Metodologiczne podstawy diagnozowania

POJĘCIE

Rehabilitacja a diagnoza
Rehabilitacja osób niepełnosprawnych

Proces:

®

celowy,

®

zorganizowany,

®

systematycznie stosowany,

®

indywidualnie zróżnicowany

działania ukierunkowane działania ukierunkowane na

na OSOBĘ ŚRODOWISKO

Autonomia

samoświadomość
samoakceptacja

poczucie własnej wartości

poczucie pewności siebie
umiejętności społeczne, min:

- umiejętność komunikacji

- umiejętności radzenia sobie w różnych sytuacjach społecznych
- umiejętności korzystania ze wsparcia

inne.

Tezy podstawowe

•

Diagnoza funkcjonalna jest PODSTAWĄ rehabilitacji osób niepełnosprawnych

------------------

Jaka jest relacja między diagnozą i rehabilitacją?
Czy są to procesy rozłączne?

2. W procesie poznania uczestniczą WSZYSCY SPECJALIŚCI biorący udział w rehabilitacji

ZESPÓŁ

Teoretyczne założenia diagnostyczne
®Człowieka nie można dzielić
®Każdy człowiek jest inny – stanowi unikatową całość
®Podstawową naturą jest rozwój od wewnątrz
®Istota rozwoju opiera się na zrozumieniu złożoności interakcji, związków i zależności pomiędzy

cechami indywidualnymi człowieka i jego bliższego i dalszego otoczenia, które tworzą ekosystem
®W procesie uczenia się istotne są nie tylko „instrumenty” poznania ale także (a może przede
wszystkim?) - potrzeby , chęci, motywy, zainteresowania

®Należy badać naturalny przebieg edukacji/rehabilitacji w środowisku dla niego naturalnym

Podstawowe pytania diagnostyczne

®

Jak jest?

®

Dlaczego tak jest?

®

Dlaczego będzie tak a nie inaczej?

®

Co można zrobić aby uzyskać pożądany stan?

Jak jest?

®

Potrzeby

®

Umiejętności

®

Możliwości rozwojowe

®

Zainteresowania

®

Emocje

®

Motywacja

®

Środowisko

Dlaczego tak jest?

®

Interpretacja i szczegółowa analiza uzyskanych danych.

®

Postawienie wstępnej hipotezy

Dlaczego będzie tak a nie inaczej?

®

Orientacyjnie przewidywanie (choć w zarysie) osiągnięć rozwojowych.

Co można zrobić aby uzyskać pożądany stan?

®

Wskazania rehabilitacji

Efekt

Przyczynowo – objawowy charakter rehabilitacji
Wiedza niezbędna do przeprowadzenia procesu rozpoznania

-

Cechy diagnozy funkcjonalnej

POZYTYWNA
– powinna akcentować to, co jest mocą stroną funkcjonowania ucznia.

PROFILOWA

– powinna umożliwić dostrzeganie dziecka w złożoności danych o jego funkcjonowaniu

psychofizycznym z możliwością prezentacji graficznej

ROZWOJOWA

– powinna ujmować funkcjonowanie dziecka w jego „stawaniu się”

KOMPLEKSOWA

– powinna obejmować możliwie pełny zakres informacji o dziecku

UKIERUNKOWUJĄC PROCES WSPOMAGANIA I KORYGOWANIA ROZWOJU

– zawierać bogactwo wskazań diagnostycznych, służących konstruowaniu programów

edukacyjnych

PROGNOSTYCZNA

– powinna (choć w zarysie) orientacyjnie przewidywać osiągnięcia uczniów

NIEINWAZYJNA

– nie powinna stwarzać sztucznych sytuacji badawczych

Kto dokonuje oceny?

Osoba, która:

· zna i akceptuje dziecko/dorosłego

· ma z nim dobry kontakt - potrafi się komunikować (!)

· uczestniczy w aktywnościach dziecka/d

· jest zaangażowana

· potrafi doskonale obserwować (!)

