L

ECZENIEM ZIMNEM

.

M

ETODYKA WYKONYWANIA

ZABIEGÓW

MIEJSCOWYCH

.

K

RIOTERAPIA

OGÓLNOUSTROJOWA

,

CHARAKTERYSTYKA ZABIEGU

.

Prowadzący: mgr Wioleta Rojek-Kapelańczyk
Przedmiot: fizykoterapia

Semestr: III

LECZENIE ZIMNEM

Polega ono na

obniżeniu temperatury tkanek.

W

zależności od rodzaju zastosowanej metody,

oziębienie tkanek zachodzi drogą przewodzenia lub
przenoszenia ich energii cieplnej do

użytego w danej

metodzie

środowiska oziębiającego o odpowiednio

niskiej temperaturze.
Zabiegi

lecznicze

z

wykorzystaniem

niskich

temperatur dzieli

się na miejscowe i ogólne. Celem

zabiegów miejscowych jest obniżenie temperatury
skóry i tkanek głębokich położonych, zaś w
zabiegach

ogólnych oziębienie całego ustroju ze

wszystkimi tego faktu

następstwami fizjologicznymi.

LECZENIE ZIMNEM

Intensywność wymienionych zabiegów zależy w

pierwszym

rzędzie od temperatury, następnie od

przyjętego w danej metodzie sposobu oziębiania
powierzchni

ciała poddanej zabiegowi oraz czasu

jego trwania. Niskie temperatury wykorzystuje

się

również

do

zabiegów

kriochirurgicznych,

polegających na kontrolowanym zamrażaniu, aż do
nieodwracalnego

uszkodzenia,

patologicznie

zmienionych

tkanek.

Zabiegi

te

znajdują

zastosowanie w dermatologii, chirurgii, okulistyce,
laryngologii i ginekologii.

Zaletą ich, w porównaniu z

klasycznymi

metodami

chirurgicznymi,

jest

bezbolesność, prawie całkowicie wyeliminowanie
krwawienia .

W

PŁYW ZIMNA NA ORGANIZM

Reakcje ustroju na zimno

można podzielić na

miejscowe oraz

ogólnoustrojowe. Ich rodzaj zależy od

tego, czy zimno

działa miejscowo, czy też na całą

powierzchnię

ciała.

Nasilenie

odczynów

i

ich

charakter

zależą od różnicy między temperaturą ciała

a

temperaturą

stosowanego

bodźca

zimnego.

Dlatego

też odczyny ustroju, będące wynikiem

działania skrajnie niskich temperatur, wykazują

określoną specyfikę, wykorzystywaną praktycznie w
leczeniu zimnem. Mimo

że do chwili obecnej wiele z

tych

odczynów nie zostało jeszcze dokładnie

wyjaśnionych, to aktualna wiedza w tym zakresie
pozwala

wiele

z

nich

wykorzystać w celach

leczniczych.

W

PŁYW ZIMNA NA ORGANIZM

Obniżenie temperatury otoczenia do

wartości

niższych od obojętnego punktu cieplnego skóry, czyli

mówiąc inaczej temperatury niższej od strefy
komfortu

cieplnego,

uruchamia

adaptacyjne

mechanizmy regulacji cieplnej ustroju,

mające na celu

zmniejszenie

utraty

ciepła.

Skurcz

naczyń

krwionośnych skóry i tkanki podskórnej, występujący
pod

wpływem niskich temperatur, zmniejsza przepływ

krwi i ogranicza w ten

sposób oddawanie ciepła

otoczeniu.

Jest

to

reakcja

odruchowa,

będąca

następstwem pobudzenia receptorów zimna skóry.
Zachodzi ona w wyniku

wyładowań powstałych we

włóknach współczulnych unerwiających naczynia

krwionośne.

W

PŁYW ZIMNA NA ORGANIZM

Nasilenie tej zmiany

zależy zarówno od temperatury,

jak i od

szybkości jej obniżania w czasie. Może być

ono

także kształtowane przez temperaturę wnętrza

ciała, czyli jego części rdzennej.
Reakcje naczynioruchowe

są najsilniej wyrażone w

obrębie kończyn górnych i dolnych. Skurcz naczyń
skóry i tkanki podskórnej przemieszcza krew do
głębiej położonych tkanek kończyn, zwiększając
przepływ krwi przez duże tętnice i żyły. W ten sposób
ciepło niesione z jej prądem nie dociera do naczyń
powierzchownych, co stanowi mechanizm ochronny
przed

utratą ciepła.

W

PŁYW ZIMNA NA ORGANIZM

Ze

względów praktycznych warto dodać, że reakcje

naczynioruchowe

są wyjątkowo słabe w skórze

głowy. Tak np. w spoczynku, w temperaturze 4°C
utrata

ciepła z tego rejonu wynosi aż 40% całkowitej

ilości ciepła powstającej w ustroju. Być może jest to
mechanizm

ochraniający mózg przed przegrzaniem.

Nawiasem

mówiąc powszechnie przyjęta jest zasada

wyłączania głowy z intensywnych zabiegów zarówno
ciepłych, jak i zimnych.

W

PŁYW ZIMNA NA ORGANIZM

Przy okazji omawiania

zachodzących pod wpływem

zimna zmian naczynioruchowych powierzchownych
naczyń krwionośnych warto wspomnieć o bardzo
interesującym mechanizmie regulacji cieplnej, jakim
są tzw. fale Lewisa. To zjawisko przystosowawcze
polega na okresowym

zwężaniu i rozszerzaniu się

naczyń powierzchownych. Tak więc np. po oziębieniu
skóry do temperatury zamarzania wody, po pewnym
czasie

skurcz

naczyń ustępuje i ulegają one

rozszerzeniu.

Zwiększony w ten sposób przepływ

krwi powoduje

podwyższenie temperatury skóry do

ok. 8"C. W kolejnej fazie

występuje skurcz naczyń, a

następnie kolejne ich rozszerzenie.

W

PŁYW ZIMNA NA ORGANIZM

Zjawisko

to

przedstawiono

graficznie.

Jego

znaczenie dla ochrony

skóry przed odmrożeniem

oraz fizykalnej praktyki leczniczej jest oczywiste.

