komentarz
LEX 2009
Komentarz do art. 2 kodeksu pracy (Dz.U.98.21.94), [w:] R. Celeda, E. Chmielek-A
ubińska, L.
Florek, G. Goz
dziewicz, A. Hintz, A. Kijowski, A
. Pisarczyk, J. Skoczyński, B. Wagner, T.
Zieliński, Kodeks pracy. Komentarz, LEX, 2009, wyd. V.
Stan prawny: 2009.01.01
1. Według definicji ustawowej zamieszczonej w powy\
szym przepisie przymiot pracownika w
rozumieniu kodeksu pracy ma wyłącznie osoba, która jest zatrudniona na podstawie
wymienionych w tym przepisie czynności prawnych, mających za przedmiot wykonywanie pracy
w rozumieniu kodeksowym (zob. uwaga 6 do art. 1). Nie ka\
dy więc człowiek "pracujący" w
ogólnym, potocznym tego słowa znaczeniu, tzn. wykonujący jakąś działalność zwaną pracą
(fizyczną lub umysłową), jest pracownikiem w znaczeniu prawnym (według kodeksu pracy). Jest
nim osoba, z którą nawiązany został stosunek pracy przez zawarcie z nią umowy o pracę (art. 25)
bądz
przez powołanie jej na określone stanowisko (art. 68), mianowanie (art. 76), wybór (art. 73)
lub zawarcie spółdzielczej umowy o pracę (art. 77).
2. "Zatrudnienie" według art. 2 jest równoznaczne z nawiązaniem stosunku pracy z daną osobą
(art. 22). Potocznie zatrudnienie w tym znaczeniu zwie się "przyjęciem do pracy". Oznacza to,
\
e osoba, z którą nawiązany został w powy\
szy sposób stosunek pracy, staje się
pracownikiem ju\
z tą chwilą (jeśli w umowie nie został określony inny termin nawiązania
stosunku pracy), a nie dopiero przez włączenie w skład personelu pracowniczego i podjęcie
pracy.
W polskim prawie pracy nie znalazła zastosowania tzw. teoria włączenia, która pojawiła się
w niemieckiej literaturze prawa pracy jeszcze przed II wojną światową pod nazwą
Eingliederungstheorie . Zgodnie z tą teorią umowa o pracę stwarza sama przez się jedynie
obowiązek włączenia (Eingliederung, Einstellung) osoby będącej stroną tej czynności prawnej do
załogi zakładu pracy. Powstanie stosunku pracy i nadanie wspomnianej osobie przymiotu
pracownika następuje dopiero wskutek tej drugiej, faktycznej czynności.
Zgodnie z treścią art. 2 osoba fizyczna, która została zatrudniona na podstawie umowy o
pracę lub na podstawie innych czynności wymienionych w tym przepisie, ma ju\
od tej chwili
(jeśli nie określono innej daty nawiązania stosunku pracy) status pracowniczy. W praktyce to
unormowanie ma znaczenie np. przy ocenie sytuacji pracownika, który po nawiązaniu w ten
sposób stosunku pracy zachorował i nie mógł stawić się do pracy. Okres nieobecności w pracy
wlicza się mu wtedy do okresu trwania stosunku pracy.
3. Pracownikiem mo\
e być wyłącznie osoba fizyczna. Wprawdzie w art. 2 u\
yty został wyraz
"osoba", ale zarówno z treści tego przepisu, jak te\
z wielu innych przepisów kodeksu pracy
wynika, \
e określenie "pracownik" nie mo\
e się odnosić do osoby prawnej. Pojęciowo nie jest w
ogóle mo\
liwe "zatrudnianie" takiej osoby w sposób określony w art. 2.
4. Pracownikiem w rozumieniu tego przepisu nie jest osoba fizyczna, która wykonuje określone
czynności na rzecz innej osoby (fizycznej lub prawnej) na innych podstawach ni\
wymienione w
art. 2. Nie są w szczególności pracownikami osoby, które zobowiązują się do wytworzenia
jakiejś rzeczy lub utworu niematerialnego na podstawie umowy o dzieło (art. 627 i n. k.c.) lub
do dokonania określonej czynności prawnej na podstawie umowy zlecenia bądz
do świadczenia
Zajęcia III
1
Prawo pracy  ćwiczenia
mgr P. Grzebyk
innej usługi na podstawie umowy, do której stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu (art. 734
i n. oraz art. 750 k.c.). Przymiotu pracownika nie ma tak\
e agent, tj. osoba, która przez umowę
agencyjną przyjmuje zlecenie, zobowiązując się za wynagrodzeniem do stałego pośredniczenia
przy zawieraniu umów oznaczonego rodzaju na rzecz dającego zlecenie albo do zawierania
takich umów w jego imieniu (art. 758 k.c.). Prawa i obowiązki tych osób określa prawo cywilne,
a nie prawo pracy.
