TRENDY W PSYCHOLOGII
Freud wiecznie Żywy?
John Horgan, cz"onek zespo"u redakcyjnego Scientific American
iepokój jest niemal namacalny. Tymczasem psychiatrzy i lekarze in- wu dla bohatera swojej ksiąŻki. Nawet
W sali balowej nowojorskiego nych specjalnoĘci coraz cz�Ęciej zalecają tak znani krytycy jak Adolf Gr�nbaum,
C
hotelu Waldorf-Astoria zebra- leki zamiast terapii s"ownej  jak okreĘla- filozof z University of Pittsburgh, przy-
"o si oko"o 50 psychoanalityków, aby na jest psychoanaliza  i inne rodzaje psy- znają, Że atrakcyjnoĘ� idei Freuda wca-
omówi�, jak to ują" jeden z nich,  pro- choterapii w celu leczenia powszechnie le nie maleje.  Nie trudzi"bym si� tak
blem przetrwania , czyli zjawisko szyb- wyst�pujących zaburzeł
, takich jak de- bardzo krytyką psychoanalizy, gdybym
kiego obniŻania si� prestiŻu tej grupy presja czy stany l�kowe. W ciągu ostat- uwaŻa", Że nic w niej nie ma  mówi.
zarówno w spo"ecznoĘci medycznej, jak nich dwóch lat ponad dwukrotnie wzro- Prawdą jest, Że nawet psychoanality-
i w oczach ogó"u spo"eczeł
stwa. Jeden s"a sprzedaŻ chlorowodorku fluoksetyny cy nie uznają juŻ takich hipotez Freuda
z psychoanalityków narzeka, Że w col-  Ęrodka przeciwpsychotycznego znane- jak kompleks Edypa czy kobiece pra-
lege u, w którym uczy si� jego córka, go pod handlową nazwą Prozac. Wedle gnienie posiadania cz"onka.  Bardzo
nie ma Żadnych wyk"adów na temat po- informacji zebranych przez Eli Lilly, pro- nieliczni analitycy w ca"oĘci przyjmują
wsta"ej przed stu laty koncepcji Zyg- ducenta tego Ęrodka, obecnie na Ęwiecie koncepcje Freuda  zaznacza Morris
munta Freuda. Inny wyraŻa zdumienie przyjmuje go ponad 20 mln osób. Eagle, przewodniczący sekcji psycho-
faktem, Że psychoanaliza  zdo"a"a roz- Biorąc pod uwag� te tendencje, warto analitycznej w American Psychological
gniewa� tak wiele osób i da� si� ze- zapyta� jak przed trzema laty tygodnik Association i profesor Adelphi Univer-
pchną� na margines w tak krótkim cza- Time:  Czy Freud si� przeŻy"? Niezu- sity w Garden City (Nowy Jork). Psy-
sie .  MoŻe powinienem przejĘ� na pe"nie. Sympozjum w hotelu Waldorf- choterapeuci wszelkiego autoramentu
emerytur�  wzdycha terapeuta z po- Astoria dostarczy"o na to dowodów. wciąŻ jednak podtrzymują dwa z klu-
"udniowej Kalifornii mający k"opoty ze Oko"o 400 cz"onków American Psycho- czowych poglądów Freuda: jeden  Że
znalezieniem pacjentów. logical Association naleŻących do sekcji nasze zachowanie, myĘli i uczucia
Co prawda niektórzy paranoicy fak- psychoanalizy zebra"o si� w kwietniu kszta"towane są przez nie uĘwiadomio-
tycznie mają wrogów. Koncepcje Freu- ub. r., by podzieli� si� doĘwiadczenia- ne l�ki i pragnienia, cz�sto mające ęró-
da podwaŻane by"y od chwili powsta- mi związanymi z przypadkami kazi- d"o w doĘwiadczeniach z okresu dzie-
nia, ale krytycyzm ten bardzo si� nasili" rodztwa, alkoholizmu, oty"oĘci, zabu- cił
stwa, oraz drugi  Że z pomocą
w latach dziewi��dziesiątych. KaŻdy rok rzeł
obsesyjno-kompulsywnych i in- wprawnego terapeuty moŻna zrozu-
przynosi kolejne ksiąŻki typu Why Freud nych. Stosunkowo niewielu z 75 tys. pra- mie�, co jest ęród"em problemów, i dzi�-
Was Wrong (Dlaczego Freud si� myli") cowników socjalnych, 60 tys. psycholo- ki temu dozna� ulgi.
