28. Prezydent w II Rzeczypospolitej (sposób wyboru,
kompetencje)
II Rzeczpospolita (II RP)  Rzeczpospolita Polska w latach 1918 1945, od
odzyskania suwerenności państwowej w 1918 do wycofania uznania
międzynarodowego dla Rządu RP na uchodz
stwie w konsekwencji wykonania
porozumień między mocarstwami wielkiej trójki na konferencji jałtańskiej w 1945.
Prezydenci II RP:
Gabriel Narutowicz: 11 grudnia 1922  16 grudnia 1922
W latach 1920-1922 był ministrem robót publicznych w kolejnych rządach -
Władysława Grabskiego, Wincentego Witosa oraz dwóch gabinetach
Antoniego Ponikowskiego.
28 czerwca 1922 został ministrem spraw zagranicznych w rządzie Artura
Śliwińskiego, a następnie w rządzie Juliana Ignacego Nowaka. W wyborach
w roku 1922 nie udało mu się zdobyć mandatu poselskiego i przyjął
propozycjÄ™ PSL Wyzwolenie kandydowania na urzÄ…d Prezydenta RP.
Dwie pierwsze tury wyborów nie przyniosły rozstrzygnięcia. W trzeciej
wybierano między dwoma kandydatami  Maurycym hr. Zamoyskim i
Gabrielem Narutowiczem. O wyborze tego drugiego przesądziły głosy
lewicy, mniejszości narodowych oraz PSL Piast. Narutowicz otrzymał 289
głosów wobec 227 głosów oddanych na hrabiego Zamoyskiego i 11 grudnia
1922 roku został zaprzysiężony na urząd prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej. Spotkało się to z krytyką i protestami środowisk prawicowych
zarzucających nowemu prezydentowi ateizm, przynależność do masonerii i
popieranie polityki Józefa Piłsudskiego.
Narutowicz sprawował urząd prezydenta RP przez 5 dni. 16 grudnia 1922
roku o godzinie 12. został zastrzelony na schodach  Zachęty przez
Eligiusza Niewiadomskiego.
Maciej Rataj  zastępował Prezydenta RP po opuszczeniu urzędu
jako marszałek Sejmu: 16 grudnia 1922  20 grudnia 1922
Stanisław Wojciechowski: 20 grudnia 1922  14 maja 1926
15 stycznia 1919 roku został mianowany przez Naczelnika Państwa na
stanowisko ministra spraw wewnętrznych w gabinecie Ignacego
Paderewskiego. 20 grudnia 1922 roku został wybrany przez Zgromadzenie
Narodowe prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej pokonujÄ…c Kazimierza
Morawskiego stosunkiem głosów 298 do 221. Urząd ten sprawował od 22
grudnia 1922 roku do 15 maja 1926 roku, kiedy to w wyniku majowego
zamachu stanu złożył urząd Prezydenta. Do czasu wyboru jego następcy
obowiązki Prezydenta pełnił Marszałek Sejmu, Maciej Rataj.
Stanisław Wojciechowski zmarł w 1953 roku w Gołąbkach koło Warszawy.
Maciej Rataj: zastępował Prezydenta RP po opuszczeniu urzędu
jako marszałek Sejmu: 15 maja 1926  4 czerwca 1926
Józef Piłsudski: wybrany 31 maja 1926 przez Zgromadzenie Narodowe na
urząd prezydenta RP, nie przyjął urzędu.
Ignacy Mościcki: 4 czerwca 1926  30 września 1939
Urząd Prezydenta RP pełnił przez dwie kadencje. 4 czerwca 1926 roku na
Zamku Królewskim został zaprzysiężony przed Zgromadzeniem
Narodowym na prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w obecności rządu,
korpusu dyplomatycznego, przedstawicieli prasy i rodziny. 9 maja 1933
roku, również na Zamku Królewskim, który uczynił swą siedzibą, został
zaprzysiężony na drugą kadencję prezydencką. 1 września 1939 roku,
zgodnie z art. 24 Konstytucji kwietniowej wyznaczył Edwarda Śmigłego-
Rydza na swego następcę na wypadek  opróżnienia się urzędu przed
zawarciem pokoju .