Zachodzący pod wpływem zimna skurcz naczyń
powierzchownych

tkanek

ustroju

powoduje

zwiększenie oporu naczyniowego na obwodzie,
czego

następstwem jest podwyższenie ciśnienia

skurczowego

krwi

i

obciążenie

serca

pracą

zwiększającą zapotrzebowanie na tlen. Mimo że
praca

serca

zwiększa się, to jednak w tych

warunkach

częstość

jego

skurczów

maleje.

Zachodzące pod wpływem zimna zmiany w czynności

układu krążenia nie mają praktycznego znaczenia u
ludzi zdrowych.

W

PŁYW ZIMNA NA ORGANIZM

Muszą one być jednak poważnie traktowane u osób

z chorobą wieńcową, czy nadciśnieniem, u których
ekspozycja na zimno może wyzwolić bóle dławicowe,
czy też znaczny wzrost ciśnienia krwi.

W

PŁYW ZIMNA NA ORGANIZM

Kolejnym

mechanizmem

adaptacyjnym

regulacji

cieplnej ustroju jest

drżenie z zimna. Polega ono na,

występujących w warunkach oziębienia ustroju,
mimowolnych drobnych skurczach

mięśni, będących

źródłem energii cieplnej. Ważna dla regulacji cieplnej
jest

również zachodząca pod wpływem zimna

aktywacja

układu adrenergicznego oraz występujące

w tych warunkach

zwiększenie przemiany materii,

mające na celu wyrównanie utraty ciepła.
Zimne

zabiegi

powodują również zwolnienie i

pogłębienie

oddechu,

wzmożenie

czynności

wydzielniczej

nerek

oraz

zmniejszenie

lub

zahamowanie wydalania potu.

W

PŁYW ZIMNA NA ORGANIZM

Ze

względów praktycznych należy stwierdzić, że

krótkotrwałe zabiegi zimne, powodują zwiększenie

pobudliwości obwodowych nerwów czuciowych i
ruchowych oraz

zwiększenie napięcia mięśni. Dla

odróżnienia, długotrwałe zabiegi zimne o bardzo
niskiej temperaturze

powodują podwyższenie progu

bólu, zmniejszenie pobudliwości włókien nerwowych i

szybkości ich przewodzenia oraz obniżenie napięcia

mięśni. Występujące w wyniku tych zabiegów
zmniejszenie lub zniesienie

bólu oraz obniżenie

napięcia

mięśni

mają

duże

znaczenie

w

postępowaniu leczniczym, szczególnie w chorobach

narządu ruchu. Ważnym działaniem terapeutycznym
zimnych

zabiegów

leczniczych

jest

wpływ

przeciwzapalny i

przeciwobrzękowy.

DZIAŁANIE BIOLOGICZNE ZIMNA

Mechanizmy

oddawania

ciepła przez organizm

podczas

oddziaływania

zimna

obejmują

przewodnictwo,

promieniowanie

i

konwekcję.

Nieokryte

części ciała oddają ciepło otoczeniu w

temperaturze

obojętnej powietrza przede wszystkim

przez

promieniowanie,

natomiast

w

mniejszym

stopniu przez

konwekcję i przewodnictwo. Im niższa

jest

temperatura

otoczenia,

tym

większe

jest

oddawanie

ciepła przez promieniowanie. Natomiast

im

wyższa jest temperatura otoczenia, tym większa

jest

część oddawanego ciepła przez parowanie

warstwy pary wodnej

powlekającej powierzchnię

skóry i przez parowanie potu.

DZIAŁANIE BIOLOGICZNE ZIMNA

Zależnie

od

temperatury

ośrodka

i

czasu

oddziaływania po 2-6 min po zabiegu następuje
rozszerzenie

naczyń powodujące nawet czterokrotnie

większy przepływ krwi przez daną okolicę. Stan taki
może trwać przez 2-4 h po zabiegu. Temperatura
skóry osiąga wartość wyjściową po ok. 15-20 min, a
nawet

ją przekracza o 0,5°C (0,5 K) w zależności od

aktywności

procesu

zapalnego

u

chorych

z

reumatoidalnym zapaleniem

stawów. Natomiast u

osób zdrowych powrót do temperatury wyjściowej
następuje dopiero po 50 min.

DZIAŁANIE BIOLOGICZNE ZIMNA

Zimno zastosowane w celach leczniczych działa:



Przeciwbólowo, co spowodowane jest

zmniejszeniem szybkości przewodnictwa we
włóknach nerwowych, hamowaniem nocyceptorów w
skórze, częściowym lub całkowitym zablokowaniem
włókien C i zmniejszeniem uwalniania mediatorów
bólu. Efekt ten występuje po 3 min oddziaływania na
tkanki parami azotu o temp.

—180 do — 110

=

C (93-

163 K) i utrzymuje się 3 do 4 h;

DZIAŁANIE BIOLOGICZNE ZIMNA



Hamująco na procesy zapalne; tłumaczy się to

zmniejszeniem miejscowej aktywności przemiany
materii komórek objętych zapaleniem, zmniejszeniem
reakcji enzymatycznych, co jest równoznaczne ze
znaczącym zmniejszeniem aktywności mediatorów
zapalenia (np. przy obniżeniu temperatury o 3°C, 3 K
aktywność kolagenazy ulega 4-krotnemu
zmniejszeniu), zmniejszeniem miejscowego ukrwienia
tkanki objętej procesem zapalnym;

DZIAŁANIE BIOLOGICZNE ZIMNA



Na zmiany

napięcia mięśni. Krótkotrwały zimny

zabieg, np.

krótkotrwałe nacieranie lodem powoduje

zwiększenie napięcia mięśni. Zabieg o temperaturze
0

°C (273 K), trwający dłużej niż 10 min lub

ochładzanie azotem o temperaturze — 160

:

C do

—

180

C

C

(113-93

K)

powyżej 1 min powoduje

zmniejszenie

napięcia mięśni. Do zmniejszenia

napięcia

mięśni

dochodzi

wskutek

zmniejszenia

aktywności

wrzecionek

mięśniowych,

zmniejszenia

aktywności

motoneuronów

gamma,

jak

i

w

wyniku

analgetycznego

działania takiego zabiegu.