· jest refleksyjna

Sposoby gromadzenia danych

Dwa znaczenia pojęcia metoda badań

Znaczenie pierwsze (szersze)

- próba ogólnego określenia charakteru i zakresu danych badań np.:

metoda monograficzna, studium indywidualnego przypadku.

DWA ZNACZENIA POJĘCIA METODA BADAŃ

Znaczenie drugie (węższe)
-określanie powtarzalnych sposobów rozstrzygania konkretnych zagadnień, związanych z

realizacją badań przez określoną metodę,

tj. całokształt czynności określających sposób zbierania danych i ich opracowania.
-W węższym znaczeniu termin „metoda” zastępuje się terminem „technika”.

Sposoby gromadzenia danych w diagnozie funkcjonalnej

Podstawowym sposobem poznania jest OBSERWACJA

OBSERWACJA

®

układ czynności skupiających się około zbierania pewnych i dokładnych spostrzeżeń

potrzebnych do rozwiązania zadania, jakie postawił sobie obserwator (Nowacki)

®

rodzaj spostrzegania lub ogólniej – poznawania zjawisk, rzeczy i ludzi, prowadzony z

określonym zamiarem i na podstawie z góry przyjętego planu (Bernstejn, Nietzel, 1980).
®rodzaj działalności polegający na celowym rozpoznawaniu wskaźników należących do

wyróżnionych kategorii danych obserwacyjnych, a następnie na uzasadnionym teoretycznie

wnioskowaniu o właściwościach lub stanach psychicznych poznawanej jednostki (Kowalik,2000)

OBSERWACJA - cechy :

o

celowa

o

planowa

o

dokładna (wierna)

o

wyczerpująca

o

wnikliwa

o

obiektywna

rodzaje obserwacji:

®

częściowa (tematyczna) i całościowa

· jednostkowa i grupowa

· bezpośredni i pośrednia

· ciągła i nieciągła

· czynna i bierna

®

swobodna i ściśle zaprogramowana

Obserwacja przeprowadzana w sytuacjach naturalnych: w domu, szkole; w naturalnych

sytuacjach życiowych.
Wyniki odnotowywane w ARKUSZACH OBSERWACJI, stanowią podstawę do analizy

funkcjonowania dziecka/d i określenia: potrzeb, możliwości, ograniczeń, motywacji,

zainteresowań i opracowania programu/planu rehabilitacji

Kilka wskazówek

Ustalmy (zdefiniujmy) przedmiot i cel obserwacji
Rejestrujmy to, co jest obserwowalne

Ustalmy jednoznaczny sposób rejestracji obserwacji

Ustalmy, kto będzie przeprowadzał obserwację i w jaki sposób będzie rejestrował wyniki
obserwacji

Określmy warunki niezbędne dla zachowania wiarygodności obserwacji

Dążmy do obiektywnego rejestrowania faktów (pomijajmy sympatie i antypatie)
Pamiętajmy o :

-

systematyczności w obserwacji

-

ciągłym doskonaleniu umiejętności obserwowania i rejestrowania danych

ROZMOWA

proces komunikacji językowej (i ewentualnie pozajęzykowej) pomiędzy badającym i
badanym, gdzie ten pierwszy swoimi celowo formułowanymi wypowiedziami przyczynia się do

uzyskania informacji o faktach z życia badanej osoby, o jej dawnych lub aktualnych przeżyciach

związanych z tymi faktami oraz o sposobach organizowania przez nią tej wiedzy.

WYWIAD

szczególny rodzaj rozmowy, w którym różnym osobom zadawane są identyczne pytania w

ustalonej kolejności, a odpowiedzi zostają precyzyjnie zarejestrowane.

Pytania i odpowiedzi nie odnoszą się bezpośrednio do osoby badanej.

