Źródła Prawa Rzymskiego

 

 

Okresy:

•

Prawa archaicznego

Od założenia Rzymu - 753r. p.n.e. do pierwszej wojny Punickiej

•

Prawa przedklasycznego

264r. p.n.e. do końca republiki 27r. p.n.e

. 

•

Prawa klasycznego

27r. p.n.e. do początku objęcia władzy przezDioklecjana 284r. n.e.

•

Prawa poklasycznego

Od 284-565(k Justyniana) w tym okresie prawa justyniańskie 527-565r. n.e.

 
Źródła prawa w okresie archaicznym:

•

Zwyczaj (mos, mos maiorum) o normatywnym charakterze, z biegiem czasu prawo
zwyczajowe było zastępowane przez prawo stanowione(np. zakaz darowizn między
małżonkami czy małżeńst między krewnymi)

•

Ustawy królewskie (leges regiae, ius Paprianum) normy ogłaszane przez kolejnych
władców, zebrane pod koniec królestwa przez kapłana Papiriusa. Obecnie przyjmuje się,
że prawo to zostało spisane póżniej (początek republiki) i dla nadania wyższej rangi
nazwane ustawami królewskimi.

•

Ustawa XII tablic(lex duodecim tabulorum) 451-50.r p.n.e. miała ona charakter
względnie całościowy. Piersza z ustaw zajmujących się prawem prywatnym. Plebejusze
domagali się spisania, a tym samym uściślenia dotychczas obowiązującego prawa
zwyczajowego. Ustawe redagowały dwie komisje(demecemuiri legibus scribundis), do
udziału w drugiej zaproszono plebejuszy. Ustawa ta nigdy nie była formalnie uchylona,
Rzymianie darzyli ją szacunkiem, chociaż z czasem jej przepisy przestały być stosowane.

Prawo stanowione ustawą XII tablic było kazuistyczne , z elementami sakralnymi, było formalne
i dotyczyło tylko obywatelami Rzymu.
"Si in ius vocat ito"(Jeżeli Cię wzywają przed sąd, IDZ) - pierwsze słowa lex duodecim
tabulorum.

Ustawa XII tablic zawierała:
I-III Proces LEGISLACYJNY- czyli prawo procesowe
IV i częściowo V wewnętrzna organizacja rodziny rzymskiej
V(częściowo) Prawo spadkowe
VI Stosunki prawa gospodarczego np. Nexim(porzyczki)
VII Prawo sąsiedzkie
VIII Delikty- czlyli czyny niedozwolone
IX-X Niektóre normy prawa rzymskiego
XI-XII Różne normy

•

Działalność zgromadzeń ludowych(plebiscitia)

Comitia - zgormadzenie pełnoprawnych obywateli rzymskich. Prawo to posiadali tylko dojżali
mężczyżni, a nazywane było IUS SUFFRAGII. Bierne prawo wyborcze nazywano IUS
HONORUM(od zaszczytu).

1)Comitia Curiata - gromadzenie kurialne (comitia curiata) istniało jeszcze w epoce

królewskiej. Stanowiło najstarszą formę zebrań patrycjuszy. W okresie monarchii zwoływał je
król, bądź też interrex. W okresie republiki, zaszczyt ten przypadł konsulą, pretorą i dyktatorą
Zgromadzenie kurialne zwoływano po zasięgnięciu rady senatu i pomyślnych wróżbach. Do
uprawnień kurii należało:

-Wybór króla i wyższych urzędników

-Nadawanie królowi władzy zwierzchniej(IMPERIUM)

-Zatwierdzanie bądz odrzucanie wyroku o zdrade stanu

-Rozpatrywanie odwołań od decyzji urzędników

-Sprawy wojny i pokoju

-Ogłaszanie przejścia władzy na innego członka rodziny(arrogatio)

-Decydowanie o usunięciu członka kurii

2)Comicia Centuriata - dosłownie zgromadzenie ludu pod bronią. Zwoływane przez

urzędników z Imperium, lub i ich upoważnienia, zawsze odbywało się poza murami miasta na
Polu Marsowym. Ilość głosów zależała od ilości wystawionych centurii(setek). Do uprawnień
zgromdzeń centurialnych należało:

-Przyjmowanie bądz odrzucanie projektów ustaw

-Wybór wyższych urzędników

- Wypowiadanie wojny

-Provocatio ad populum - odwołanie się do ludu

3)Comitia Tributa - Do zgromadzenie trybusowego (comitia tributa) obywatele przynależeli

według dzielnicy zamieszkania (tribus). Spotkania odbywały się na Kapitolu, Forum Romanum
bądź na Campus Martius. Zwoływali je jedynie wyżsi urzędnicy: konsul, pretor, edyl kurulny,
trybun ludowy. Dla omówienia interesów plebejuszy zwoływano zgromadzenie ludowe zwane
concilium plebis. Zwołać je mógł jedynie trybun ludowy, przy czym tej dokonywali kolegialnie,
chyba że którykolwiek z nich, uzyskał pełnomocnictwa do dokonania tego w imieniu kolegów w
urzędzie. Zgromadzenie trybusowe miało następujące uprawnienia:

-Pracowano nad projektami ustaw przedstawionych przez Trybunów Ludowych

-Wybieranie Trybunów Ludowych

-Dokonywanie Wyboru Trybunów Wojskowych, edylów, kwestorów, niższych urzędników

-wydawało wyroki sądowe na sumę powyżej 3000 asów, na podstawie decyzji urzędników

Ponadto uchwała Lex Hortensia z 187 r. p.n.e. nadała uchwałom zgromadzenia trybusowego,
moc powszechnie obowiązującą, które nie wymagały zatwierdzenia senatu. Głosowanie na
zgromadzeniu odbywało się według tribus, z których większość stanowiła 18. Uchwały podjęte
na tym zgromadzeniu zwały się plebiscitia. Zgromadzenie trybusowe mogło również wybierać
konsula, wtedy obradowało przyjmując nazwę comitia consularia. Ostatnią ustawe zgromadzenie
ludowe podjeło w 96r. n.e. za cezara Nerwy było to Lex Agrare.

