-
lacja kosów pozostaje na zim´. Ze wzgl´du
na to, Å»e zimy mamy ostatnio doĘç "agodne
przytrafia si´ to coraz cz´Ä˜ciej leĘnym kosom.
Wszyscy znajÄ… doskonale jego g"´boki, tro-
ch´  zachrypni´ty fletowy Ępiew: krriuliliiiriu-
liu"ii"i"it.
Po prawej stronie widaç kominy Elektro-
ciep"owni Siekierki, której cz´Ä˜ciowo zrekulty-
fot. Jerzy Kucewicz
fot. Krzysztof Zgierski
fot. Biuro Promocji m. st. Warszawy
folderek1 14/3/1904 11:40 PM Page 15
Wyspy Zawadowskie
Âredni roczny odp"yw od"yw wód Wis"y do Ba"tyku to 30 tysi´cy km3.
Dla Wis"y warszawskiej (jak dla ca"ej rzeki) charakterystyczna jest duÅ»a zmiennoĘç przep"ywu wody.
Najwi´kszÄ… róŻnic´ mi´dzy wodÄ… niskÄ… a wysokÄ… (powodziÄ…) zanotowano w Warszawie w 1960 r.
Wynosi"a 681 cm. Âredni przep"yw roczny Wis"y w Warszawie (liczony na podstawie obserwacji z 45 lat)
wynosi ok 18 km3.
Ârednio w roku Wis"a prowadzi 500 tys. m3 piasku i kamieni, którymi zmienia koryto i tworzy wyspy.
fot. Tomasz Gamdzyk
folderek1 14/3/1904 11:41 PM Page 16
wowane ha"dy b´dÄ… nam towarzyszyç
prawie do koł
ca naszego rejsu.
Krajobraz straci" juÅ» miejski charakter.
MoÅ»e uda nam si´ na brzegu zobaczyç
podchodzÄ…ce do rzeki sarny, dziki albo
poszukujÄ…cego zdobyczy lisa?
ZbliÅ»amy si´ do Wysp Zawadowskich,
które są celem naszej podróŻy. W miej-
scach gdzie si"a transportujÄ…ca rzeki by"a
mniejsza, zaczyna"a ona osadzaç niesiony
materia" tworzÄ…c odsypy piaszczyste. W
dojrza"ej, tworzÄ…cej zakola rzece, powsta-
jÄ… one na wewn´trznych "ukach mean-
drów. Kiedy jednak iloĘç transportowane-
go rumoszu jest duÅ»a zdarza si´, Å»e do-
chodzi do zatkania koryta, co wymusza
tworzenie si´ nowych kana"ów odp"ywu
wód. W ten sposób rzeka wtórnie dzicze-
je. Piaszczyste odsypy sÄ… ca"y czas prze-
mieszczane przez nurt. JeĘli w pewnym
Mewa srebrzysta
Dawniej gniazdowa"a tylko nad morzem.
momencie "acha wynurzy si´ ponad po-
Warszaw´ najliczniej odwiedza jesieniÄ… i zimÄ….
wierzchni´ wody i wkroczy na niÄ… roĘlin-
Gdy rzeka skuta jest lodem korzysta z niezamar-
noĘç, staje si´ ona wzgl´dnie trwa"Ä… wy-
zni´tych wód przy miejskich elektrociep"owniach.
Gniazduje na wiĘlanych wyspach i jest postra- spÄ…. Takie poroĘni´te "ozinami wyspy wi-
chem dla mniejszych od siebie ptaków.
Ęlane  k´py (zwane teÅ» ostrowami lub
ostrowiami), sÄ… charakterystycznym ele-
mentem krajobrazu tej dzikiej rzeki.
Spotkamy tu przede wszystkim ptaki,
które gniazdują gromadnie. W kolonii
l´gowej sÄ…siadujÄ… ze sobÄ… rozmaite ga-
tunki. Zwykle jej trzon tworzÄ… mewy po-
spolite lub Ęmieszki, którym towarzyszą
rybitwy rzeczne. Mniej liczne sÄ… rybitwy
bia"oczelne. Z parasola ochronnego ta-
kiej kolonii ch´tnie korzystajÄ… inne ptaki,
na przyk"ad sieweczki obroŻne i rzeczne.
Mewa pospolita  W przypadku tej
wyjÄ…tkowo wdzi´cznej mewy, o zgrabnej
sylwetce, kszta"tnej g"owie i delikatnym
fot. Maciej Luniak
fot. Andrzej Kruszewicz
folderek1 14/3/1904 11:41 PM Page 17
dziobie, moÅ»emy mówiç o jeszcze wi´kszym
Bielik Żerujący na padlinie
pechu zwiÄ…zanym z nazwÄ…, niÅ» w przypad-
ku Ęmieszki. ChociaÅ» nazywa si´ pospolita,
wcale taka nie jest, a nawet jej liczebnoĘç
powaŻnie spada. Ogólnopolskie Towarzy-
stwo Ochrony Ptaków realizuje projekt
ochrony tego gatunku polegajÄ…cy na zapo-
bieganiu niszczeniu l´gów przez zalewy
oraz przez drapieŻniki.