czy Freudian Fraud (Freudowskie oszu- gów i 40 tys. psychiatrów zarejestrowa- Jest wszakŻe inny, waŻniejszy powód,
stwo). W ubieg"ym roku biblioteka Kon- nych w USA praktykuje psychoanaliz�. dla którego spuĘcizna Freuda, a szcze-
gresu zawiesi"a co najmniej do 1998 roku Mimo to jednak liczba cz"onków Ameri- gólnie psychoanaliza, jest tak trwa"a. Co
prace nad wystawą poĘwi�coną Freudo- can Psychoanalytic Association z siedzi- prawda psychoanalitycy nie mogą po-
wi po tym, jak ca"e zast�py protestują- bą w Nowym Jorku, najwi�kszego sto- da� niepodwaŻalnych dowodów na to,
cych  w tym takŻe wnuczka Freuda  warzyszenia analityków, od 10 lat utrzy- Że ich terapia jest skuteczna, ale takŻe
uznali ją za nazbyt hagiograficzną. muje si� na zadziwiająco sta"ym pozio- wszyscy zwolennicy bardziej nowocze-
Mechanizmy rynkowe takŻe zagra- mie i wynosi oko"o 3 tys. Co wi�cej, snych metod leczniczych  czy to Jun-
Żają psychoanalizie. SpoĘród oko"o gwa"towne ataki na Freuda  które spo- gowskiej analizy, czy terapii kognityw-
15 mln osób leczących si� w Stanach tykają si� z równie gorącą obroną  do- no-behawioralnej, a nawet leczenia
Zjednoczonych tylko niewielu ma do- wodzą zdumiewającej ŻywotnoĘci kon- farmakologicznego  nie mogą tego
sy� czasu lub pieni�dzy na terapi�, któ- cepcji wiedeł
skiego neurologa. uczyni�. Z róŻnych niezaleŻnych badał

ra trwa latami i wymaga pi�ciu sesji ty- wynika, Że leki  nie wykluczając  cu-
godniowo  po oko"o 100 dolarów kaŻ- Epoka flogistonu downego Prozacu  nie są skuteczniej-
da. Pacjenci  i wszystkie firmy ubez- sze niŻ terapie s"owne w leczeniu naj-
pieczeniowe  wolą krótkotrwa"e psy- Naprawd� wi�c naleŻa"oby zada� in- bardziej powszechnych zaburzeł
, z
choterapie nakierowane na rozwiąza- ne pytanie: dlaczego teorie Freuda są którymi ludzie zwracają si� o pomoc 
nie konkretnych problemów niŻ drą- ciągle tak Żywe? By� moŻe jego myĘl, depresji, zaburzeł
obsesyjno-kompul-
Żenie zamierzch"ej przesz"oĘci. Szcze- pomimo swych niedostatków, wciąŻ sta- sywnych i ataków paniki.
gólnie popularna jest terapia kognityw- nowi atrakcyjną podstaw� do rozwaŻa- Argumenty przeciwników Freuda
no-behawioralna, której celem jest do- nia tajemnic naszej duszy. �adna inna sprowadzają si� do twierdzenia, Że psy-
prowadzenie do zmiany niepoŻądanego teoria  nie dorówna"a Freudowskie-
sposobu myĘlenia i zachowania, oraz mu uj�ciu natury ludzkiej, utrzymuje
METODA PSYCHOANALIZY Freuda do
terapia interpersonalna koncentrująca Peter Gay z Yale University, autor bio-
dziĘ cieszy si� duŻą popularnoĘcią pomimo
si� na obecnych związkach pacjentów grafii zatytu"owanej Freud: A Life for Our
ostrych ataków ze strony zwolenników
z innymi ludęmi. Time (W. W. Norton, 1988), pe"en podzi- innych form psychoterapii.
72 �WIAT NAUKI Luty 1997
Sceptycy wciąŻ podwaŻają koncepcje Zygmunta Freuda.
Nie stworzono jednak Żadnej teorii ani terapii,
które by"yby bezsprzecznie lepsze od psychoanalizy i odsun�"y ją w cieł

�WIAT NAUKI Luty 1997 73
Kompozycja komputerowa SLIM FILMS; CORBIS BETTMAN (zdj�cie)
Leczenie umys"u: raport o braku poprawy
PSYCHOANALIZA polegająca
g"ównie na zg"�bianiu doĘwiadczeł

z dziecił
stwa zazwyczaj wymaga
co najmniej trzech sesji
tygodniowo. Jej skutecznoĘci
nie poddano Żadnym
kontrolowanym badaniom.
TERAPIA KOGNITYWNO-
-BEHAWIORALNA ma na celu
leczenie konkretnych
zaburzeł
, na przyk"ad fobii,
przez modyfikacj� myĘli
i zachował
. Cho� popularno�
jej wzrasta, nie wykazano jej
niewątpliwej przewagi
nad innymi metodami leczenia.
choanaliza ma taką samą wartoĘ� na- moŻliwy jest dok"adny pomiar zdolno- nad 600 pacjentów i wyniki zamieĘci"
ukową jak powsta"a w XVIII wieku teo- Ęci konkretnego terapeuty do wywo"y- w artykule opublikowanym w Journal
ria flogistonu, eterycznej substancji, któ- wania efektu placebo u konkretnego of the American Psychoanalytic Association
ra  jak sądzono - jest odpowiedzialna pacjenta. Dlatego zdumiewa go nieust�- (vol. 39, nr 4 ).