DZIAŁANIE BIOLOGICZNE ZIMNA

Miejscowo zastosowane zimno hamuje powstawanie
obrzęków, zmniejsza wytwarzanie limfy, zmniejsza
skłonność do krwawienia. Odczyny naczyniowe
wywoływane zimnymi bodźcami występują nie tylko w
miejscu

objętym zabiegiem, lecz także w miejscach

odległych

wskutek

odruchów

konsensualnych.

Istnieje

również

oddziaływanie

zimna,

poprzez

odruchy

skórnotrzewne, na narządy wewnętrzne.

RODZAJE MIEJSCOWYCH

ZABIEGÓW

Z zastosowaniem zimnej wody wodociągowej

Polega na polewaniu

części ciała wodą o temp. +15°

do +20

°C (288— -293 K). Jest to na ogół temperatura

wody

wodociągowej lub temperatura wody, która w

jakimś

naczyniu

stała

przez

parę

godzin

w

temperaturze pokojowej.

Części ciała objęte np.

zapaleniem polewa

się strumieniem wody. Jeśli np.

jest to

ręka, to podczas polewania zimną wodą należy

stale

wykony­wać

jakieś

ruchy.

W

przypadku

wystąpienia bólu zabieg należy przerwać.

RODZAJE MIEJSCOWYCH

ZABIEGÓW

Z zastosowaniem zimnej wody wodociągowej

Po jego

ustąpieniu można kontynuować zabieg.

Czas zabiegu wynosi

łącznie 3-5 min. W przypadku

gdy polewanie

zimną wodą dotyczy oparzonej części

ciała zabieg wykonuje się dłużej. Tego rodzaju
zabiegi stosuje

się przede wszystkim w oparzeniach,

ostrych stanach zapalnych, po

użądleniu przez

owady.

W przypadku choroby

wieńcowej serca

zabieg ten

może wywołać napad bólów.

RODZAJE MIEJSCOWYCH

ZABIEGÓW

Z zastosowaniem lodu lub wody z lodem

Mogą to być okłady, masaż lub kąpiele:

Okłady

plastikowymi

woreczkami

wypełnionymi

płatkami lub kostkami lodu. Można też dodać zimnej
wody

wodociągowej w proporcji np. na 500 g lodu

200 ml wody. Po

wyciśnięciu powietrza zamyka się

szczelnie woreczek i

wkłada do drugiego, który

również

należy

zamknąć.

Tak

przygotowany

woreczek

aż do rozpuszczenia się lodu utrzymuje

temperaturę 0°C (273 K). Zabieg o tej temperaturze
nie

upośledza ukrwienia tkanek, jest wszędzie

możliwy do wykonania i, co jest również ważne, tani.

RODZAJE MIEJSCOWYCH

ZABIEGÓW

Z zastosowaniem lodu lub wody z lodem

Przy

należytym

wykonaniu

niebezpieczeństwo

uszkodzenia tkanek jest niewielkie. Do wad

należy

możliwość

zmoczenia

pacjenta.

Mogą

też

występować objawy wegetatywne jak przy teście z

zimną wodą. Pod woreczek dobrze jest podłożyć
lniany lub

bawełniany podkład.

Można równocześnie stosować kilka woreczków, np.
na jeden staw kolanowy 2 woreczki, na obydwa stawy
kolanowe 3, na staw barkowy 2.

Woreczki z lodem dobrze przylegają do powierzchni

ciała poddawanej zabiegowi.
Czas zabiegu wynosi 1-

60 min. do czasu całkowitego

rozpuszczenia się lodu. Pozytywne efekty zabiegu

występują już po 20 min.

RODZAJE MIEJSCOWYCH

ZABIEGÓW

Z zastosowaniem lodu lub wody z lodem

Częściowa kąpiel w wodzie z lodem, polega

na wielokrotnym zanu­rzeniu chorych części

ciała w wodzie z lodem. Czas zabiegu wynosi

łącznie 1-3 min, po czym trzeba zastosować

gimnastykę leczniczą. Zastosowanie tego
zabiegu jest raczej ograniczone. U chorych

może spowodować napad dławicy piersiowej;

Woreczek z ręcznika, w który zawija się kostki

lodu. Czas zabiegu wynosi 5 min. Potem zaleca

się przez 30 min kinezyterapię. Tym

woreczkiem z lodem można również masować

skórę. Czas zabiegu wynosi 5-10 min;

RODZAJE MIEJSCOWYCH

ZABIEGÓW

Z zastosowaniem lodu lub wody z lodem

Lodowato

zimny

ręcznik

bawełniany

o

temperaturze ok. 0

°C (ok. 273 K). Zmoczony i

dobrze

wykręcony ręcznik umieszcza się na

noc w

zamrażalniku. Należy położyć go na

skórę lub ćwiczone ruchowo stawy do czasu
roztopienia

się lodu, tj. na 3-5 min;

Ręcznik (bawełniany) zmoczony w wodzie z

lodem.

Ręcznik po zmoczeniu w wodzie z

lodem

należy dobrze wyżąć. Okład należy

utrzymać przez 1 min, potem ręcznik należy
ponownie

zmoczyć, wyżąć i znowu nałożyć na

minutę. Podczas okładu należy stosować ruch.
Czas zabiegu wynosi do 30 min;

RODZAJE MIEJSCOWYCH

ZABIEGÓW

Z zastosowaniem lodu lub wody z lodem

Masaż lodem. W pojemniku z tworzywa (np. po

jogurcie)

należy zamrozić wodę z włożoną do niej

szpatułką. Otrzymanym lodem, przypominającym
lizak, masuje

się chore miejsce. Wystającą z kostki

lodu

szpatułkę należy trzymać przez suchy ręcznik.

Czas trwania zabiegu

zależy od wielkości pola

poddawanego

zabiegowi

oraz

od

reaktywności

tkanek. Im

reaktywność jest większa, tym krócej

wykonuje

się zabieg. Na ogół czas trwania zabiegu

wynosi ok. 3-5 min.

Masować lodem należy krótko!

Zabieg ten

łączy działanie zimna z działaniem

mechanicznym

masażu. Masaż lodem stosować

można jako uzupełnienie leczenia w wielu chorobach
i zmianach

mięśni, więzadeł i ścięgien.