17 września, w dniu agresji Związku Radzieckiego na Polskę, udał się do
Rumunii, gdzie wraz z Śmigłym-Rydzem został internowany. 24 września
1939 roku następcą mianował dotychczasowego ambasadora RP w
Rzymie gen. Bolesława Wieniawę-Długoszowskiego, a 30 września, po
złożeniu rezygnacji z urzędu, Władysława Raczkiewicza. W grudniu 1939 r.
wraz z rodziną przeniósł się do Szwajcarii, gdzie 2 paz
dziernika 1946 roku
zmarł w Versoix pod Genewą.
vð DODATKOWO
Edward Śmigły-Rydz
Na mocy art. 24 ust. 1 Konstytucji Kwietniowej 1 września 1939 roku został
następcą prezydenta Mościckiego na wypadek opróżnienia się urzędu przed
zawarciem pokoju. Po przekroczeniu granicy z Rumunią 18 września 1939 roku i
internowaniu prezydent Mościcki odwołał decyzję.
 Bolesław Wieniawa-Długoszowski
Wyznaczony przez prezydenta Mościckiego na mocy art. 24 Konstytucji
Kwietniowej na następcę Prezydenta RP na wypadek opróżnienia się urzędu
przed zawarciem pokoju. Na zarządzeniu widniała data 17 września 1939 roku,
ale faktycznie zostało ono wydane 25 września 1939 roku. Wobec sprzeciwu
Francji i generała Władysława Sikorskiego Wieniawa-Długoszowski zrzekł się
urzędu. Decyzja została odwołana 26 września 1939 roku, ale na dokumencie
wstawiono datę 17 września 1939 roku.
Pod rządami małej konstytucji z 1919 nie istniał urząd Prezydenta
Rzeczypospolitej. Funkcję głowy państwa sprawował Tymczasowy Naczelnik
Państwa/Naczelnik Państwa Republiki Polskiej - urząd powołany w 1918 na
skutek rozwiązania się Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego. Obydwa ograny -
Rada Regencyjna w latach 1917-1918 oraz Tymczasowy Naczelnik Państwa w l.
1918-1919 (w dniach 14-29 listopada 1918 działający jako Naczelny Dowódca
Wojsk Polskich) - sprawowały zwierzchnia władzę państwową, w tym władzę
ustawodawczą i wykonawczą. Ich akty wymagały jednak kontrasygnaty
Prezydenta Ministrów oraz właściwego ministra. Od 1919 Naczelnik Państwa
pozostawał pod kontrolą Sejmu Ustawodawczego.
W okresie obowiązywania konstytucji marcowej prezydent sprawował władzę
przez odpowiedzialnych przed Sejmem ministrów, a każdy akt prawny wymagał
kontrasygnaty właściwego ministra.
Uprawnienia prezydenta wymagajÄ…ce kontrasygnaty:
wydawanie rozporządzeń wykonawczych
mianowanie premiera
mianowanie ministrów na wniosek premiera
mianowanie na urzędy na wniosek premiera
zwierzchnictwo nad wojskiem
mianowanie naczelnego wodza na czas wojny
Ponadto:
reprezentowanie państwa w stosunkach z innymi krajami
zawieranie umów z innymi państwami i podawanie ich do wiadomości
Sejmu
zawieranie sojuszy, traktatów pokojowych, wypowiadanie wojny, zmiany
granic za zgodÄ… Sejmu
mianowanie sędziów
 prawo Å‚aski
zwoływanie, odraczanie i zamykanie sesji Sejmu i Senatu
rozwiązanie Sejmu za zgodą 60% ustawowej liczy senatorów.
Nowela sierpniowa nadała prezydentowi dodatkowe uprawnienia:
prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w ściśle określonych
warunkach
prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w trybie specjalnej ustawy
o pełnomocnictwach (za zgodą parlamentu)
Konstytucja kwietniowa dawała prezydentowi szerokie uprawnienia, które nie
wymagały konsultacji:
mianowanie i odwoływanie premiera
desygnowanie na urzędy pierwszego prezesa Sądu Najwyższego,
naczelnego wodza, szefa Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych
zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi
decydowanie o wojnie i pokoju
mianowanie 1/3 Senatu
rozwiązywanie parlamentu przed upływem kadencji
prawo do wydawania dekretów ws. organizacji rządu, zwierzchnictwa nad
siłami zbrojnymi i organizacji administracji
Ponadto prezydent posiadał prawo do wydawania, z pełnomocnictwa Sejmu,
dekretów z mocą ustawy w innych kwestiach, z wyjątkiem konstytucyjnych.