za przekazywanie ciep"a i spalanie. Flo- pliwoĘ� przeciwników Freuda, którego Autorzy stwierdzili, Że u 60 90% pa-
giston nie jest juŻ przedmiotem zainte-  atakuje si� za to, Że nie by" naukowcem; cjentów uczestniczących w badaniach
resowania fizyków  post�py w chemii ale przecieŻ nie w tym rzecz. By" on wiel- zaobserwowano  znaczną popraw�
i termodynamice sprawi"y, Że pogrąŻy" kim mitotwórcą. w efekcie stosowania psychoanalizy. Ba-
si� w kompletnym zapomnieniu. Pro- Nagonka na Freuda nie jest niczym chrach i jego wspó"pracownicy przyzna-
wadzone przez ca"e stulecie badania nowym. Znany filozof Karl Popper juŻ li, Że przegląd ten nie by" pozbawiony
w psychologii, neurologii, farmakologii ponad 60 lat temu wykazywa", Że psy- usterek: do udzia"u w badaniach wybra-
i innych dziedzinach nauki zajmujących choanaliza  przez jakiegoĘ Żartownisia no jedynie pacjentów, o których sądzono,
si� umys"em nie pozwoli"y jednak na nazwana  leczeniem �tego przez dziw- Że psychoanaliza moŻe im pomóc  co
sformu"owanie paradygmatu medycz- nego (the treatment of the id by the odd) jest powszechnie stosowaną praktyką;
nego dostatecznie pot�Żnego, by móg"  jest niefalsyfikowalna, a zatem nienau- oceny stanu pacjentów dokonywali ich
raz na zawsze obali� teori� Freuda. kowa. JednakŻe Freud by" tak dominują- terapeuci, którzy mogli mie� sk"onnoĘ�
Czy naukowcy kiedykolwiek wykro- cą postacią w pierwszej po"owie naszego do zg"aszania pozytywnych rezultatów;
czą poza epok� flogistonu i stworzą wieku, nie tylko wĘród lekarzy, ale w ca- nie by"o takŻe grupy kontrolnej. Jednak
prawdziwie skuteczne metody leczenia "ej zachodniej kulturze, Że zarówno on, w roku 1992 podczas konferecji Ameri-
psychiki? Jerome D. Frank Żywi pewne jak i jego uczniowie mogli nie zwaŻa� na can Association for the Advancement of
wątpliwoĘci. W roku 1961 w prze"omo- takie zarzuty. Freud zignorowa" ca"y pro- Science wspó"pracownicy Bachracha
wej ksiąŻce zatytu"owanej Persuasion and blem testowania empirycznego  mówi uznali te niedociągni�cia za  nie wi�k-
Healing (Perswazja i uzdrawianie) na- Frederick Crews, emerytowany profesor sze niŻ w podobnych badaniach innych
pisa", Że podstawy teoretyczne, które literatury angielskiej z University of Ca- form psychoterapii .
wykorzystuje terapeuta podczas swojej lifornia w Berkeley, który podda" miaŻ- Wed"ug Robyna M. Dawesa, psycho-
pracy, nie mają wiele albo wr�cz nic dŻącej krytyce koncepcje Freuda i jego loga z Carnegie Mellon University, wa-
wspólnego z jego zdolnoĘcią  uzdra- wspó"czesnych naĘladowców w serii dliwa jest wi�kszoĘ� badał
pozytywnie
wiania pacjentów. Wed"ug Franka bie- artyku"ów zamieszczonych w New York oceniających rezultaty róŻnych form te-
rze si� ona raczej z umiej�tnoĘci zaszcze- Review of Books. rapii s"ownej. W swej ksiąŻce House of
pienia pacjentom przekonania, Że ich Cards: Psychology and Psychotherapy Built
stan si� poprawi. Innymi s"owy, g"ów- Nagrody dla wszystkich on Myth (Domek z kart: psychologia
nym elementem wszystkich psychote- i psychoterapia oparta na micie) wyda-
rapii, a nawet wi�kszoĘci leków jest Dopiero w latach pi��dziesiątych nej w roku 1994 przez Free Press bez-
efekt placebo. w kilku s"ynnych instytutach psycho- wzgl�dnie skrytykowa" on nie tylko
 MyĘl�, Że moje poglądy znalaz"y po- analitycznych w Nowym Jorku, Chica- psychoanaliz�, ale takŻe wszystkie in-
twierdzenie  mówi Frank, obecnie go, Bostonie zacz�to gromadzi� dane na ne rodzaje psychoterapii. Stosowane
emerytowany profesor Johns Hopkins temat skutecznoĘci terapii. Zespó" pra- przez terapeutów metody diagnozowa-
University School of Medicine. Frank nie cujący pod kierownictwem Henry ego nia i oceniania post�pów w leczeniu są
sądzi, by metodami naukowymi uda"o Bachracha, profesora psychiatrii z New wysoce subiektywne i zmienne, twierdzi
si� wykaza� skutecznoĘ�  czy teŻ niesku- York Medical College przy Saint Vin- Dawes. Utrzymuje takŻe, Że nie ma Żad-
tecznoĘ�  psychoterapii, poniewaŻ nie- cents Hospital, przeanalizowa" dane po- nej korelacji mi�dzy wykszta"ceniem te-
74 �WIAT NAUKI Luty 1997
STEPHEN FERRY
Gamma Liaison
SHAHN KERMANI
Gamma Liaison
LEKI takie jak Prozac
sta"y si� najpopularniejszym
sposobem leczenia depresji
i innych zaburzeł
emocjonalnych,
ale nie udowodniono,
Że są skuteczniejsze
od psychoterapii.
TERAPIó ELEKTROWSTRZŃSOWŃ
coraz cz�Ęciej zaleca si�
w przypadku nie poddającej si�
leczeniu depresji, mimo Że
kuracja ta moŻe spowodowa�
powaŻną utrat� pami�ci.
Badanie wykazuje ponadto,
Że wskaęnik nawrotów
choroby si�ga 85%.