RODZAJE MIEJSCOWYCH

ZABIEGÓW

Z zastosowaniem lodu lub wody z lodem

Jest on przede wszystkim wskazany w medycynie

sportowej do leczenia bolesnego

napięcia mięśni, w

dolegliwościach kręgosłupa oraz w celu usunięcia
zmęczenia. Dobre wyniki obserwuje się też w „łokciu
tenisisty", oraz w

bólach stawów kolanowych, ręki i

biodra, jak

również przy bolesnych podrażnieniach

mięśni wskutek nadmiernego wysiłku.

RODZAJE MIEJSCOWYCH

ZABIEGÓW

Z zastosowaniem lodu lub wody z lodem

Masaż kostką lodu mięśni, ścięgien i więzadeł

stosuje

się też zapobiegawczo u sportowców

wyczynowych

przed

obciążeniem

wysiłkiem

fizycznym. Zabieg ten usprawnia miejscowe

krążenie

krwi i limfy, reguluje

napięcie tkanek i na drodze

odruchowej

wpływa na narządy wewnętrzne i

przemianę materii. Masaż lodem nie może jednak
obejmować większych powierzchni ciała. Działa
bodźcowo na receptory zimna i mechanoreceptory
skóry.

RODZAJE MIEJSCOWYCH

ZABIEGÓW

Z zastosowaniem lodu lub wody z lodem

Masaż kostką lodu stosuje się m.in. w zwiększonym

napięciu

mięśni

istniejącym

w

spondylozie,

osteochondrozie,

zaniku

mięśni z bezczynności,

reumatyzmie

mięśniowym, nieprawidłowej postawie,

w zabiegach

rozluźniających blizny, w zabiegach na

punktach spustowych w

mięśniach o zwiększonym

napięciu. Jeśli chodzi o przeciwwskazania, oprócz
przeciwwskazań do zabiegów krioterapeutycznych
należy uwzględnić przeciwwskazania do masażu (np.
zakrzepowe zapalenie

żył, zakrzepy). Należy jednak

brać pod uwagę to, że np. ostre stany zapalne
stanowią przeciwwskazanie do masażu, ale właśnie
w nich wskazane jest zastosowanie lodu.

SYSTEMY

CHŁODZĄCE

Do zabiegu wykorzystuje

się lód i siłę grawitacji,

osiągając dwa efekty terapeutyczne: ucisk zmniejsza
obrzęk, a lód działa również przeciwobrzękowo i w
dodatku zmniejsza

ból. Urządzenie składa się z 3

części:



mankietu dostosowanego do określonej okolicy
ciała;



termosu o

pojemności 4 1, który napełnia się wodą

z lodem, lub

który zaopatrzony jest we własne

urządzenie

ochładzające

wodę;

objętość

ta

wystarcza na 4-8 h zabiegu;



przewodu

łączącego

mankiet

z

termosem,

zapewniającego wymianę wody z lodem.

SYSTEMY

CHŁODZĄCE

Mankiet

napełnia się poprzez uniesienie termosu.

Ciśnienie w nim jest proporcjonalne do różnicy
wysokości mankietu i termosu; 0,4 m różnicy
powoduje

ciśnienie ok. 30 mm Hg. Gdy po 15-30 min

woda

w

mankiecie

ulega

ogrzaniu,

można ją

wymienić na zimną po uprzednim obniżeniu termosu.
Nowsze

układy chłodzące wyposażone są w pompę

elektryczną, która zapewnia stałą wymianę wody w
mankiecie na

zimną. Są też układy chłodzą­ce

wyposażone w regulator utrzymujący automatycznie
żądaną stałą tem­peraturę w zakresie +6°C i +50°C
(279 i 323 K).

SYSTEMY

CHŁODZĄCE

Ciśnienie w mankiecie wynosi — w zależności od

wysokości termosu — 30-40 mm Hg. Należy
zachować szczególne środki ostrożności ze względu
na

występowanie dodatkowego, oprócz zimna,

czynnika, jakim jest

ciśnienie w mankiecie. Należy

zredukować

ciśnienie

jeżeli

pacjentowi

jest

nieprzyjemnie, lub gdy

pojawiają się zaburzenia

czucia lub mrowienia w

kończynie lub palcach.

Wskazania do stosowania

układu chłodzącego są

identyczne jak w krioterapii. Jest on

szczególnie

przydatny w

świeżych urazach sportowych i po

operacjach.

ZABIEGI Z ZASTOSOWANIEM

ROZTWORÓW O

TEMPERATURZE

PONIŻEJ O

°

Można je przeprowadzić na dwa sposoby:

Ręcznik zamoczony w wodnym roztworze soli
kuchennej,

zawierającym 1 łyżkę soli w 1 1 wody.

należy lekko wyżąć, złożyć kilkakrotnie do żądanych
rozmiarów i zamknąć szczelnie w woreczku foliowym
i

zamrozić w temp. ok. — 12°C (261 K). Czas zabiegu

wynosi 1-30 min. Nadaje

się do zabiegów na

większych powierzchniach. Do ujemnych stron
zabiegu

należy szybkie ogrzewanie się ręcznika i

niebezpieczeństwo zmoczenia pacjenta, jak również
możliwość

silnych

reakcji

wegetatywnych,

jak

częstoskurcz, wzrost ciśnienia krwi. Jest stosowany w
medycynie sportowej do pierwszego zaopatrzenia
niewielkich

urazów oraz przed gimnastyką leczniczą;

ZABIEGI Z ZASTOSOWANIEM

ROZTWORÓW O

TEMPERATURZE

PONIŻEJ O

°

Okłady fabrycznymi woreczkami do wielokrotnego

użycia zawierający­mi żel silikonowy (Coldpacks).
Woreczki

zamraża się w zamrażalniku o temp. —

15

°C do — 12

C

C (258-261 K). Z uwagi na niski punkt

zamarzania

możliwe jest powstanie odmrożenia i

dlatego

należy

zachować

dodatkowe

środki

ostrożności. Pod woreczek zaleca się położyć
kawałek lnianej tkaniny lub papierowy ręcznik.
Woreczki takie produkowane

są w różnej wielkości i o

różnej pojemności cieplnej. Należy używać tylko
szczelnych

woreczków. Po wyjęciu z zamrażalnika.

ze

względu na sztywność trudno się modelują.

Podczas zabiegu

ulegają dość szybko ogrzaniu i

dlatego

nadają się tylko do krótkotrwałych zabiegów.