Rybitwa bia"oczelna  To nasza najmniej-
sza rybitwa o wyjÄ…tkowo lekkiej budowie cia-
"a i d"ugich smuk"ych skrzyd"ach. Kiedy widzi
si´ jÄ… przycupni´tÄ… na ziemi, pierwszym sko-
jarzeniem jest, Że to porcelanowa farfurka.
Gdy jednak zobaczymy jak poluje na ryby,
szybko zrozumiemy swój b"ąd. Ptaki te prze-
mieszczajÄ… si´ wzd"uÅ» przybrzeÅ»nych p"ycizn,
zawisajÄ… czasami w powietrzu wypatrujÄ…c
zdobyczy i nagle jak pocisk spadajÄ… w wodÄ…. Za chwile podrywajÄ… si´ z niej z ma"Ä…
rybkÄ… w dziobie. Obserwowanie takich scen to ogromna radoĘç dla kaÅ»dego mi"o-
Ęnika dzikiej przyrody.
Zdarza si´, szczególnie zimÄ…, choç nie tylko wtedy, Å»e zapuszczajÄ… si´ w te rejo-
ny bieliki. Grupa tych ptaków w ch"odnej porze roku poluje w okolicy kolektora
m"ocił
skiego. Tej zimy by"o ich w Warszawie 17. Bieliki to nasze najwi´ksze
skrzydlate drapieŻniki.
Nie jest wcale pewne czy to w"aĘnie bielik zosta" wybrany przez naszych przodków
na god"o Polaków. Znali oni doskonale jego obyczaje i trudno podejrzewaç by iden-
tyfikowali si´ z tym odpadkoÅ»ercÄ… i padlinojadem. Raczej orze" przedni  orze" jak si´
patrzy, prawdziwie królewski ptak, trafi" na chorągwie naszych wojów i rycerzy. Tu go
jednak nie spotkamy, natomiast jeŻeli zobaczymy na niebie ptaka imponujących roz-
miarów o prawie prostokątnym zarysie skrzyde", który przez to Żywo przypomina lata-
jÄ…cÄ… desk´ do prasowania, to znaczy, Å»e patrzymy na bielika. Tylko doros"e osobniki
majÄ… bia"y ogon i jasnÄ… g"ow´, m"ode sÄ… jednolicie ciemnobrunatno ubarwione.
Pora wracaç, jeÅ»eli jednak poczujesz kiedyĘ znowu zew DZIKIEJ
RZEKI, pami´taj, Å»e nasz statek czeka na Ciebie przy Syrence!
Na statku  Syrenka o przyrodzie opowiada przewodnik ze Sto"ecznego Towarzystwa
Ochrony Ptaków (STOP), organizacji która na zlecenie Biura Ochrony Ârodowiska m. st. War-
szawy prowadzi sta"y monitoring ptaków.
fot. Artur Kolił
ski
folderek1 14/3/1904 11:41 PM Page 18
Zima
Po widowiskowych
jesiennych przelotach g´si
nast´puje zimowy sezon
cudzoziemców. Warszawa
goĘci stada fił
skich
jemio"uszek, bia"oruskich
gawronów i litewskich
sikorek. Ptasi turyĘci
znajdujÄ… nad Wis"Ä… ciep"e
miejsca na zim´. O tej porze
roku Warszawa jest
atrakcyjna nie tylko
dla ptasich
w´drowców.
fot. Biuro Promocji m. st. Warszawy
fot. Dobrochna Badora
fot. Marek Piwowarski
fot. Marek Piwowarski
folderek1 14/3/1904 11:41 PM Page 19
folderek1 14/3/1904 11:41 PM Page 20
Wydawnictwo
przygotowane wspólnie
z warszawskimi ornitologami:
Gerardem Sawickim,
dr Andrzejem Kruszewiczem,
prof. Maciejem Luniakiem
i dr Wies"awem Nowickim
Specjalne podzi´kowania dla
kapitana Tadeusza Prokopa
Redakcja: Marek Piwowarski
Pe"nomocnik Prezydenta m. st. Warszawy
do zagospodarowania nabrzeŻa Wis"y
Opracowanie graficzne:
Dobrochna Badora
Wydane przez:
Biuro Ochrony Ârodowiska
m. st. Warszawy
pl. Starynkiewicza 7/9
02-917 Warszawa
tel. [phone]
Wi´cej o rejsach po WiĘle:
www.um.warszawa.pl/wisla
fot. Tomasz Gamdzyk