rapeuty i sposobem prowadzenia tera- s"uŻy� si� werdyktem Go"�bia z Alicji przyjmuje si�, Że doĘwiadczenia z okre-
pii a jej rezultatami. w Krainie Czarów s�dziującego na wy- su dziecił
stwa kszta"tują psychik� i Że
Niemniej uwaŻa, Że psychoterapia Ęcigach:  Wygrali wszyscy i wszyscy moŻna na nią wp"ywa� za pomocą psy-
moŻe by� skuteczna, szczególnie jeĘli muszą dosta� nagrody! (w t"um. A. choterapii. Mnóstwo danych wskazuje
skierowana jest na rozwiązanie konkret- Marianowicza, Warszawa 1955 ). jednak, Że osobowoĘ� jednostki zdeter-
nego problemu. Na przyk"ad pewne da- Luborsky, profesor psychiatrii w Uni- minowana jest g"ównie przez geny i
ne wskazują na to, Że terapia kognityw- versity of Pennsylvania, informuje, Że czynniki fizjologiczne. Torrey jest pe-
no-behawioralna jest najlepszym z do- w"aĘnie zakoł
czy" przegląd najnowszych wien, Że wczeĘniej czy póęniej leki, te-
st�pnych sposobów leczenia napadów badał
nad skutecznoĘcią terapii i bar- rapia genowa i inne Ęrodki natury biolo-
paniki  zaburzenia charakteryzujące- dziej niŻ kiedykolwiek przekonany jest gicznej doprowadzą do zaniechania
go si� przemoŻnym, nieuzasadnionym o s"usznoĘci hipotezy Go"�bia.  Mnóstwo psychoterapii. A na razie jego zdaniem
l�kiem. Przypuszczenie to nie uzyska- danych dowodzi, Że psychoterapia jest terapia ta powinna by� wy"ączona ze
"o jednak potwierdzenia w badaniach z skuteczna , cho�  zaznacza  w bardzo spisu Ęwiadczeł
, których koszty pokry-
udzia"em grupy kontrolnej, które prze- szerokim przekroju badał
nie znalezio- wane są przez ubezpieczenia zdrowotne.
prowadzi"a ostatnio wraz z trojgiem no dowodów na to, by jakakolwiek z
wspó"pracowników M. Katherine Shear, form leczenia by"a lepsza od pozosta- Badania kliniczne pod lupą
psychiatra z University of Pittsburgh. "ych. Luborsky znalaz" takŻe dane wska-
Jedna grupa odby"a z cz"onkami ze- zujące na tzw. efekt lojalnoĘci  tenden- Torrey prezentuje poglądy skrajne, po-
spo"u Shear 12 sesji standardowej tera- cj� badaczy do wyszukiwania danych dobnie myĘli jednak wi�kszoĘ� specjali-
pii kognitywno-behawioralnej obejmu- potwierdzających skutecznoĘ� metody stów w dziedzinie zdrowia psychiczne-
jącej �wiczenia fizyczne i umys"owe terapeutycznej, którą sami stosują. go. By"o to wyraęnie widoczne podczas
mające pomóc pacjentom w opanowa- OczywiĘcie inna interpretacja hipo- dorocznej konferencji American Psychia-
niu l�ku. Pacjenci naleŻący do grupy tezy Go"�bia moŻe brzmie�:  Przegrali tric Association, która odby"a si� w ma-
kontrolnej natomiast uczestniczyli w wszyscy i nikt nie moŻe dosta� na- ju ub. r. w gigantycznym Jacob K. Javits
spotkaniach z terapeutami, którzy jedy- grody. Taki wniosek postawi" E. Ful- Convention Center w Nowym Jorku.
nie aktywnie ich wys"uchiwali. Obie ler Torrey, psychiatra związany z Natio- Uczestniczy"o w niej ponad 15 tys. psy-
grupy pacjentów zareagowa"y równie nal Institute of Mental Health w Wa- chiatrów i innych specjalistów w dzie-
pozytywnie. W majowym wydaniu szyngtonie. W ksiąŻce Freudian Fraud dzinie zdrowia psychicznego. Kontrast
Archives of General Psychiatry z roku 1994 wydanej przez Harper-Collins w 1992 ro- mi�dzy tym zgromadzeniem a spotka-
Shear i jej koledzy w podsumowaniu ku Torrey przypuĘci" gwa"towny atak niem stosunkowo niewielkiej grupy psy-
stwierdzili, Że w Ęwietle tych wyników na psychoanaliz� i wszystkie inne ro- choanalityków, którzy zebrali si� w ho-
 rodzi si� pytanie o skutecznoĘ� lecze- dzaje psychoterapii, zarzucając im pseu- telu Waldorf-Astoria, by" uderzający.
nia kognitywno-behawioralnego . donaukowoĘ�. Idee Freuda przyj�"y si� SpoĘród wszystkich sesji zdecydowa-
Badania przeprowadzone przez nie z powodu ich wartoĘci naukowej, nie najwi�kszą frekwencją cieszy"y si�
Shear, Dawesa i innych potwierdzają jak twierdzi, ale dlatego Że zgodne są z sponsorowane przez firmy farmaceu-
s"usznoĘ� tzw. hipotezy Go"�bia sfor- przekonaniem  popularnym poĘród tyczne Ęniadania i obiady, podczas któ-
mu"owanej w naleŻącym juŻ do klasyki lewicujących intelektualistów  Że rych setki psychiatrów wys"ucha"y re-
artykule z roku 1975 Lestera B. Lubor- ludzką psychik� moŻna dowolnie feratów na temat skutecznoĘci leczenia
sky ego i dwóch innych autorów. Do kszta"towa�. Prozakiem zaburzeł
obsesyjno-kompul-
oceny wszystkich metod psychotera- Torrey podwaŻa za"oŻenie wszystkich sywnych lub Zoloftem, innym tzw. in-
peutycznych moŻna wed"ug nich po- typów psychoterapii, zgodnie z którym hibitorem wychwytu zwrotnego sero-
�WIAT NAUKI Luty 1997 75
THE IMGE WORKS
W&D McINTYRE
Photo Researchers
toniny  depresji. Natomiast zaintere- dów, by Prozac i inne leki by"y Ęrodka- li, Że u dwóch trzecich otrzymujących je
sowanie sesjami poĘwi�conymi róŻne- mi bardziej skutecznymi od psychotera- pacjentów poprawa w ogóle nie wystą-
go typu terapiom s"ownym by"o nie- pii w takich powszechnie wyst�pujących pi"a lub równie dobrze jak na lek reago-
wielkie; jedna z nich, zatytu"owana chorobach jak depresja czy zaburzenia wali oni na podawane im placebo. Tylko
 Przysz"oĘ� psychoterapii , przyciągn�- obsesyjno-kompulsywne. u jednej trzeciej pacjentów leki przynio-
"a zaledwie oko"o 20 osób.  MyĘl�, Że Poglądy Seligmana potwierdza praca s"y zdecydowaną popraw�. Badania wy-
w obecnej sytuacji przysz"oĘ� psychote- trzech innych psychologów, Davida O. kaza"y takŻe, iŻ po kilku miesiącach
rapii nie wygląda najlepiej  ubolewa" Antonuccia i Williama G. Dantona z Uni- u wielu pacjentów efekty leczenia zani-
Gene L. Usdin, psychiatra z Ochsner Cli- versity of Nevada School of Medicine kają, a u tych, którzy przestają przyjmo-
nic w Nowym Orleanie. oraz Garlanda Y. DeNelsky ego z Cleve- wa� leki, notuje si� wysoki wskaęnik na-
Wskazówką, Że leki nie stanowią pa- land Clinic Foundation. W grudniowym wrotów choroby.