W praktyce powstają nieraz trudności w określeniu, czy dana osoba zawarła umowę o pracę,
czy umowę zlecenia, czy te\
- rzadziej - umowa z nią zawarta jest umową o dzieło. Nazwa
umowy nie ma znaczenia decydującego dla uznania takiej osoby za kontrahenta umowy
cywilnoprawnej, a nie umowy o pracę. Istotne jest, czy świadczenie, do którego się zobowiązała,
stanowi pracę w rozumieniu kodeksu pracy czy usługę lub dzieło będące przedmiotem umowy
cywilnoprawnej (uwagi do art. 25 i wskazana tam literatura i orzecznictwo).
5. Pracownikami z mocy art. 2 są tak\
e młodociani zatrudniani na podstawie umów w celu
przygotowania zawodowego, które to umowy są odmianą umów o pracę (art. 194 i n.).
Pracownikami są oczywiście te\
młodociani zatrudniani wyjątkowo przy lekkich pracach
sezonowych i dorywczych na podstawie takich samych umów o pracę jak dorośli (por. G.
Goz
dziewicz, Problematyka prawna nauki zawodu w uspołecznionych zakładach pracy, Toruń
1977; M. Włodarczyk, Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego, Studia i Materiały
IPiSS 1989, nr 6).
6. Pracownikiem nie mo\
e stać się osoba, która nie ma zdolności do czynności prawnych, tj.
taka, która nie ukończyła 13 lat lub została ubezwłasnowolniona całkowicie (art. 12 k.c.).
Pracownikiem mo\
e być natomiast osoba mająca ograniczoną zdolność do czynności
prawnych z powodu wieku od 13 do 16 lat lub z powodu częściowego ubezwłasnowolnienia. Jej
przedstawiciel ustawowy mo\
e jednak za zezwoleniem sądu opiekuńczego rozwiązać taki
stosunek pracy, jeśli sprzeciwia się on dobru tej osoby (art. 22 ż 3). W literaturze występuje
jednak pogląd, \
e zawarcie umowy o pracę z młodocianym, który nie ukończył lat 15 (16), jest
bezwzględnie z mocy prawa niewa\
ne, co oznacza, \
e na podstawie takiej umowy młodociany
nie nabywa charakteru pracownika (bli\
ej na ten temat uwaga 13 do art. 22).
7. Pracownikami w znaczeniu kodeksowym są członkowie spółdzielni pracy zatrudnieni w nich
na podstawie spółdzielczej umowy o pracę. Prawo spółdzielcze (ustawa z dnia 16 września 1982
r., tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 z póz
n. zm.) nie nazywa ich pracownikami,
jednak\
e osoby te mają status pracowniczy w rozumieniu kodeksu pracy, gdy\
tak postanawia
art. 2 kodeksu. Przepisy kodeksu mają do nich zastosowanie jako ogólniejsze (lex generalis), jeśli
prawo spółdzielcze jako szczególne ( lex specialis) nie reguluje inaczej ich praw i obowiązków
(uwaga 11 do art. 1). Przepisy te nie mają natomiast zastosowania do członków spółdzielni pracy
zatrudnionych na podstawie umów zlecenia lub umów o dzieło (por. orzeczenie SN z dnia 16
maja 1984 r., I PR 49/84, OSNCP 1984, nr 12, poz. 225; Przegląd orzecznictwa i piśmiennictwa z
zakresu prawa spółdzielczego za rok 1984, poz. 23, z komentarzem M. Gersdorf-Giaro).
8. Członkowie innych spółdzielni ni\
spółdzielnie pracy (m.in. rolniczych spółdzielni
produkcyjnych) nie są pracownikami w rozumieniu art. 2, jeśli nie są w nich zatrudnieni na
podstawie umów o pracę. Z racji samego członkostwa nie powstaje stosunek pracy między
spółdzielcą a spółdzielnią. Członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych pozostają z tymi
spółdzielniami w niepracowniczych stosunkach prawnych, regulowanych prawem spółdzielczym
Zajęcia III
2
Prawo pracy  ćwiczenia
mgr P. Grzebyk
z 1982 r.