PROCEDURA USTAWODAWCZA:

Z wnioskiem mógł wystąpić urzędnik z prawem IUS AGENDI CUM POPULO(konsul, dyktator,
petor), czyli prawem do zwoływania zgromadzeń ludowych. Na drywnianych
tablicach(album)wywieszano wniosek rogatio. Do wniosków nie można było wprowadzać
poprawek, mozna go było jedynie przyjąć lub odrzucić. Głosowanie na comiciach poprzedzały
auspicia czyli wróżby, oraz contiones czyli wiece na których agitowano za lub przeciw
wprowadzeniu ustawy. Na contiones NIGDY NIE PROWADZONO GŁOSOWANIA. Na
komicjach głosowano na początku jawnie, od 131r. p.n.e. po wprowadzeniu Lex Papiria tajnie
podczas wybierania urzędników, a od 139r. p.n.e. po wprowadzeniu Lex Gabinia tajnie podczas
wprowadzania ustaw. Dycydowała zwykła większość głosów. Po zatwierdzeniu przez komicje
ustawe musiał jeszcze zatwierdzić senat tz. Auctoritas Patrum. Na podstawie Lex Publicia
Philonis z 339r. p.n.e. senat z góry udzielał Auctoritas Patrum. LEX EST QUOD POPULUS
AQUE CONSTITUTI -Ustawą jest to co lud ustanawia.

USTAWA SKŁADA SIĘ Z:

Prescriptium - imię i nazwisko wnioskodawcy data zgromadzenia

Rogatio - właściwa część ustawy

Sanctio - postanowienia na wypadek naruszenia ustawy

ZE WZGLĘDU NA SANCTIO USTAWY DZIELIMY NA:

Lex Perfectum - czynność dokonana wbrew przepisą ustawy uważana jest za nieważną.

Lex Minus Quam Perfecta - nie przewidywała nieważności, ale ustanowiała kary

Lex Imperfecta - nie przewidywała ani nieważności, ani kar

•

PRAWOTWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ SENATU 

W okresie królewskim senat był ciałem doradczym i opiniotwórczym.

W okresie republiki senat zatwierdzał ustawy, przygotowywał listy urzędników, powoływał
Interexa. Bez zgody senatu żadne pieniądze nie mogły zostać wydane, decydował o podatkach
oraz o sprzedaży Agres Publicus, mianował dyktatora, przygotowywał plany kampani. Wydawał
Senatus Consulta(czyli instrukcje dla urzędników)-w tym okresie nie miały jeszcze mocy ustawy.

W okresie pryncypatu Senatus Consulta mają już moc ustawy. Senat ostatecznie przejmuje
funkcje zgromadzeń ludowych. SENATUS CONSULTA EST QUOD SENATUS IUBET AQUE

CONSTITUIT - Uchwałą senatu jest to, co senat nakazuje i ustanawia.

W okresie dominatu rola senatu zostaje zredukowana do rady miejskiej miasta Rzym.

 

•

KONSTYTUCJE CESARSKIE 

Cesarz mogł wydawać konstytucje z moca ustawy. CONSTITUTIO PRINCIPISEST QUOD
IMPERATOR DECRETO VEL EDICTO VEL EPISTULA CONSTITUIT - Konstytucja
cesarska jest to co cesarz ustanwił w dekrecie, edykcie albo liście.

Decreta(dekrety) - Były to rostrzygni spraw spornych, które trafiły przed sąd cesarski w
pierwszej instancji lub w drodze apelacji. Dzięki autorytetowi cesarzy te rozstrzygnięcia
nabierały cech rozstrzygnięc wzorcowych(tak jak precedensy w prawie ang.).

Edicta(edykty) - cesarzowi jako najwyższemu dzierżycielowi władzy przysługiwał również Ius
Edicendi. Mogli oni w razie swych potrzeb ustanawiać normy obowiązujące w danej prowincji
lub na terenie całego imperium. Najbardziej doniosły w skutkach był edukt: Constitutio
Anotononiana z 212r. w sprawie powszechnego nadania obywatelstwa mieszkańcom państwa.

Rescripta, Epistulae(reskrypty) - Są to odpowiedzi cesarskich kancelarii prawnych na zapytania
urzędników oeaz obywateli w kestiach prawnych. Odpowiedzi te podobnie jak dekrety służyły
jako wzorce do rozstrzygania w przyszłości podobnych sporów. Rozstrzyganie tą drogą
poszczególnych przypadków doprowadziło nawet do wykształcenia się tz. procesu
reskryptowego.

Mandata(mandaty) - były instrukcjami dla urzędników, głownie namiestników prowincji.
Czasami bardzo obszerne. Dotyczyły spraw administracyjnych i spraw z zakresu przestrzegania
prawa, jednakże niekiedy kształtowały też sytuacje prywatnoprawną obywateli jak np. mandaty
mówiące o zakazie małżeństw żołnierskich..