Czas zabiegu wynosi 1-30 min.

ZABIEGI DO ZASTOSOWANIA W SYTUACJACH

NAGŁYCH

,

NP

.

URAZACH

Są łatwe do wykonania, korzysta się bowiem z

gotowych produktów.



Zraszanie

substancjami

lotnymi

—

spraye

oziębiające. Substancje te w normalnych warunkach
atmosferycznych silnie

parują, pobierając ciepło z

otoczenia, a

więc także ze skóry i tkanek głębiej

leżących. Są to związki organiczne na bazie chloro-
lub

fluorowodorów.

Zalecaną

substancją

jest

fluorometan

— gaz niepalny, niewybuchowy i

nietoksyczny. Jednak ich stosowanie nie jest w

pełni

bezpieczne,

ponieważ zabieg w krótkim czasie może

prowadzić do oszronienia naskórka i martwicy tkanek.

ZABIEGI DO ZASTOSOWANIA W SYTUACJACH

NAGŁYCH

,

NP

.

URAZACH

Czas jednorazowej aplikacji wynosi 5 s.

Odległość, z

jakiej stosuje

się spray, wynosi od 15 do 25 cm. Przy

małej odległości maksymalny czas stosowania
wynosi 5 s!

Łączny czas stosowania nie powinien

przekraczać 30 s.

Przeciwwskazanie

stanowi

mechaniczne

uszkodzenie

tkanek

z

krwawie­niem.

Przy

bezkrytycznym stosowaniu

powstają uszkodzenia

skóry! W żadnym przypadku nie może być stosowany
na

błony śluzowe i otwarte rany!

ZABIEGI DO ZASTOSOWANIA W SYTUACJACH

NAGŁYCH

,

NP

.

URAZACH

Okłady

woreczkiem

z

zawartością

dwóch

składników

chemicznych,

które

po

zmieszaniu

wywołują reakcję endotermiczną. Reakcję taką
zapoczątkowuje np. uderzenie dłonią w woreczek, co
powoduje przerwanie

opakowa­nia i zmieszanie się

dwóch różnych substancji chemicznych. Są to
jednorazowe

kompresy

chłodzące,

gotowe

do

natychmiastowego

użycia. Chłodzą do 30 min.

Należy uważać, ażeby nie uszkodzić woreczka. Z
chwilą wylania się cieczy na odzież lub skórę należy
natychmiast

zmyć je wodą.

ZABIEGI Z WYKORZYSTANIEM

GAZÓW

CHŁODZĄCYCH

Zastosowanie par ciekłego azotu

Ciekły azot jest cieczą kriogeniczną, bezbarwną, nie

agresywną i chemicznie obojętną. W postać gazową
przechodzi

przy

normalnym

ciśnieniu

atmosferycznym w temperaturze -195,8

°C (77,3 K).

Płynny azot o temperaturze wrzenia -195,8

°

C (77,3 K)

i

temperaturze

topnienia-209,86

°C

(63,14

K)

przechodzi w

postać gazową po podgrzaniu, a

różnica między ciśnieniem w zbiorniku a ciśnieniem
atmosferycznym powoduje

wypływ par azotu ze

zbiornika do

węża zakończonego dyszą. Temperatura

gazu u wylotu dyszy wynosi ok. -160

°C (113 K) do

196

°C(77K).

Urządzenie

posiada

regulator

intensywności nadmuchu. Ciśnienie gazu u wylotu
dyszy wynosi maksymalnie 5

barów.

ZABIEGI Z WYKORZYSTANIEM

GAZÓW

CHŁODZĄCYCH

Technika

Przy wykonywaniu zabiegu

należy przestrzegać

określonych zasad:



Odległość wylotu dyszy od ochładzanej powierzchni

ciała powinna wynosić co najmniej 10-15 cm,
mniejszy

odstęp zagraża odmrożeniem;



Prowadzący zabieg powinien wykonywać dyszą

okrężne ruchy, tak by wypływający gaz padał stale na
inną

część

powierzchni

ciała

poddawanej

nadmuchowi.



Wskazane jest poruszanie kończyną objętą

zabiegiem.

ZABIEGI Z WYKORZYSTANIEM

GAZÓW

CHŁODZĄCYCH

Dawkowanie

Czas zabiegu wynosi od 30 s do 3 min,

zależnie od

wielkości i lokalizacji oziębianej powierzchni. Im
powierzchnia

ciała

poddawana

zabiegowi

jest

mniejsza, tym

krótszy musi być czas trwania zabiegu.

Podczas

schładzania kilku miejsc łączny czas

zabiegu

dla

jednego

pacjenta

wynosić

może

maksymalnie 12 min. Czas zabiegu na stawy wynosi
maksymalnie

3

min.

Przedawkowanie

grozi

odmrożeniem tkanek!

ZABIEGI Z WYKORZYSTANIEM

GAZÓW

CHŁODZĄCYCH

Zagrożenia w czasie zabiegu

Ochładzanie skóry powinno być prowadzone przy

stałej obserwacji pola zabiegu. Należy zwracać
szczególną uwagę na zabarwienie skóry. W razie
pojawienia

się zblednięcia, sinych plam, objawu

„skórki pomarańczowej", zeszronienia skóry lub
skargi na pojawienie

się uczucia pieczenia w miejscu

zabiegu czy

bólu — zabieg należy natychmiast

przerwać.

ZABIEGI Z WYKORZYSTANIEM

GAZÓW

CHŁODZĄCYCH

Zagrożenia w czasie zabiegu

Największe

zagrożenie

nadmiernym

przechłodzeniem tkanek, które w swej istocie stanowi
odmrożenie, powstaje przy przedawkowaniu zabiegu.
Występuje ono najłatwiej przy nadmiernie bliskim
ciała i padającym zawsze na to samo miejsce
nadmuchu. Wszelkie

dążenie do zintensyfikowania

działania zimna na tkanki podczas zabiegów o
ustalonych klinicznie parametrach jest niebezpieczne!
Dlatego

nie

wolno

na

własną rękę zmieniać

podręcznikowych zasad wykonywania zabiegów.