9. Pracownikami w rozumieniu art. 2 są osoby fizyczne wykonujące pracę w urzędach
publicznych na stanowiskach obsadzanych na podstawie mianowania, powołania, wyboru i
umów o pracę.
Pracownicy urzędów publicznych zatrudnieni są w:
1) urzędach państwowych lub
2) samorządowych.
Pracownicy urzędów państwowych dzielą się na dwie grupy:
1) urzędników słu\
by cywilnej, zatrudnionych na podstawie mianowania, których wyłania
się spośród kandydatów mających specjalne kwalifikacje określone w ustawie z dnia 21
listopada 2008 r. o słu\
bie cywilnej (Dz. U. Nr 227, poz. 1505);
2) pracowników pozostałych, którzy mają status pracowniczy określony zasadniczo w
kodeksie pracy (ze zmianami wynikającymi z przepisów odrębnych).
W samorządzie terytorialnym zró\
nicowany status pracowniczy mają pracownicy socjalni.
Z mocy ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593 z póz
n.
zm.) niektórzy z nich podlegają przepisom ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach
urzędów państwowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 z póz
n. zm.) bądz
szczególnych
pragmatyk, a pozostali wyłącznie przepisom powszechnego prawa pracy (tj. kodeksu pracy i
innych ustaw dotyczących stosunków uregulowanych w k.p.).
Odrębnie uregulowany jest tak\
e status pracowników słu\
by zagranicznej (zob. ustawa z
dnia 27 lipca 2001 r. o słu\
bie zagranicznej, Dz. U. Nr 128, poz. 1403 z póz
n. zm.).
Odrębną grupą pracowników zatrudnionych w urzędach publicznych są pracownicy
samorządowi, których prawa i obowiązki określa ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o
pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 223, poz. 1458). W kwestiach w niej
nieunormowanych ma zastosowanie kodeks pracy.
10. Pracownikami w rozumieniu kodeksu pracy nie są: zawodowi wojskowi, policjanci,
funkcjonariusze Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, Stra\
y
Więziennej, Stra\
y Granicznej, Państwowej Stra\
y Po\
arnej i funkcjonariusze celni. Inne
osoby zatrudnione w urzędach celnych ni\
funkcjonariusze celni są pracownikami, których
stosunek pracy powstaje na podstawie powołania. Stosunki prawne, w jakich pozostają, nie są
stosunkami pracy, lecz tzw. słu\
bowymi, które są regulowane przez ustawy zwane
pragmatykami.
Zobacz:
1) ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 z
póz
n. zm.),
2) ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji
Wywiadu (Dz. U. Nr 74, poz. 676 z póz
n. zm.),
3) ustawa z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Słu\
bie Więziennej (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr
207, poz. 1761 z póz
n. zm.),
4) ustawa z dnia 12 paz
dziernika 1990 r. o Stra\
y Granicznej (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr
234, poz. 1997 z póz
n. zm.),
5) ustawa z dnia 11września 2003 r. o słu\
bie wojskowej \
ołnierzy zawodowych (Dz. U. Nr
179, poz. 1750 z póz
n. zm.),
6) ustawa z dnia 24 lipca 1999 r. o Słu\
bie Celnej (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 156, poz.
1641 z póz
n. zm.).
Zajęcia III
3
Prawo pracy  ćwiczenia
mgr P. Grzebyk
Osoby zatrudnione w wymienionych działach słu\
by państwowej pozostają w stosunkach
pełnej zale\
ności od zwierzchników słu\
bowych, zwanej dyspozycyjnością. Ich praca (ściślej
słu\
ba) nie jest, w odró\
nieniu od pracy świadczonej w ramach stosunku pracy, umownie
podporządkowana, lecz jednostronnie (administracyjnie) "wyznaczana" (por. uwaga 6 do art. 1).
Prawa i obowiązki wymienionych grup zawodowych są przedmiotem regulacji prawa
administracyjnego (zob. ustawy wy\
ej cytowane). Przepisy prawa pracy mają tam zastosowanie
tylko z mocy wyjątkowych odesłań. Wspomniane ustawy (zwane pragmatykami słu\
bowymi) są
w zasadzie jedynymi z
ródłami prawa stosunków słu\
bowych w tych dziedzinach.