ROZMOWA - zasady przeprowadzania

- wcześniej należy zapoznać się z dostępną dokumentacją
- ustalić jakie informacje należy uzyskać (sporządzenie listy tematów)

- zapewnienie odpowiednich warunków (zapewnienie komfortu psychicznego)

- rozmowa powinna odbywać się bez udziału osób trzecich, bez pośpiechu
- badany powinien być powiadomiony o celu badania

podsumowanie wyniku rozmowy

bez oceny badanej osoby

Literatura:

-

Pilch T. (1998) Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Żak, Warszawa,

-

Łobocki M. (1984) Metody badań pedagogicznych. Warszawa

-

Stierlin H., Rucker-Embden I., Wetzel N., Wirsching M.: Pierwszy wywiad z

rodziną. GWP,Gdańsk 1999

-

Marcinkowska B.(2005): Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka z

niepełnosprawnością sprzężoną. (w:) Wczesne wspomaganie rozwoju dzieci z

uszkodzonym wzrokiem z dodatkowymi niepełnosprawnosciami . Poradnik dla
nauczycieli szkół ogólnodostępnych. Red. G.Walczak, MENiS

Propozycja dokumentacji diagnostycznej

Krok pierwszy...

Krok drugi...

Wskazanie diagnozowanych sfer funkcjonowania lub kategorii
-------------------------------------------------

Zasadą jest taki podział, aby po dokonaniu oceny mieć jak największą widzę o dziecku

Krok trzeci...

Określenie maksymalnych (przewidywalnych) poziomów możliwych do osiągnięcia przez dziecko

w każdej z wyznaczonych sfer

------------------------------------------------------------------------
Czasami nie jest możliwe, żeby w uczynić to jednym prostym zdaniu, ponieważ sfera/kategoria

jest bardzo złożona

Krok czwarty...

Operacjonalizacja zadań w każdej ze sfer/kategorii

Zadaniem naszym jest wskazanie wszystkich umiejętności niezbędnych do osiągnięcia

wyznaczonego maksymalnego (przewidywanego) poziomu

------------------------------------------------------------------------

Czynność ta jest dosyć pracochłonna, ale daje nam wiele korzyści:

- systematyzuje naszą wiedzę na temat rozwoju dziecka,
- ukierunkowuje obserwację,

- wyznacza zadania do możliwe do osiągnięcia przez ucznia w najbliższym czasie.

Krok piąty...

Ustalenie etapów nabywania kompetencji

Jeśli czynności/umiejętności wypisane zostały bez uwzględnienia etapów ich osiągania,

musimy je uporządkować, uwzględniają etapy rozwojowe lub zasady stosowane w metodyce.

--------------------------------------------------------

Do opracowania etapów nabywania kompetencji niezbędna jest wiedza z zakresu

psychologii rozwojowej i klinicznej, pedagogiki (szczególnie dydaktyki ogólnej i szczegółowej i
teorii wychowania), logopedii i innych dziedzin, tym bardziej uzasadnione wydaje się

opracowywanie materiału przez zespół specjalistów.

Krok szósty...

Opracowanie pełnej wersji dokumentacji diagnostycznej. Dokumentacja diagnostyczna powinna
zawierać niezbędną do pracowania planu i programu edukacji wiedzę o uczniu, tj.:

-

podstawowe wiadomości o dziecku min: imię, nazwisko, datę urodzenia,

rozpoznanie medyczne i psychologiczne (wraz ze wskazani do pracy z dzieckiem), informacje o
przyjmowanych lekach i ewentualnie ich wpływie na zmiany funkcjonowaniu dziecka, o

niezbędnym protezowaniu i oprzyrządowaniu,

- wiedza o dziecku uzyskana w czasie rozmowy pierwszej z rodzicami: funkcjonowanie

w środowisku domowym, sposób komunikacji, preferencje, zainteresowania i inne.

- podstawowe wiadomości o rodzinie: struktura rodziny, telefony kontaktowe itd.

- arkusz oceny funkcjonowania (lub arkusz oceny postępów)

- wskazania do planu i programu edukacji