ZABIEGI Z WYKORZYSTANIEM

GAZÓW

CHŁODZĄCYCH

Zagrożenia w czasie zabiegu

Zabiegi z

ciekłym azotem powinny być wykonywane

w odpowiednio przygotowanych pomieszczeniach
przez kwalifikowany personel po przeszkoleniu z
zakresu BHP. Z uwagi na to,

że brak jest dotąd

odpowiednich

przepisów należy korzystać z danych z

patofizjologii i

wewnętrznych przepisów stosowanych

przez

producentów ciekłego azotu i aparatury

krioterapeutycznej.

ZAGROŻENIA SPOWODOWANE OPRYSKANIEM CIAŁA

CIEKŁYM AZOTEM

Dotyczą

przede

wszystkim

pracowników

przygotowujących

do

pracy

urządzenia

kriochirurgiczne i krioterapeutyczne. Bardzo niska
temperatura parowania (wrzenia) azotu

może bowiem

być przyczyną odmrożeń. Dlatego obsługa powinna
posiadać ubranie ochronne, luźno dopasowane
(łatwe do zdjęcia) specjalne rękawice, specjalne
izolowane obuwie oraz okulary ochronne.

Czynności

z

ciekłym azotem powinny wykonywać co najmniej 2

osoby,

uprzednio

przeszkolone.

Specjalnie

oznakowane pomieszczenie robocze powinno

być

dobrze wentylowane i

wyposażone w kran z wodą.

ZAGROŻENIA SPOWODOWANE OPRYSKANIEM CIAŁA

CIEKŁYM AZOTEM

Bezpośredni kontakt gołej skóry z ciekłym azotem

może spowodować odmrożenie, a w przypadku oczu
trwałe uszkodzenie. W przypadku oblania odzieży
ochronnej

ciekłym azotem należy ją szybko zdjąć,

żeby chronić powierzchnię ciała przed parującą,
bardzo

zimną cieczą. Przypadkowy kontakt ciała z

ciekłym azotem lub powierzchnią o jego temperaturze
należy natychmiast przerwać i spłukać to miejsce
dużą ilością zimnej wody oraz zapewnić szybką
pomoc

lekarską.

Szczegółowe zasady postępowania przy pracy ze
zbiornikami

ciekłego azotu podają odpowiednie

instrukcje.

ZAGROŻENIE WYBUCHEM WSKUTEK POWSTANIA

CIEKŁEGO AZOTU

Na

nieizolowanych

metalowych

elementach

instalacji lub

urządzeń, w których znajduje się, lub

przez

które przepływa ciekły azot, dochodzi do

skraplania

się tlenu.

Należy wobec tego unikać bezpośredniego kontaktu
instalacji lub

urządzeń z ciekłym azotem z tłuszczami,

olejami, smarami,

ponieważ w obecności tlenu może

wystąpić samozapłon. Należy stosować odpowiednie
zabezpieczenia

przeciwpożarowe

oraz

wywiesić

tablice ostrzegawcze.
We wszystkich pomieszczeniach z

ciekłym azotem

powinien

obowiązywać bezwzględny zakaz palenia

tytoniu oraz zakaz wchodzenia do tych

pomieszczeń

z otwartym ogniem.

ZAGROŻENIE PERSONELU ZABIEGOWEGO I

PACJENTA

Mogą być spowodowane zmniejszeniem procentowej

zawartości tlenu w powietrzu wdechowym. Z 1dm

3

ciekłego

azotu

odparowuje

przy

temperaturze

pokojowej 710 dm

3

azotu gazowego. Azot jest gazem

bezbarwnym,

bezwonnym,

obojętnym,

nietoksycznym. Zimny azot jest

cięższy od powietrza,

a

więc w pomieszczeniu zbiera się przede wszystkim

przy

podłodze. W zamkniętych pomieszczeniach azot

z nadmuchu wypiera z powietrza tlen,

zmniejszając

jego

procentową zawartość.

ZAGROŻENIE PERSONELU ZABIEGOWEGO I

PACJENTA

Spowodowane

tym

zagrożenia są szczególnie

niebezpieczne,

ponieważ zmniejszenie zawartości

tlenu w powietrzu

może w sposób podstępny, bez

objawów poprzedzających, powodować ostre objawy
niedotlenienia takie, jak wzrost

częstości skurczów

serca,

duszność, sinicę i zaburzenia psychiczne

(euforia,

nadmierna

wesołość,

majaczenia).

Powietrze atmosferyczne,

którym oddychamy zawiera

ok. 21% tlenu. Przy spadku

poniżej 18% pojawia się

początkowo

nie

uświadamiane

zaburzenie

koncentracji uwagi i

zmęczenie, a poniżej 11 %

następują omdlenia bez objawów poprzedzających.
Przy tej

zawartości tlenu w powietrzu należy się już

liczyć z możliwością powstania uszkodzeń mózgu
wskutek jego znacznego niedotlenienia.

ZAGROŻENIE PERSONELU ZABIEGOWEGO I

PACJENTA

Z uwagi na to,

że azot jest cięższy od powietrza

zabiegi powinny

być wykonywane w pomieszczeniu

zaopatrzonym

w

odpowiednią

mechaniczną

wentylację tuż pod poziomem podłogi o wydajności
uwzględniającej pojemność pomieszczenia oraz ilość
zabiegów wykonywanych w ciągu zmiany roboczej.
Pomieszczenia zabiegowe nie

mogą znajdować się

poniżej powierzchni ziemi!

W

przypadku

zamroczenia

należy wyprowadzić

poszkodowanego na

świeże powietrze, a w razie

utraty

przytomności należy zastosować sztuczne

oddychanie

i

natychmiast

wezwać

pogotowie

ratunkowe.

ZAGROŻENIE PERSONELU ZABIEGOWEGO I

PACJENTA

Zetknięcie się par azotu z tkanką powoduje jej

uszkodzenie i zniszczenie, co w przypadku oczu
prowadzić może do utraty wzroku. Oddychanie
parami

ciekłego azotu doprowadzić może do

uszkodzenia

płuc.

Personel

mający

wykonywać

zabiegi

krioterapeutyczne powinien

zostać przeszkolony w

zakresie bezpiecznej

obsługi danego urządzenia.