11. Status niepracowniczy mają te\
więz
niowie zatrudnieni na podstawie skierowań do pracy
(jeśli nie zawarto z nimi umów o pracę), którzy pracują w warunkach pełnej dyspozycyjności
wobec zwierzchników kierujących ich pracą (zob. uwaga 6 do art. 1). Prawa ich i obowiązki
określają przepisy kodeksu karnego wykonawczego i przepisy szczególne. W zakresie ochrony
pracy, wynagrodzenia za pracę oraz prawa do zatrudnienia nale\
y do nich stosować odpowiednio
konstytucyjne zasady i podstawowe zasady prawa pracy, takie jak: prawo do wypoczynku, prawo
do godziwego wynagrodzenia, poszanowania godności i innych dóbr osobistych w procesie pracy
(art. 10 i n.).
12. Nie są "pracownikami" tzw. funkcjonariusze po\
arnictwa. Są to stra\
acy, których zatrudnia
się na podstawie powołania zgodnie z ustawą z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Stra\
y
Po\
arnej (tekst jedn. Dz. U. z 2006 r. Nr 96, poz. 667 z póz
n. zm.).
Pracownikami według kodeksu pracy są natomiast stra\
acy zatrudniani na podstawie
umów o pracę przewidzianych w ustawie z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie
przeciwpo\
arowej (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229 z póz
n. zm.) (por. U.
Jackowiak (w:) Kodeks pracy z komentarzem, red. U. Jackowiak, Gdańsk 1996, s. 16-17).
13. Pracownikiem mo\
e stać się osoba będąca wspólnikiem w spółce cywilnej na podstawie
umowy o pracę zawartej ze spółką lub z innym wspólnikiem. Pogląd taki wyraził SN w
uzasadnieniu uchwały składu 7 sędziów z dnia 14 stycznia 1993 r., II UZP 21/92, OSNCP 1993,
nr 5, poz. 69. W literaturze nieściśle przypisano temu składowi sędziowskiemu tezę, \
e
"pracownikiem zasadniczo nie mo\
e stać się osoba będąca wspólnikiem w spółce cywilnej" (W.
Sanetra (w:) J. Iwulski, W. Sanetra, Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 1999, s. 14-15).
Zgodnie z cytowaną wy\
ej uchwałą Sądu Najwy\
szego wspólnik spółki cywilnej nie mo\
e
zawrzeć ze wspólnikami tej spółki tylko takiej umowy o pracę, której przedmiotem byłoby
prowadzenie lub reprezentowanie spraw spółki.
Teza sformułowana w cytowanej wy\
ej uchwale wywołała w literaturze ró\
nice poglądów;
por. glosy: J. Romańczuka, PiZS 1994, nr 9, s. 74; J. Brola, OSP 1993, z. 10, poz. 201; J.
Skoczyńskiego, PiZS 1993, nr 12, s. 82, który nie podzielił zapatrywania, \
e wspólnik mo\
e
zawrzeć umowę o pracę z innym wspólnikiem (wspólnikami), a nawet \
e mo\
e świadczyć pracę
na rzecz spółki w ramach innego stosunku prawnego ni\
stosunek spółki.
W orzecznictwie i literaturze panuje zgodność poglądów uznających dopuszczalność
zatrudniania pracowników w jednostkach zało\
onych w wyniku zawarcia umowy spółki
cywilnej. W piśmiennictwie rozwa\
any był natomiast problem, czy w takich przypadkach
pracowników zatrudnia spółka cywilna jako pracodawca w rozumieniu art. 3 k.p., czy wspólnicy
jako osoby fizyczne, którzy zawarli umowę spółki na podstawie art. 860 i n. k.c. Na ten temat
zob. uwaga 10 do art. 3.
Zajęcia III
4
Prawo pracy  ćwiczenia
mgr P. Grzebyk
14. W charakterze pracownika mo\
e być zatrudniony mał\
onek (mał\
onka) osoby będącej
pracodawcą. Jest to mo\
liwe w sytuacjach, gdy umówiona praca podpada pod pojęcie pracy w
rozumieniu k.p. i nie nale\
y do obowiązków, do których mał\
onkowie są wobec siebie
obowiązani z mocy art. 23 k.r.o., tj. do wzajemnej pomocy i współdziałania dla dobra rodziny,
którą przez swój związek zało\
yli. Mał\
onek mo\
e w szczególności pracować w firmie
współmał\
onka (jednostce organizacyjnej zatrudniającej pracowników), wykonując w niej np.
obowiązki głównego księgowego. W praktyce mo\
e jednak wchodzić w grę zatrudnienie
fikcyjne, mające na celu nabycie przez mał\
onka prawa do świadczeń z ubezpieczenia
społecznego. Umowy o pracę zawarte w takich przypadkach są niewa\
ne jako pozorne (art. 83
k.c.).