naceum, za jakie czasem bywają uzna- numerze Professional Psychology z roku
wane, by"o kilka sesji poĘwi�conych te- 1995 przedstawili oni wyniki metaanali- Przygn�biające wyniki
rapii elektrowstrząsowej. Jej popular- zy kilkudziesi�ciu badał
poĘwi�conych
noĘ� zmniejszy"a si� w ciągu ostatnich skutecznoĘci leków i psychoterapii. NajpowaŻniejszy zarzut Fishera i
kilkudziesi�ciu lat, zw"aszcza po tym, Stwierdzili, Że  interwencje psycholo- Greenberga dotyczy sk"onnoĘci do wy-
gdy w filmie Lot nad Kuku"czym Gniaz- giczne, szczególnie terapia kognitywno- kazywania pozytywnych wyników; po
dem z roku 1975 przedstawiona zosta"a -behawioralna, są co najmniej równie prostu jest ona wbudowana w liczne, ja-
jako narz�dzie tortur. Jednak uspraw- skuteczne jak podawanie leków w przy- koby podwójnie Ęlepe i starannie kon-
nienia techniczne podobno doprowa- padkach nawet g"�bokiej depresji . trolowane badania sprawdzające sku-
dzi"y do zminimalizowania jej g"ównego Zdecydowanymi przeciwnikami sto- tecznoĘ� leków przeciwdepresyjnych.
niepoŻądanego dzia"ania  powaŻnej sowania leków przeciwdepresyjnych są Na przyk"ad grupie kontrolnej najcz�-
utraty pami�ci  i obecnie bez rozg"osu Seymour Fisher i Roger P. Greenberg, Ęciej podaje si� oboj�tne placebo, ponie-
powraca jako terapia wykorzystywana psycholodzy ze State University of New waŻ jednak leki przeciwdepresyjne wy-
w przypadku g"�bokiej depresji, schizo- York Health Science Center w Syracuse. wo"ują zazwyczaj dzia"ania uboczne 
frenii i innych zaburzeł
nie poddających Fisher i Greenberg wiele pisali o teorii suchoĘ� w ustach, pocenie si�, zaparcia
si� leczeniu farmakologicznemu. Freuda, ich najnowsza ksiąŻka to Freud lub zaburzenia pop�du p"ciowego  za-
Byli teŻ badacze, którzy podwaŻali Scientifically Reappraised (Nowa nauko- równo pacjenci, jak i lekarze cz�sto mo-
opini�, Że leki stanowią prze"om w le- wa ocena Freuda) wydana w ubieg"ym gą "atwo stwierdzi�, kto faktycznie otrzy-
czeniu chorób psychicznych. Jedynymi roku przez John Wiley & Sons. Jednak muje lekarstwo, uruchamiając w ten
Ęrodkami, które okaza"y si�  bez wąt- najwi�kszy rozg"os przynios"o im twier- sposób samospe"niające si� oczekiwanie
pienia skuteczniejsze od psychoterapii, dzenie wyraŻone w ksiąŻce z roku 1989 poprawy stanu zdrowia.
twierdzi Martin E. P. Seligman z Univer- zatytu"owanej The Limits of Biological Aby ominą� ten problem, w nie-
sity of Pennsylvania, prezydent elekt Treatments for Psychological Distress (Ogra- których badaniach stosowano placebo
American Psychological Association i au- niczenia biologicznych metod leczenia wywo"ujące dzia"ania podobne do to-
torytet w dziedzinie badał
nad skutecz- zaburzeł
psychicznych), opublikowanej warzyszących przyjmowaniu leków
noĘcią leczenia, są: lit w leczeniu choro- przez wydawnictwo Lawrence a Erlbau- przeciwdepresyjnych, czyli na przyk"ad
by afektywnej dwubiegunowej i Ęrodki ma, i w licznych artyku"ach, Że leki prze- pocenie si� lub suchoĘ� w ustach. (Cz�sto
uspokajające typu clozapine (w Polsce ciwdepresyjne wcale nie są tak skutecz- podaje si� atropin�, lek stosowany w cho-
sprzedawana pod nazwami handlo- ne, jak g"osi si� w reklamach. robie lokomocyjnej.) Badania tego typu
wymi: Clocinol, Klozapol i Leponex  Poddali analizie prowadzone w cią- wykazują znacznie mniejszą róŻnic� mi�-
przyp. t"um.) w przypadku schizofrenii. gu ostatnich 30 lat badania poĘwi�cone dzy dzia"aniem leku a placebo niŻ bada-
Jego zdaniem nie ma Żadnych dowo- lekom przeciwdepresyjnym i stwierdzi- nia, w których stosuje si� oboj�tne pla-
cebo  stwierdzają Fisher i Greenberg.