Należy także pamiętać, że używać można tylko
urządzenia sprawne technicznie, a wszelkie naprawy
mogą być wykonywane tylko przez specjalistyczny
zakład serwisowy.
W

pomieszczeniach

zabiegowych

powinny

znajdować się informacje na temat bezpieczeństwa i
higieny pracy z

ciekłym azotem oraz o sposobie

udzielania i wzywania pierwszej pomocy.

ZABIEGI Z ZASTOSOWANIEM MIESZANINY PAR

CIEKŁEGO AZOTU I SCHŁODZONEGO POWIETRZA

ATMOSFERYCZNEGO

Oba gazy

znajdują się w oddzielnym obiegu. Do

zabiegu

chłodzenia wykorzystywane jest suche

powietrze

chłodzone ciekłym azotem. W urządzeniu

tym

możliwa jest zarówno regulacja temperatury u

wylotu dyszy od

— 100°C do — 178

C

C (173-95 K),

jak i

intensywność nadmuchu. Metoda stosowania

podobna jest jak przy

posługiwaniu się parami azotu.

Czas zabiegu wynosi od 30 s do 2 min.

ZABIEGI Z ZASTOSOWANIEM NADMUCHU ZIMNYM

POWIETRZEM

Powietrze zasysane jest z otoczenia i w specjalnym

urządzeniu

jest

schła­dzane

do

temperatury

zabiegowej

— 30~C do — 34

C

C (243-239 K). Jak

dotąd jedynymi takimi urządzeniami są Cryo-Air i
Cryo

5.

Aparat

Cryo-Air

posia­da regulowaną

intensywność nadmuchu od 300-1300 1, a Cryo 5-
500-1000

l/min.

Przez

specjalną

końcówkę

zabiegową powietrze jest kierowane pod kątem 45°
na

powierzchnię

zabiegową.

Aparat

Cryo

5

zaopatrzony jest
w wymienne dysze o

średnicy 5, 10, 15, 20 mm, które

umożliwiają

wykonywanie

zabiegu

na

punkty

spustowe czy akupunkturowe.

ZABIEGI Z ZASTOSOWANIEM NADMUCHU ZIMNYM

POWIETRZEM

Przy wykonywaniu zabiegu należy przestrzegać
następujących zasad:



odległość wylotu dyszy od powierzchni ciała
powinna wynosić co naj­mniej 3—5 cm, w
przypadku aparatu Cryo

5 zaleca się utrzymywać

odległość 5-20 cm;



wężem zakończonym dyszą należy podczas
zabiegu nieustannie poru­szać;



wskazane jest poruszanie kończyną objętą
zabiegiem.

ZABIEGI Z ZASTOSOWANIEM NADMUCHU ZIMNYM

POWIETRZEM

Czas zabiegu wynosi w

zależności od wielkości

powierzchni zabiegowej,

średnicy dyszy, wskazań i

samopoczucia pacjenta od 0,5 do 3 min, niekiedy do
10 min.

Działanie przeciwbólowe i hamujące proces

zapalny trwa wtedy 1,5 do 3 h.
Ten

sposób krioterapii nie wymaga uzupełniania

chłodziwa i nie stwarza zagrożeń takich, jak przy
użytkowaniu ciekłego azotu. Ze względu na wyższą
temperaturę zabiegową ryzyko odmrożenia jest
mniejsze. Wyniki lecznicze

są równie dobre, a

niekiedy lepsze

niż przy stosowaniu ciekłego azotu.

ZABIEGI Z ZASTOSOWANIEM NADMUCHU ZIMNYM

POWIETRZEM

Należy pamiętać, że w żadnym przypadku nie wolno

obniżać temperatury skóry poniżej 0°C (273 K) i
dlatego

o

efektach

leczniczych

nie

decyduje

najniższa temperatura, jaką się stosuje. Nadmuch
leczniczy

ochłodzonym powietrzem jest zabiegiem

znacznie

tańszym i bezpieczniejszym niż przy użyciu

ciekłego azotu.
Urządzenie należy instalować w pomieszczeniu
suchym,

o

temperaturze

pokojowej,

w

pewnej

odległości od ścian (żeby zapewnić cyrkulację
powietrza

wokół aparatu) z dala od źródeł ciepła.

UWAGI

OGÓLNE DOTYCZĄCE WYKONYWANIA

MIEJSCOWYCH

ZABIEGÓW KRIOTERAPEUTYCZNYCH

Przed zabiegiem

należy ocenić stan gospodarki

ciepłem organizmu pacjenta, a więc uwzględnić
skargi

na

marznięcie,

występowanie

dreszczy,

zwrócić uwagę na barwę skóry. Zabiegu nie wykonuje
się u pacjenta zziębniętego, np. bezpośrednio po
przyjściu z zimnego powietrza, zdenerwowanego, po
źle przespanej nocy czy ze złym samopoczuciem.
Zawsze

należy brać pod uwagę przeciwwskazania do

miejscowej krioterapii.
Należy

pamiętać,

że

w

każdym

przypadku

nieumiejętne wykonanie zabiegu może spowodować
miejscowe

odmrożenia.

UWAGI

OGÓLNE DOTYCZĄCE WYKONYWANIA

MIEJSCOWYCH

ZABIEGÓW KRIOTERAPEUTYCZNYCH

Podczas

zabiegu

pacjent

powinien

wygodnie

siedzieć lub leżeć w pomieszczeniu o temperaturze
pokojowej.

Wykonując zabieg w zasadzie należy

unikać tych partii skóry, które leżą bezpośrednio
ponad

wystającymi częściami kostnymi (np. rzepka

czy ramion),

ponieważ nie należy w tych miejscach

oczekiwać efektów terapeutycznych, a tutaj powstają
najczęściej uszkodzenia skóry zimnem.

UWAGI

OGÓLNE DOTYCZĄCE WYKONYWANIA

MIEJSCOWYCH

ZABIEGÓW KRIOTERAPEUTYCZNYCH

Podczas

każdego zabiegu krioterapeutycznego

należy obserwować pacjenta, jego reakcje, odczucia,
stan

ogólny i barwę skóry. Skóra pacjenta powinna

być dobrze ocieplona i sucha. W przypadku zmiany
zabarwienia

skóry wskazującą na nieprawidłową

reakcję

naczyniową

(bladość,

zasinienie,

ból,

dreszcze) zabieg

należy natychmiast przerwać i

łagodnie ogrzać pacjenta (należy podać ciepłe płyny,
wykonać ciepłe zmywanie, nakryć).