W literaturze zwrócono trafnie uwagę na bezzasadność traktowania mał\
onka jako
pracownika, wówczas gdy świadczy on pracę "okazjonalnie", w formie pomocy udzielanej
mał\
onkowi, który prowadzi przedsiębiorstwo i doznaje przeszkód w wykonywaniu tej
działalności, np. z powodu choroby (M. Skąpski, Podstawowe problemy stosunku pracy między
mał\
onkami, RPEiS 2000, nr 1, s. 45).
Koniecznym elementem stosunków pracy między mał\
onkami jest podporządkowanie strony
świadczącej pracę pracodawcy. Ta zasada, typowa dla ka\
dego stosunku pracy, nie jest
podwa\
ona, jeśli pracodawcę reprezentuje kierownik ustanowiony przez pracodawcę do
prowadzenia przedsiębiorstwa lub pełnomocnik występujący w imieniu pracodawcy, a nie
mał\
onek pracownika. Inne stanowisko zajął w tej kwestii Naczelny Sąd Administracyjny w
wyroku z dnia 8 lipca 1998 r., III SA 1686/97, OSP 1999, z. 11, poz. 194. Nie rozró\
niając
odmiennych ról, w jakich mał\
onkowie w tych wypadkach występują, skład orzekający w tej
sprawie zakwestionował mo\
liwość zawierania przez nich umów o pracę. W zasadniczo trafnej
glosie krytycznej do tego wyroku A. Kisielewicz posłu\
ył się błędnym - moim zdaniem -
argumentem, \
e mał\
onkowie mogą pozostawać z sobą w stosunkach pracy, poniewa\
nie
zabrania im tego \
aden przepis prawa pracy. Stosunek pracy odznacza się z mocy kodeksu pracy
(ex definitione) zale\
nością pracownika od pracodawcy, zwaną podporządkowaniem
pracowniczym. Nie mo\
na więc twierdzić, \
e stosunek taki mo\
e powstać te\
bez owego
podporządkowania, jak to twierdzi wspomniany glosator. Jeśli cechy określonego stosunku
prawnego są wskazane w ustawie (k.p., k.c. itd.), to tym samym wyłączona jest mo\
liwość
podciągania pod przepisy tej ustawy stosunków, które cech tych nie posiadają.
15. Definicja pracowników według art. 2 obejmuje osoby fizyczne zatrudnione na podstawie
umów o pracę w spółkach handlowych wszystkich rodzajów określonych w kodeksie spółek
handlowych (ustawa z dnia 15 września 2000 r., Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z póz
n. zm.). Spółki
zarówno osobowe, jak te\
kapitałowe mogą bowiem we własnym imieniu nabywać prawa,
zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane. Pracowników mogą zatrudniać tak\
e spółki
kapitałowe w organizacji, gdy\
mają one w tym czasie zdolność do nabywania praw i zaciągania
zobowiązań oraz zdolność do występowania w charakterze powodów i pozwanych (art. 11
k.s.h.).
W literaturze prawniczej z początkiem lat 90. sporna była kwestia, czy pracownikiem spółki
handlowej mo\
e być wspólnik będący członkiem zarządu. Kodeks spółek handlowych, podobnie
jak kodeks handlowy z 1934 r. (obowiązujący do 31 grudnia 2000 r.), przewidywał taką
mo\
liwość. Wynikało to z przepisów, według których odwołanie członka zarządu spółki z o.o.,
jak równie\
członka zarządu spółki akcyjnej, nie pozbawia go roszczeń ze stosunku pracy (art.
203 i 370).
W literaturze dopuszczalność zawierania umów o pracę z członkami zarządu spółek
Zajęcia III
5
Prawo pracy  ćwiczenia
mgr P. Grzebyk
kapitałowych jest niemal jednomyślnie uznana (pogląd odmienny wyraził jedynie W. Muszalski
w artykule pt. Charakter prawny pracy zarządu spółki handlowej, PiP 1992, z. 10, s. 62 i n.).