Inne zjawiska takŻe rujnują wyniki,
dowodzą autorzy. Na przyk"ad w cza-
sie badał
wielu pacjentów rezygnuje
z uczestnictwa z powodu nieprzyjem-
nych dzia"ał
ubocznych, niech�ci do
przestrzegania okreĘlonego reŻimu lub
jeszcze innych przyczyn. Ponadto na-
ukowcy kompletujący grup� do badał

klinicznych cz�sto nie w"ączają do niej
pacjentów, którzy wydają si� nie doĘ�
wymowni, są s"abo zorganizowani oraz
tych, u których oprócz depresji wyst�-
pują inne zaburzenia fizyczne lub psy-
chiczne. W artykule zamieszczonym we
wrzeĘniowo-paędziernikowym nume-
rze Psychology Today z roku 1995 Fisher
i Greenberg w podsumowaniu swego
przeglądu stwierdzają, Że  wi�kszoĘ�
badał
poĘwi�conych skutecznoĘci le-
ków psychotropowych jest, w stopniu
PRZECIWNICY LEKÓW, Seymour Fisher (z prawej) i Roger P. Greenberg ze State Universi-
trudnym do oszacowania, pozbawiona
ty of New York Health Science Center w Syracuse utrzymują, Że próby kliniczne leków prze-
naukowej wiarygodnoĘci .
ciwdepresyjnych mogą by� ukierunkowane na uzyskiwanie pozytywnych wyników.
76 �WIAT NAUKI Luty 1997
ROBERT PROCHNOW
Psychiatrzy gremialnie podwa- zywa� si� b�dzie form� terapii "ą-
Żają prawdziwoĘ� rezultatów uzy- czącą obecnie praktykowaną psy-
skanych przez Fishera i Greenber- choterapi� z psychofarmakologią .
ga, twierdząc, Że badacze ci jako JednakŻe pogląd, Że psychote-
psychologowie  a zatem nie ma- rapia w po"ączeniu z lekami mo-
jący prawa wypisywania recept  Że by� bardziej skuteczna niŻ sto-
nie są bezstronni wobec psycho- sowana oddzielnie, zosta" pod-
terapii i mają negatywne nasta- waŻony za sprawą badał
, jakie
wienie do leków. Jednak twierdze- przeprowadzi" wĘród swych czy-
nie, Że efekt placebo pomóg"by telników miesi�cznik Consumer
w wyjaĘnieniu skutecznoĘci wielu Reports (jest to periodyk wydawa-
leków stosowanych w zaburze- ny przez Consumers Union, nie-
niach emocjonalnych, popar" tak- dochodową organizacj� konsu-
Że Walter A. Brown, psychiatra z mencką z siedzibą w Yonkers w
Brown University i autorytet stanie Nowy Jork ). Zwrócono si�
w dziedzinie efektu placebo. do czytelników z proĘbą, by po-
Lekarze dobrze wiedzą, Że pa- dzielili si� doĘwiadczeniami do-
cjenci lepiej reagują na nowe leki tyczącymi skutecznoĘci pomocy
niŻ na starsze, od dawna stosowa- w przypadkach trudnoĘci emo-
ne preparaty. Znalaz"o to wyraz cjonalnych. Odpowiedzia"o 4 tys.
w powiedzeniu powtarzanym w czytelników i rezultaty tego ba-
Ęwiecie lekarskim juŻ w ubieg"ym dania opublikowano w listopado-
stuleciu:  stosuj nowe leki szyb- HIPOTEZA GO�óBIA  mówiąca, Że wszystkie sposoby wym numerze w roku 1995.
psychoterapii są z grubsza jednakowo skuteczne  zosta"a
ko, póki jeszcze dzia"ają . Wpro- Wyniki by"y pocieszające dla te-
tak nazwana na czeĘ� postaci z Alicji w Krainie Czarów Le-
wadzenie nowego leku, wyjaĘnia rapeutów. Wi�kszoĘ� responden-
wisa Carrolla  która tak podsumowuje wyĘcig:  Wygrali
Brown, cz�sto rozbudza nadzieje tów przyzna"a, Że psychoterapia
wszyscy i wszyscy muszą dosta� nagrody!
zarówno pacjentów, jak i lekarzy pomaga oraz Że im d"uŻej ona
i dlatego towarzyszy temu silny trwa"a, tym silniejsze mieli poczu-
efekt placebo. Z biegiem czasu, w mia- Pacjenci cierpiący na g"�boką depre- cie poprawy stanu zdrowia. OĘwiadcze-
r� jak lek przestaje by� nowoĘcią, jego sj�, której towarzyszy"y ogólne zaburze- nie to moŻe, co prawda, by� wyrazem
ograniczenia i dzia"ania uboczne ujaw- nia funkcjonowania, lepiej reagowali na  uzaleŻnienia od terapii niektórych pa-
niają si� z ca"ą wyrazistoĘcią i staje si� imipramin� niŻ na którąkolwiek z psy- cjentów. Niemniej American Psychologi-
on coraz mniej skuteczny. choterapii, w wi�kszoĘci przypadków cal Association natychmiast wykorzysta-
Niestety ani psychoterapia, ani leki jednak róŻnice mi�dzy efektami róŻnych "o wyniki uzyskane przez Consumer
przeciwdepresyjne nie są szczególnie metod leczenia by"y niewielkie lub sta- Reports do podwaŻania s"usznoĘci nak"a-
skuteczne w leczeniu depresji, czego do- tystycznie nieistotne. Dotyczy to takŻe dania przez firmy ubezpieczeniowe ogra-
wodzą wyniki ambitnego badania za- podawania placebo w po"ączeniu z kon- niczeł
czasu trwania psychoterapii.