POWIKŁANIA

Niewłaściwe dawkowanie i wykonanie zabiegów

spowodować może u pacjenta odmrożenia. Zwykle
uszkodzenia termiczne

ciała są spowodowane zbyt

długim czasem trwania zabiegu. Przy nadmuchu
zimnymi gazami

odmrożenia skóry spowodowane są

nie tylko zbyt

długim czasem trwania zabiegu, lecz

również nieprzestrzeganiem zalecanych odległości
dyszy od

ciała i punktowym nawiewem.

Odmrożenia mogą powstawać również, gdy skóra
pola

zabiegu

jest

wil­gotna. Najczęściej są to

odmrożenia I stopnia.

POWIKŁANIA

Mogą jednak wystąpić poważniejsze odmrożenia.

Skóra staje się blada, pojawia się uczucie kłucia,
drętwienia kończyny. Ruchy palców i kończyn zostają
ograniczone, nasila

się obrzęk. Podczas ocieplania

skóra ulega zaczerwienieniu, występuje tępy ból,
uczucie mrowienia i

swędzenia. W odmrożeniach II

stopnia i

wyższych stopni pojawiają się po pewnym

czasie

pęcherze wypełnione zawartością surowiczo-

krwistą. Przy dalszym, przedłużającym się działaniu
zimna

skóra sinieje, staje się brunatnoczarna,

dochodzi

do

głębokiego uszkodzenia tkanek i

martwicy.

Odmrożenia I stopnia goją się przeważnie

samoistnie z

długo utrzymującym się swędzeniem i

pieczeniem

skóry,

wrażliwością

na

zimno

i

zmniejszoną pigmentacją tej powierzchni.

POWIKŁANIA

Odmrożenia II stopnia też najczęściej ulegają

samoistnemu wygojeniu, jednak drobne ubytki

goją

się długo, z pozostawieniem blizn, a przebarwienia i
mrowienia

mogą być trwałe.

Odmrożenia II, III i IV stopnia wymagają leczenia
chirurgicznego. Pierwsza pomoc przy

odmrożeniu to

łagodne ogrzewanie tego miejsca najlepiej poprzez
ciepłą kąpiel czy okłady pamiętając jednak, że zbyt
wolne ogrzewanie

przedłuża działanie zimna. Nie

stosuje

się suchego ciepła, nie wolno także rozcierać,

czy

masować odmrożonych miejsc. Miejscowo

zaopa­truje

się

odmrożenie

suchym,

jałowym

opatrunkiem, nie

należy tego miejsca przemywać

alkoholem lub

smarować tłuszczem.

OGÓLNA TERAPIA ZIMNEM

Metoda ta w jej nowoczesnym ujęciu została

wprowadzona do lecznictwa na początku lat
osiemdziesiątych bieżącego stulecia w Republice
Federal­nej Niemiec. Polega ona na krótkotrwałym
poddaniu całego ciała człowieka (z wyjątkiem głowy)
działaniu niskiej temperatury, zwykle około — 110°C.
Oziębienie uzyskuje się dzięki zanurzeniu osoby
poddanej zabiegowi w obłoku bardzo zimnego
powietrza.

OGÓLNA TERAPIA ZIMNEM

Zabieg wykonuje się przy użyciu specjalnego
zestawu zabiegowego, w skład którego wchodzą:



zespół urządzeń wytwarzających obłok gazowy o
ściśle określonych rozmiarach i temperaturze,



kabina zabiegowa, pulpit sterowniczy.

Zespół urządzeń wytwarzających obłok gazowy
działa w następujący sposób. Sprężone, pozbawione
pary

wodnej

powietrze

zostaje

przekazane

do

wymiennika

ciepła, do którego ze specjalnego

zbiornika,

w

sposób kontrolowany przez zawór

nastawczy,

zostaje

doprowadzony

ciekły

azot,

stanowiący w danym wypadku źródło zimna.

OGÓLNA TERAPIA ZIMNEM

Ciekły azot obniża w wymienniku temperaturę

strumienia

sprężonego powietrza, które izolowanymi

przewodami zostaje doprowadzone do

zespołu dysz

umieszczonych w kabinie zabiegowej.
W czterech

kątach kabiny umocowane są listwy z

dyszami szczelinowymi,

które za pomocą urządzenia

elektromechanicznego

mogą być sytuowane na

odpowiedniej

wysokości. Umożliwia to kształtowanie

rozmiarów obłoku gazowego, a co najważniejsze —
wyłączenie głowy chorego ze strefy oddziaływania
niskiej temperatury.

Napływające zimne powietrze

jest

systematycznie

odprowadzane

na

zewnątrz

przez

układ działający na zasadzie podciśnienia.

OGÓLNA TERAPIA ZIMNEM

Dzięki temu możliwe jest utrzymanie stałych

rozmiarów

zimnego

obłoku

gazowego

oraz

wyeliminowanie

jego

wpływu

na

temperaturę

pomieszczenia, w

którym ustawiona jest kabina

zabiegowa.
Urządzenia regulacyjne i kontrolne, znajdujące się w
pulpicie sterowniczym,

pozwalają ustawić główne

parametry zabiegu, takie jak temperatura (do

—

180

°

C)

oraz

ciśnienie sprężonego powietrza i

rozprężające­go się ciekłego azotu. Indywidualne
parametry zabiegu nastawia

się na elektronicznej

tablicy

wyposażonej w zespół sensorów.

OGÓLNA TERAPIA ZIMNEM

Czas

zabiegów, w którym chory pozostaje w pozycji

stojącej, niejako zanurzony w zimnym obłoku
gazowym, wynosi od 1 do 4 minut

— zwykle trwa on

3 minuty. Dotychczasowe

doświadczenie wskazuje

na

skuteczność tej terapii w przewlekłych zapaleniach

stawów. Uzyskuje się zmniejszenie lub zniesienie
bólu

oraz

zwiększenie

ruchomości

stawów.

Stwierdzono

również skuteczność ogólnej terapii

zimnem w leczeniu spastycznego

nieżytu oskrzeli.

Rozszerzenie

zakresu

wskazań do stosowania

omawianej metody leczenia wymaga dalszych

badań.

KRIOKOMORA

Dziękuję

za

uwagę