Sporna okazała się natomiast kwestia, czy stosunek pracy członków zarządu mo\
e powstać tak\
e
na innej podstawie ni\
umowa o pracę, w szczególności na podstawie powołania (zob. uwaga 5
do art. 68). Za panujący nale\
y uznać pogląd, według którego podstawą pracowniczego
zatrudnienia członka zarządu spółki handlowej jest umowa o pracę. Członek zarządu mo\
e
pozostawać z tą spółką równie\
w innym stosunku prawnym, w szczególności w stosunku
opartym na cywilnoprawnej umowie zlecenia (art. 734 i n. k.c.). Jeśli pełnienie funkcji członka
zarządu spółki prawa handlowego nie wynika ze stosunku pracy, wykonywanie ich mo\
e być
nieodpłatne (por. wyrok SN z dnia 15 kwietnia 1999 r., I PKN 15/99, OSP 2000, z. 9, poz. 130).
W imieniu członka zarządu będącego pracownikiem spółki nie mo\
e działać pełnomocnik,
gdy\
praca podlegająca przepisom prawa pracy musi być wykonywana osobiście.
Pracownikami w rozumieniu art. 2 są tak\
e osoby zatrudniane na podstawie umów o pracę w
spółce jednoosobowej, czyli w spółce kapitałowej, której wszystkie udziały albo akcje nale\
ą do
jednego wspólnika lub akcjonariusza (art. 4 ż 1 pkt 3 k.s.h.).
Pracownikiem spółki jednoosobowej nie mo\
e być natomiast członek jednoosobowego
zarządu tej\
e spółki. Pracownik nie mo\
e bowiem pozostawać w stosunku pracy "z samym
sobą". Za niewa\
nością umów o pracę zawieranych przez członka jednoosobowego zarządu
spółki jednoosobowej z sobą jako pracownikiem opowiedziały się na gruncie kodeksu
handlowego judykatura i doktryna. Pogląd ten nie został jednak przyjęty jednomyślnie.
Wykładnia poprzednich przepisów zachowała aktualność po wejściu w \
ycie kodeksu spółek
handlowych, gdy\
stan prawny w tej materii nie uległ zmianie.
Przeciw dopuszczalności zawierania umów o pracę w powy\
szych sytuacjach opowiedział
się Sąd Najwy\
szy m.in.: w wyroku z dnia 17 grudnia 1996 r., II UKN 37/96, OSNAPiUS 1997,
nr 17, poz. 320; w wyroku z dnia 5 lutego 1997 r., II UKN 86/96, OSNAPiUS 1997, nr 20, poz.
404; w uchwale z dnia 8 marca 1995 r., I PZP 7/95, OSNAPiUS 1995, nr 18, poz. 227; w wyroku
z dnia 1 kwietnia 1998 r., II UKN 518/97, OSNAPiUS 1999, nr 6, poz. 219. Za tą linią
orzecznictwa (moim zdaniem trafną) przemawia argument, \
e "umowa o pracę" zawarta z samym
sobą nie stwarza podporządkowania pracownika pracodawcy, będącego koniecznym elementem
stosunku pracy. Do tego stanowiska przyłączył się tak\
e Naczelny Sąd Administracyjny (wyrok z
dnia 8 lipca 1998 r., III SA 1686/97, z glosą A. Kisielewicza; por. te\
Z. Hajn w glosie do
cytowanego dalej wyroku SN z dnia 16 grudnia 1998 r.).
Według odmiennej wykładni jedyny członek zarządu spółki jednoosobowej mo\
e zawrzeć
umowę o pracę z tą spółką, gdy w jej imieniu działa, zgodnie z art. 108 k.c., pełnomocnik (T.
Duraj, Dopuszczalność zawarcia umowy o pracę z jedynym wspólnikiem-członkiem zarządu
spółki z o.o., PiZS 2000, nr 11, s. 14). Pogląd ten jest nieprzekonywający, prowadzi bowiem do
wniosku, \
e jedyny wspólnik mo\
e wystąpić w dwóch sprzecznych ze sobą rolach: osobiście -
jako pracownik zawierający umowę, i przez pełnomocnika - jako pracodawca zatrudniający
siebie jako pracownika. Nie uzasadnia takiej wykładni teza, i\
przepisy k.h. (obecnie k.s.h.) nie
zawierają zakazu dokonywania w jednoosobowej spółce czynności prawnych z samym sobą (por.
uzasadnienie wyroku SN z dnia 15 lipca 1998 r., III UKN 131/98, Wokanda 1999, nr 3, s. 23,
OSNAPiUS 1999, nr 14, poz. 465; uzasadnienie wyroku SN z dnia 23 marca 1999 r., CKN
24/98, OSP 1999, z. 12, poz. 219, z glosą I.B. Miki). Błędne bowiem jest przekonanie, \
e w
obrocie prawnym generalnie wszystko jest dozwolone, co nie jest zakazane, a więc \
e
dopuszczalne jest m.in. "zawarcie" przez jeden podmiot umowy będącej ex definitione
czynnością dwustronną.