inicjowanego przez National Institute sultacjami lekarza prowadzącego. Co Psychologów uradowa" takŻe fakt, Że
of Mental Health niemal 20 lat temu. wi�cej, jedynie u 24% pacjentów zaob- respondenci uczestniczący jedynie w
Mowa tu o programie badawczym o na- serwowano znaczące polepszenie i na- psychoterapii mieli si� tak samo dobrze
zwie Treatment of Depression Collabo- wrót choroby nie pojawi" si� u nich jak ci, którzy dodatkowo przyjmowali
rative Research Program, w którym przez d"uŻszy czas.  Cho� stan wielu leki, na przyk"ad Prozac. Przegląd opu-
uczestniczy"o 239 pacjentów cierpiących chorych si� poprawia  mówi Elkin  je- blikowany w Consumer Reports  dostar-
na depresj�, leczonych w trzech róŻnych Ęli rozwaŻy� pe"niejszy obraz, okaŻe si�, czy" empirycznego potwierdzenia sku-
szpitalach za pomocą jednej z czterech Że liczba osób, które czują si� wyraęnie tecznoĘci psychoterapii  stwierdzi"
metod: terapii kognitywno-behawioral- lepiej i nie mają nawrotu choroby, jest Seligman w grudniowym numerze Ame-
nej, terapii interpersonalnej, leku prze- naprawd� niewielka. rican Psychologist z roku 1995. Przyzna",
ciwdepresyjnego, imipraminy, w po"ą- Że przegląd ten mia" pewne niedocią-
czeniu z cotygodniową konsultacją u Sprz�Żenie wzmacniające gni�cia metodologiczne. PodkreĘli" jed-
lekarza ordynującego leki, albo podob- nak, Że owe b"�dy nie są powaŻniejsze
nej konsultacji u lekarza prowadzące- W kr�gach specjalistów w dziedzinie niŻ te, które moŻna zazwyczaj znaleę�
go, i tabletki placebo. zdrowia psychicznego coraz bardziej zy- w bardziej sformalizowanych badaniach
Badanie to, którego wyniki opubliko- skuje na popularnoĘci pogląd, Że psycho- porównawczych.
wano w roku 1989, by"o krytykowane terapia i leki najskuteczniej dzia"ają stoso- Jednak wyniki przeglądu przyczyni-
niemal od chwili, kiedy powsta" jego pro- wane "ącznie. Powszechnie znanym "y si� zarazem do wzmocnienia hipote-
jekt. W ubieg"ym roku w Journal of Con- rzecznikiem tej koncepcji jest Peter D. zy Go"�bia. Wszystkie rodzaje psycho-
sulting and Clinical Psychology (vol. 64, Kramer, psychiatra związany z Brown terapii wydają si� równie skuteczne albo
nr 1) ukaza" si� artyku" psychologa Irene University i autor bestselleru z roku 1992 równie nieskuteczne. Respondenci wy-
Elkin i trojga jej wspó"pracowników Ws"uchując si� w Prozac (wyd. pol. : Santor- raŻali takie samo zadowolenie, pozosta-
z University of Chicago zatytu"owany ski & Co, 1995)*. Cho� autor opowiada jąc pod opieką pracowników socjalnych
 Science Is Not a Trial (But It Can Some- si� za stosowaniem leków i jest przeciw- b�dących tylko magistrami, psycholo-
times Be a Tribulation) (Nauka to nie nikiem psychoterapii, to sam twierdzi, gów, których dopiero doktorat upowaŻ-
próba kliniczna, ale czasem prawdziwe Że czuje si�  w g"�bi duszy psychotera- nia do prowadzenia terapii, jak i psy-
utrapienie) b�dący przeglądem wspo- peutą i uwaŻa, Że leki mogą wzmacnia� chiatrów  absolwentów szkó" medy-
mnianych danych. Badacze przyznali, Że efekty terapii s"ownej i vice versa. Wed"ug cznych. Tylko pracownicy poradni ro-
wyniki nie są zbyt zach�cające. niego w przysz"oĘci  psychoterapią na- dzinnych ocenieni zostali gorzej. Sesje
�WIAT NAUKI Luty 1997 77
Czarno-bia"y orygina" JOHN TENNIEL; SIMON & SCHUSTER BOOKS FOR YOUNG READERS, � 1963 MACMILLAN COMPANY
Anonimowych Alkoholików cieszy"y si�
wi�kszym uznaniem niŻ terapia prowa-
Wydawnictwo Prószył
ski i S-ka
dzona przez jakąkolwiek grup� specjali-
stów czy terapia farmakologiczna.
og"asza konkurs
OptymiĘci mają nadziej�, Że w przy-
na ksiąŻk� popularnonaukową
sz"oĘci nauki zajmujące si� psychiką po-
"ączy nowy, pot�Żniejszy paradygmat,
z dziedziny nauk matematyczno-przyrodniczych,
wykraczający poza tradycyjne podzia"y
techniki i medycyny.
 natura czy wychowanie, leki czy psy-
choterapia  które nie przestają gn�bi�
Opatrzone god"em maszynopisy nie publikowanych wczeĘniej tek-
specjalistów w dziedzinie zdrowia psy-
stów  wraz z zaklejoną kopertą, zawierającą nazwisko i adres
chicznego. W realno� takiego scenariu-
autora  prosimy nadsy"a� pod adresem Redakcji KsiąŻek Popu-
sza wierzy m. in. Steven Hyman, psy-
larnonaukowych (ul. GaraŻowa 7, 02-651 Warszawa) do koł
ca
chiatra i neurolog z Harvard University,
stycznia 1998 roku. Prace oceni jury, w którego sk"ad wejdą zna-
wiosną ub. r. nominowany na stanowi-
ni polscy uczeni i popularyzatorzy nauki.
sko dyrektora National Institute of Men-
tal Health. UwaŻa on, Że  z punktu wi-
Autor najlepszej pracy otrzyma
dzenia ludzi zajmujących si� badania-
I nagrod� w wysokoĘci 10 000 z".
mi nad mózgiem i zdrowiem psychicz-
Ponadto przyznane zostaną
nym tradycyjne dychotomie są po pro-
dwie II nagrody po 5000 z"
stu fa"szywe .
oraz
Badania dowiod"y  zauwaŻa Hyman
 Że traumatyczne doĘwiadczenia mo-
wyróŻnienia honorowane wydaniem ksiąŻki.
gą powodowa� zmiany w funkcjonowa-
Og"oszenie wyników konkursu odb�dzie si� w maju 1998 roku,
niu mózgu, podobnie moŻe wp"ywa�
podczas Mi�dzynarodowych Targów KsiąŻki w Warszawie.
psychoterapia. Na dowód przytacza ar-
Nagrodzone ksiąŻki zostaną wydane przed koł
cem 1998 roku,
tyku" z Archives of General Psychiatry z lu-
a ksiąŻki wyróŻnione  w czasie nie d"uŻszym niŻ rok od og"osze- tego ub. r. mówiący o pacjentach uczest-
nia rezultatów konkursu. NiezaleŻnie od przyznanej nagrody czy
niczących w terapii kognitywno-beha-
wyróŻnienia, autorzy otrzymają honoraria autorskie.
wioralnej z powodu zaburzeł
obsesyj-
no-kompulsywnych. Badania za pomo-
Jury zastrzega sobie prawo do innego podzia"u nagród.
cą emisyjnej tomografii pozytonowej wy-
kaza"y, Że w mózgach ich dosz"o do
zmian porównywalnych z tymi, jakie
wywo"ują leki u innych pacjentów z po-
dobnymi problemami.
Hyman jest przekonany, Że genetyka,
techniki obrazowania mózgu i inne dzie-
siąŻka STALIN I BOMBA Davi- dziny pozwolą na lepsze zrozumienie
da Hollowaya stanowi wstrzą- przyczyn chorób psychicznych i umoŻ-
Ksający obraz zimnowojennych
liwią opracowanie nowych metod ich le-
dziejów Związku Radzieckiego. W
czenia. Sam siebie okreĘla jednak jako
kraju utopii nauka i technika by"y
 sprawiedliwego sceptyka , który nie
cz�Ęcią machiny wielkiego pał
stwa.
tylko teori� Freuda, ale i pewne biolo-
Holloway pokaza" dramatyczne lo-
giczne koncepcje chorób psychicznych
sy Ęrodowiska naukowego, elity ra-
uwaŻa jedynie za  interesujące historyj-
dzieckiego spo"eczeł
stwa. Opisa"
ki , wciąŻ pozbawione uzasadnienia em-
nie tylko meandry polityki mi�dzy-
pirycznego.  Nie moŻna po odnalezie-
narodowej, sensacyjne wydarzenia
niu kolejnego receptora serotoniny
i walk� wywiadów  ta ksiąŻka to
twierdzi�, Że rozumiemy juŻ dzia"anie
takŻe pasjonujący rozdzia" historii
mózgu  dodaje.
politycznej ZSRR, której bohatera-
Wed"ug niego fakt, Że naukowcy ciągle
mi są naukowcy.
rozprawiają nad ideami Freuda, dowodzi,
iŻ nauka wciąŻ jeszcze nie dopracowa"a
David Holloway
si� solidnego uj�cia psychiki. PrzecieŻ spe-
cjaliĘci chorób zakaęnych nie debatują nad
poprawnoĘcią koncepcji Ludwika Pasteu-
STALIN I BOMBA
ra.  W dojrza"ych dziedzinach nauki  za-
464 strony, 48 czarno-bia"ych zdj��
uwaŻa  zazwyczaj nie korzysta si� z prac
32 z" (30,40 z" w ksi�garni wysy"kowej)
starszych niŻ trzy-, czteroletnie. Wszyst-
Prószył
ski i S-ka
ko wskazuje na to, Że Freud pozostanie
z nami jeszcze przez jakiĘ czas.
T"umaczy"a
KsiąŻki moŻna kupi� w ksi�garniach lub zamówi� w sprzedaŻy wysy"kowej: listownie w Klubie KsiąŻki Ksi�-
ElŻbieta Józefowicz
garni Krajowej, skrytka pocztowa 21, 02-600 Warszawa 13; telefonicznie pod numerami: 0-800-244-88 (po"ą-
czenie bezp"atne) oraz (0-22) 43-51-21 i 43-41-61 (+2 z" na koszty wysy"ki).
* W kwietniowym �wiecie Nauki z ub. r. za-
mieĘciliĘmy recenzj� z tej ksiąŻki (przyp. red.).
78 �WIAT NAUKI Luty 1997