Zawieranie "umów o pracę", opartych na fikcji, \
e jedna i ta sama osoba jest równocześnie
Zajęcia III
6
Prawo pracy  ćwiczenia
mgr P. Grzebyk
pracodawcą i pracownikiem, jest nie tylko prawniczo chybione, ale mo\
e być wręcz społecznie
szkodliwe. Celem tych "umów" jest z reguły obejście przepisów podatkowych i przepisów o
składkach na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą. Organy
finansowe i organy ZUS nie uznają takich umów za legalne umowy o pracę.
W ramach jednoosobowego zarządu spółki z o.o., w której udziały ma dwóch lub więcej
wspólników, mo\
e być powierzone prowadzenie spraw spółki ka\
demu ze wspólników,
niezale\
nie od ich równego bądz
zró\
nicowanego udziału we własności kapitału (wyrok SN z
dnia 16 grudnia 1998 r., II UKN 394/98, OSP 2000, z. 12, poz. 177, z częściowo krytyczną glosą
Z. Hajna).
Pogląd powy\
szy ma odpowiednie zastosowanie tak\
e do innych spółek osobowych
(handlowych: jawnych i komandytowych, nazywanych w literaturze "kapitałowymi"). W
literaturze sporna okazała się natomiast kwestia, czy stosunek pracy ze wspólnikiem mo\
e być
nawiązany wyłącznie na podstawie umowy o pracę (J. Brol w cytowanej ni\
ej glosie), czy tak\
e
na podstawie innych czynności prawnych (A. Nowak, A
. Pisarczyk w powołanych ni\
ej
artykułach).
16. Pracownikami nie są osoby wykonujące pracę nakładczą (zob. uwaga 6 do art. 1). Osoby te
(zwane te\
chałupnikami) korzystają z niektórych uprawnień pracowniczych na zasadzie
odesłania do kodeksu pracy w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 r. w
sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (Dz. U. z 1976 r. Nr 3,
poz. 19 z póz
n. zm.) (por. M. Piekarski, A. śabski, Umowa o pracę nakładczą, Warszawa 1986;
T. Wyka, Charakter prawny umowy o pracę nakładczą , PiP 1986, z. 4; T. Wyka, Sytuacja
prawna osób wykonujących pracę nakładczą, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Iuridica 1986,
nr 25).
17. Kodeks pracy nie zastrzega, \
e pracownikiem mo\
e być tylko osoba posiadająca
obywatelstwo polskie. Cudzoziemiec jest zatem - zgodnie z art. 2 - pracownikiem, jeśli został
zatrudniony na podstawie umowy o pracę, mianowania, powołania, wyboru lub spółdzielczej
umowy o pracę. Przepisy szczególne przewidują natomiast pewne ograniczenia w swobodzie
zatrudniania cudzoziemców w Polsce (M. Barzycka-Banaszczyk, Zatrudnienie cudzoziemców w
Polsce, Warszawa 1996; L. Florek, T. Zieliński, Prawo pracy, Warszawa 2003, s. 348-350; W.
Sanetra, Zasady zatrudniania cudzoziemców w Polsce, Warszawa 1993).
18. Pracownikami są likwidatorzy przedsiębiorstw państwowych, z którymi zawierane są
umowy o pracę, a tak\
e wyznaczeni przez organy zało\
ycielskie komisaryczni zarządcy,
pracownicy przedsiębiorstwa państwowego. Treść ich stosunków pracy ulega z chwilą
wyznaczenia, przy braku innych postanowień umownych, zmianie w zakresie stanowiska (por.
wyrok SN z dnia 26 marca 1998 r., I PKN 563/97, OSP 2000, z. 12, poz. 176, z glosą A.
Nowaka).
Zajęcia III
7
Prawo pracy  ćwiczenia
mgr P. Grzebyk